Жатақхана зәрулігі: Студенттер білім емес, тұратын жер іздеп жүр

2022 жылдың уәдесі мен межесі

Мемлекеттен қаржы алатын ЖОО деп грант алып отырған университеттерді меңзегені анық. Өйткені еліміздегі мемлекеттік мәртебесі бар жоғары оқу орындары академиялық еркіндік алып, акционерлік қоғамға айналғаны белгілі. Иә, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жоғарыдағы жатақханаға қа­тыс­ты талапты университеттерден бір­тін­деп талап ету керегін жеткізген болатын. Осыған қоса Президент: «Барлық мә­се­ленің шешімін табуды мемлекеттің мой­нына ілу дұрыс емес деп санаймын», деді.

Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек өткен айдың 16 күні болған Үкімет отырысында жаңа оқу жылы басталғанда жатақханаға мұқтаж сту­денттердің саны 89 мыңнан асатынын айтқан еді. Және еліміздегі іргелі университеттерде қанша орынға қажет­тілік бар екенін: «Әл-Фараби атын­дағы Қазақ ұлттық университетінде – 15 122 кереует орын, Қазақ ұлттық қыз­дар педагогикалық университетінде – 4 500, Абай атындағы Қазақ ұлттық педа­го­гикалық университетінде – 4 000, Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техни­ка­лық зерттеу университетінде – 3 000, Л.Гумилев атындағы ЕҰУ – 5 000 кереует орынға деген қажеттілік бар. Соны­мен бірге жалға берілетін тұр­­ғын үйдің қымбаттауы да жатақха­на­ларға студент­тер ағылуына әсер етуі мүмкін», деген болатын.

Ал Премьер-Министрдің бұ­рынғы орынбасары Ералы Тоғжанов екі аптадай уақыт бұрын, аны­ғырақ айтқанда, тамыз айының 25-інде өткен Ғылым және жоғары білім форумында: «Студенттер үшін өзекті мәсе­­лелердің бірі жатақхана тап­­шылығы жүйелі түрде ше­ші­л­уде. Соңғы 3 жылда 30 мың орын берілді. Жыл соңына дейін 10 мың орындық 35 жатақхана қолданысқа енгізілуге тиіс. Бүгінде 28 жоғары оқу орны білім алушыларды 100% жатақханамен қамтамасыз ете алады. Алайда жекелеген университеттерде орын тапшылығы бар. Атап айт­­қанда, Әл-Фараби атындағы Қа­зақ ұлттық университетінде – 12,5 мың, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінде – 4,5 мың, Абай атындағы Қазақ ұлттық педа­го­гикалық уни­вер­ситетінде – 4 мың, Қ.Сәт­баев атындағы Қа­зақ ұлттық техникалық зерттеу уни­верситетінде – 3 мың, Л.Н.Гуми­лев атындағы Еуразия ұлттық университетінде 6,5 мың орынға қа­жеттілік бар. Ғылым және жоға­ры білім министрлігі, мүдделі мем­лекеттік органдармен, ректор­лармен бірге басқа қалалардан келген студенттерді жатақхана орын­дарымен қамта­масыз ету мә­се­­лесін жүйелі ше­шу бойынша жұ­мыстарды жалғастыруға тиіс. Барлық университет білім алу­шы­лардың 70%-ын жатақхана орындарымен қамтамасыз ету бо­йынша заң талабын орындауды қам­тамасыз етуі қажет», деді.

Осыдан төрт жыл бұрын Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан аза­маттарының өмірін жақсартуға бағытталған бес әлеуметтік бас­тамасын жариялаған-ды. Жол 2018 жылғы халыққа үндеуінен туған бастаманың бірі студенттерді жатақ­ханамен қамту мәселесін шешуге бағытталған болатын. Осылайша, Н.Назарбаев «Прези­денттің бес әлеуметтік бастамасы» атты 2018 жылғы 5 наурыздағы Жолдауында 2022 жылдың соңына дейін студенттерге арнап кемінде 75 мың орындық жатақхана салуды тапсырған еді. Алғашқы жылдары құрылыс қарқынды жүріп, біраз жоғары оқу орны студенттер үйін салғызды. Алайда тапсырма толығымен уақтылы орындалмай, 2025 жылға шегерілді. Енді қайтпек керек?

