Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі төрағасының орынбасары Олжас Қизатовтың айтуынша, агенттік банк акционерлеріне қатаң талап қояды. Яғни акционер қаржы институтына келген залалды жабуға атсалысуға тиіс. Жетекке ермеген банктермен қоштасуға тура келеді. Қазірге дейін төлем қабілетін дәлелдей алмаған 8 банктің лицензиясы қайтарып алынған. 3 банк бойынша жаңа ірі инвесторларды тарта отырып, акционерлердің капиталын толық есептен шығару жүргізілген.
Осы орайда, биыл 4 шілдеде Мемлекет басшысы еліміздің кейбір заңнамалық актілеріне стрестік активтерді дамыту мәселелері бойынша өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заңға қол қойды. Оның ережелері 2022 жылғы 4 қыркүйекте қолданысқа енгізілді.
«Бұл заң – агенттіктің банк жүйесіндегі стрестік активтер деңгейін төмендетуге бағытталған жұмысының қисынды жалғасы. 2019 жылы реттеуші активтердің сапасына тәуелсіз бағалау жүргізілді, соның нәтижесінде стрестік активтердің үлесі банктердің несие портфелінің 21 пайызы деп бағаланды. Анықталған шығындарды өтеу үшін банктер 554 млрд теңгеге қосымша провизиялар қалыптастырып, 128 млрд теңгеге қосымша капиталдандыру жүзеге асырылды», деді О.Қизатов.
Қазір 13 банк 2020 жылдан бастап 2024 жылға дейінгі кезеңге арналған стрестік активтерді 2,7 трлн теңгеден 0,9 трлн теңгеге төмендету жөніндегі жеке қадағалау жоспарларын іске асырып жатыр. Банктер бұл жоспарды жеделдете атқарып, қазір жоспадың 60 пайызынан астамы еңсерілген.
Агенттік өкілінің айтуынша, 2017 жылдан бергі уақытта стрестік активтер көлемі 7,7 трлн теңгеден 2,5 трлн теңгеге дейін, 3 есе төмендеген. Бұл – банк жүйесі активтерінің 6 пайызы. Айта кетейік, стрестік актив қатарына тек төленбей тұрған несие емес, сонымен бірге борышкерден өндіріп алынған мүлік және банктердің еншілес ұйымдарына берілген проблемалық кредиттер де кіреді.
Сарапшының сөзіне сүйенсек, заңда стрестік активтерді сатып алушылар тізіміне жеке инвесторларды, оның ішінде бейрезиденттерді қосу көзделген. Бұл мемлекеттік қаражатты тартпай, банктердің баланстарын жұмыс істемейтін кредиттерден тазартудың нарықтық тетігін жасайды. Бұған дейінгі «Банктер туралы» заңның 36-бабына сәйкес авторизацияланған сатып алушылардың тізіміне қаржы және мемлекеттік ұйымдар ғана, атап айтқанда: екінші деңгейдегі банктер, банктердің стрестік активтерді басқару жөніндегі еншілес ұйымдары, проблемалық кредиттер қоры, коллекторлық агенттіктер және басқа да қаржы ұйымдары кіретін. Енді олардың қатарын жеке инвесторлар толықтырады, сәйкесінше олар тек заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің ғана қарызын сатып алады.
«Заңда көрсетілген тағы бір бастама – сервистік компаниялардың құрылуы. Олар инвесторларға жұмыс істемейтін кредиттерге қызмет көрсету және басқару қызметтерін көрсетеді. Жеке инвесторларға жұмыс істемейтін кредиттерді сату кезінде сервистік компаниялар институтын енгізу маңызды. Себебі бұл компаниялардың проблемалық қарыз алушылармен жұмыс істеу бойынша тиісті жұмыс тәжірибесі мен құзыреті болады», деді агенттік төрағасының орынбасары.
Сондай-ақ заң аясындағы деңгейде сервистік компаниялар үшін капитал мөлшері, нарықтағы жұмыс тәжірибесі, мінсіз іскерлік беделінің болуы және қадағалау шаралары мен санкцияларының болмауы жөніндегі жоғары талаптар белгіленеді. Агенттік белгіленген талаптарға сәйкес келетін сервистік компаниялар тізілімін жүргізіп, олар туралы ақпаратты өзінің интернет-ресурсына орналастырады. Бұл қарыз алушылардың құқықтарын қорғаудың қосымша тетігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Себебі аталған ұйымдар агенттіктің реттеу аясына жатады.
Сонымен қатар заңда жеке инвесторлар үшін ірі корпоративтік қарыздарды (50 млн теңгеден астам) дербес басқару мүмкіндігі көзделеді. О.Қизатовтың айтуынша, заңды тұлғалардың 50 млн теңгеден кем берешегі бар ұсақ қарыздарын сатып алу кезінде, жеке кәсіпкерлерден қарыз алу кезінде, қарыздарды бейрезиденттер сатып алған кезде кредиттерді сервистік компанияларға сенімгерлік басқаруға беру жағдайлары көзделген.
«Қарыз алушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының заңнамасында банктік қарыз және микрокредит шарттары шеңберінде кредитордың қарыз алушымен өзара қарым-қатынастарына қойылатын барлық талап пен шектеу жеке инвесторға қолданылған. Мұндай талаптар мен шектеулерге, мысалы, қарыз алушының жағдайын жақсартатын талаптарды қоспағанда, шартты біржақты өзгертуге тыйым салу, айыпақы есептеу бойынша шектеулер, қаражат жетіспеген кезде берешекті өтеу кезектілігі, банктік қарыз шарты бойынша міндеттемелерді орындау мерзімі өткен кезде кредитордың іс-қимыл жасау тәртібі және т.б. жатады. Осылайша, қарыз алушылардың құқықтары жеке инвесторлар мен сервистік компаниялар алдында қорғалады», деді О.Қизатов.
Заң аясында банктер мен микроқаржы ұйымдарының балансында өндіріп алынған мүліктің, яғни проблемалық кредитті өтеу есебіне банктің меншігіне өткен мүлік түріндегі стрестік активтің болуы үшін 3 жыл шекті мерзімді белгілеу көзделеді. Бұл банктерді және микроқаржы ұйымдарын стрестік активтерді экономикалық айналымға жедел түрде тартуға ынталандырады. Осылайша, қабылданған заң стрестік активтерді экономикалық айналымға тарту арқылы стрестік активтердің қайталама нарығын дамыту үшін берік негіз жасайды деп түсіндіреді агенттік өкілі.