Өмірдің өзінен

Жалдамалы пәтеріміз елорда­дағы екі бірдей жоғары оқу орнына жақын орналасқан. Қайбір күні жұмыстан қайтып, сол пә­те­­рімізге кіргелі тұрсақ, екі қыз кіреберістегі хабарландыру тақ­та­сына қағаз жапсырып жатыр екен. Қағазда үлкен өлшемді әріп­термен «Сіздің үйден пәтерді жалға аламыз» деген бір сөйлем жа­зылыпты. Әрі телефон нөмірі көрсетілген. Қыздар енді бұрыла бергенде тоқтатып сөзге тарттық. Аты-жөнін, уни­верситетінің атауын айтқысы кел­меген екеуі: «Біз 2-курсқа өттік. Былтырғыдай басқа қаладан, ауыл­­дан келгендерге жатақ­ха­на­дан орын болар деп ойлап едік. Үмі­тіміз ақталмады. Жоғары оқу орнының әкімшілігі жатақханадан орын дәметпеу керегін, өйткені біздің әлеуметтік аз қамтылған отбасыдан шықпағанымызды айтты. Әке-шешеміз жұмыс істегенімен, оқу ақымызға, тамағымыз бен киімімізге ақшаны әзер табады. Енді оған пәтер­ақы қосылса, қалай болатынын біл­­мейміз. Сол үшін 4 қыз бірігіп жал­ға алатын бөлме немесе пәтер із­деп жүрміз. 1 апта болды, таба алмай жатырмыз. Себебі өте қымбат, қалтамыз көтермейді, арзанында су жоқ, от жағу керек. Үй иелері өзімен бірге тұруға арзандау сұрайды екен. Сондайға жүгірсек те болмай жатыр. Студент еке­німізді білсе, ат-тонын ала қа­шады», дейді. Студенттер қазір туыстары тұратын қала іргесіндегі ауылдан қатынап жүр екен.

Осы оқиғадан соң, журна­лис­тік қызығушылықпен маңай­дағы екі жоғары оқу орны­ның жа­тақ­ханасына тарттық. Рек­тор­­дың рұқ­сатынсыз кіргіз­бейді екен. Кіріп-шығып жатқан студент­тер­ден сұ­ра­сақ, тұрғындарға жақсы жағ­дай жасалыпты, тек қол жет­кізсе болғаны.

Жоғарыдағы Үкімет мүше­лерінің екі түрлі дерек келтір­ген ұлт­тық деңгейлі жо­ғары оқу ор­нына тоқталайық. Отан­дық және халықаралық рейтинг­терде ай­тар­лықтай жоғары көрсет­кіштерді бағындырып жүрген Л.Н.Гуми­лев атындағы Еуразия ұлттық уни­вер­ситеті Е.Тоғжанов айтқандай, жа­тақ­ханада 6,5 мың емес, С.Нұрбек кел­тіргендей, 5 мың орынға қажеттілік бар екенін растап отыр. Аталған универ­си­теттің баспасөз қызметі журна­листік сұрауымызға берген ресми жауабында: «Еуразия ұлттық университетінде 4 мыңнан астам білім алушыны қабылдай алатын дәліз, секциялық және пәтерлік типтегі 8 студенттік жатақхана бар. 1-курс студенттері жа­тақ­­ханамен толықтай қамта­масыз етілді. Бүгінде 2-5 курстарда оқитын әлеуметтік топтағы білім алушылар жа­тақханаларға жайғастырылып жатыр. Одан кейін қалған орындар 2-5 курс­тың қалған студенттеріне бері­ле­ді. Қазір университет басқа жатақханалармен және хостелдермен шарт жасасу арқылы студенттерді қосымша орындармен қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдап жатыр. Бүгінгі таңда ЖОО жатақханаларды қаржы­лан­дыратын «Қаржы орта­лығы» АҚ және хостелдармен қосымша 500-ден астам орынға келісімшарттар жасасты. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасады. Жалпы қажеттілік – 5 мың орын», – деді.

Мәселенің мәнісі

Ауылдағы, шалғайдағы, басқа қалалардағы жастардың арман қуып үлкен қалаларға, соның ішін­де астанаға ағылатыны белгілі. Бас қалада оқу орны көп, соған сай сұраныс та жетіп артылады. Әлбетте мұны бәріміз де білеміз, сондықтан елордадағы универ­ситеттің осыған саятын уәжін де қабылдаймыз. Бірақ әрекет ет­кен­­нің ғана ісінде береке болмай ма? Қазақстанда жатақханаға мұқтаж сту­дент­терін 100 па­йыз орынмен қам­тып отырған уни­­верситеттер бар. Мұндай оқу орындары қалай әрекет етіп жа­тыр? Қорқыт ата атындағы Қы­зыл­орда университетінің прорек­торы Жандос Нұртайұлы өзекті мәселені толық шешуге жеке кә­сіп­керлердің тартылғанын атап өтті.

«Университетіміздің балансында төрт жатақхана бар. Десе де студенттер саны жылдан жылға артып келеді. Мысалы, 2020 жылы 6 мың, былтыр 8 мың студент болса, биыл 9 мыңға жетіп отырмыз. Ізденушілер саны артқан сайын сұраныс та көбейіп келеді. Себебі өңіріміздегі көп жылдық тарихы бар университет болғандықтан, облыстағы талапкерлердің басым бөлігі біздің оқу орнын таңдайды. Осыған қоса 25 шетелдік, 50-ден аса басқа өңірлерден, 3 мыңға тарта шалғай ауыл-аудандардан келген студент бар. Оларға жатақхана мәселесі грантпен бірдей маңызды. Шыны керек, жатақхананы салу, оны ұстау – шығыны көп процесс. Соған қарамастан, еліміздегі ең арзан жатақхананың бірі – біздің уни­верситеттікі, айына бар бол­ғаны – 5 мың теңге. 9 ай оқуға жатақхана үшін сонда 45 мың теңге ғана төлейді. Шығыны көп жұмыста біз мемлекеттің саясатын тиімді пайдалануды көз­де­­дік. Үкімет соңғы 3 жылда жеке кәсіпкерлерге субсидия­­лар арқылы жатақханалар салуға мүм­­кіндік берді. Университеттің балан­сындағы төрт жатақханаға қо­сымша жеке кәсіп­кер­лер­мен келісіп тағы екі студенттер үйін беріп отырмыз. Қазір екі кә­сіп­кер қаланың орталығында 465 орынды екі жатақхана беріп отыр. Бізге де, оларға да тиімді. Сту­дент­тер бұл жа­тақ­ханаға да айына 5 мың теңге төлейді, қал­ғанын кәсіпкерлер субсидия ретінде адам басына Үкіметтен алады», дейді Ж.Нұртайұлы.

Қорқыт ата атындағы Қызылор­да университеті прорек­то­рының айтуынша, тағы 112 орынды резервте ұстап отыр, бұл орындар жатақханаға алдағы уақытта студенттерден өтініш тү­сіп қалса, ұсынылмақ. Осының өзін­де қазір аталған ЖОО-ның бір жатақ­ха­насына жөндеу жүргізіліп жатыр екен, ал 60 орындық бір жатақхана жас ғалымдарға беріл­ген.

Өңірлерде жатақханаларға дәл мегапо­листердегідей қажеттілік болма­ған­дықтан 100 пайыз қам­тып отырған шығар дейміз ғой. Сөйтсек, олай емес екен. Өңірлік университеттердің бәрі бірдей жақсы нәтиже көрсе­тіп тұрған жоқ. Жақында әлеу­меттік желіде Ш.Уәлиханов атын­дағы Көкшетау өңірлік уни­верситетінде 2-курс оқитын студенттердің жатар орын таппай жүргені жөнінде жазба тарады. Біз аталған ЖОО-ның медиаға жауапты маманымен, прорек­то­рымен байланысқа шығып, сұрағымызды қойдық. Телефонмен тілдескенде әзірге 1-курс студент­те­ріне ғана жатақханадан орын берілгенін, тапшылықтың бар еке­нін жет­кізді. Бірақ мақалаға тек ресми жауапты қолдануымызды сұрады. Жауапты күткенімізбен, келмеді. Жа­райды, университет жағдайды алда­ғы уақытта қалай жақсартатынын хабарлап, жауабын бере жатар. Мәселе – өңірлік ЖОО-да да түйткілдің түйіні түбегейлі тарқатылмағанында.

Бет қатталып жатқанда... Ми­нис­­трлік жақында 2025 жылға де­йін жатақ­хана мәселесі толық ше­шілетінін хабарлады. Осындай уәде беріп отырған ведомство ке­ле­сі бір деректі келтіреді: 2026 жыл­ға қарай студенттердің саны 1 млн-ға жетуі мүмкін. Яғни қа­зір­гі­ден шамамен екі есеге артады. Сонда қайтеміз?..