Биылғы қазан айының басындағы дерек бойынша, елімізде микроқаржылық қызметпен айналысатын 1 023 ұйым бар. 3,5 мыңнан астам субъект өз еркімен немесе сот шешімімен нарықтан кетті. Микроқаржы ұйымдарының Орталық Азия саммитіне қатысқан компания өкілдерінің айтуынша, осыған дейін қоғам тарапынан бұл секторға қатысты жағымсыз пікірлер көп айтылды, сенімсіздік те анық байқалып келді. Алайда заңға тиісті өзгерістер енген соң МҚҰ-лар қор нарығына шыға бастады. KASE дерегінше, 2022 жылдың алғашқы алты айында қор биржасында МҚҰ құнды қағаздарының бастапқы орналастырылу көлемі 1,8 млрд теңгені құраған.
Сондай-ақ қаржылық қадағалаушының бастамасымен МҚҰ-лардың мүмкіндігі арта түсті. Мысалы, олар қосымша қызмет түрлерін де ұсынады. Бұдан былай микроқаржы ұйымдары электронды ақша, сақтандыру компаниялары және төлем агенттерінің эмитенті ретінде қызмет ете алады. Сонымен қатар облигация шығарып, факторингтік операциялар жүргізу құқығына да ие. Мұның бәрі аталған саладағы өсімге әсерін тигізеді. Бірінші жартыжылдық қорытындысы бойынша, МҚҰ жиынтық қарыз портфелі 838,35 млрд теңге болды. Ал жиынтық актив көлемі – 997 млрд теңге шамасында.
Микроқаржы ұйымдары қауымдастығының директоры Ербол Омархановтың айтуынша, 90-жылдары елімізде алғаш осындай ұйымдар пайда болған кезде олар тек шағын және орта бизнесті қаржыландыруды көздеді. Алайда қазір жеке тұлғалардың займ алуы көп тіркеліп жатыр. Бұл өз кезегінде саладағы тәуекелді арттырды. Оның айтуынша, нарықтың жаңа қатысушылары микроқаржыландыру тетігінің әлеуметтік маңызы, кәсіпкерлік қызметті ынталандыру мәселесін тасада қалдырмауға тиіс. Микроқаржы нарығына келген кәсіпкерлердің қазір еркін жұмыс істеуіне толық мүмкіндік бар. Қызмет заңдық тұрғыда түгел қорғалған. Мәселен, қауымдастықта клиенттерді қолдаудың автоматты қызметі жұмыс істейді. Кез келген қарыз алушы шағым түсіре алады. Сонымен бірге микроқаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқығын қорғайтын орталық құрылған. Оның негізгі міндеті – қарыз алушыларға сотқа дейінгі реттеуде көмек көрсету. Қарыз алушы мен МҚҰ арасындағы даулы мәселені шешу үшін микроқаржы омбудсмені жұмыс істейді. Қауымдастық құрамына кіретін МҚҰ-лар арасында этикалық мінез-құлық кодексіне де қол қойылған.
«KMF» микроқаржылық ұйымының басқарма төрағасы Шалқар Жүсіповтің айтуынша, Ұлттық банктің базалық ставканы көтеруі микронесиедегі ставканың жоғарылауына да әсер етеді.
«Біз қарашадан бастап клиенттер үшін пайыздық ставканы көтереміз деп шешім қабылдадық. Әрине, бұны қалаған жоқпыз. Басқа әріптестер де біздің жолымызбен жүреді деп ойлаймын. МҚҰ қаржыландыратын бизнес тіпті шағын да емес, микробизнес. Микробизнес өте бейімделгіш. Басымыздан өтіп жатқан көп дағдарыста осы нәрсе әбден дәлелденді. Қаңтар оқиғасы болсын, 24 ақпан болсын. Бәрі де клиенттерімізге қатты әсер етті, бірақ шамамен сәуірден бастап микробизнестегі клиенттеріміз жағдайға бейімделіп алды. Сәуірден бастап сұраныс қатты өсті. Жыл басынан бері біздің өсім 25 пайызды құрады», деді Ш.Жүсіпов.
Сондай-ақ Қазақстан шағын бизнесті дамыту үшін бұл салада жедел экономикалық реформалар жасауға тиіс екенін жеткізді.
– Мұнай болса таусылып келе жатыр. Шағын бизнес үшін неғұрлым тиімді, неғұрлым қатаң экономикалық реформалар жүргізу туралы шешім қабылдауға 2030 жылға дейін 8-10 жыл қалды. Шағын бизнес – кез келген экономиканың негізі. Қазір оның үлесі 33 пайызды алып отыр. Негізі кем дегенде 60 пайызға жетуі керек, – дейді ол.
Әрине, Ш.Жүсіповтің пайымын түсінеміз. Шағын бизнестің қарыштап дамуы біріншіден экономикаға пайдалы болса, екіншіден микроқаржы ұйымдарына да зор табыс әкелер еді. Өйткені қазір банктер бизнесті несиелеуге аса құлықты емес. Кәсіпкердің де жұлқынып тұрғаны шамалы. Тәуекелі көп деп банк қашады, кепілге мүлік сұрайды, қаптаған қағазы бар деп кәсіп иесі қашады. Қысқасы, тығырықтан шығарар жол – микроқаржы нарығы.
«Шағын бизнес біртіндеп ішкі жалпы өнімге өз үлесін қосып келе жатыр. Бұған ықпал ететін кез келген бастама бәріміз түсінетін формадағы жаңа экономикалық саясатқа сәйкес келеді. Бұл – дамуға берілген ауқымды мүмкіндік, халықтың әл-ауқатының артуы және экономиканың әрі қарай әртараптандырылуы. Әртараптандыруға кім үлес қосады? Әрине, шағын және орта бизнес. Алайда шағын бизнесті дамытудың басты драйвері – мемлекеттік қолдау шаралары емес, жаңа салық саясаты. Меніңше, мемлекет қолдауды бюджеттен субсидиялау есебінен емес, салауатты бәсекелі орта және тиімді салық саясатын құру есебінен жүзеге асыруға тиіс. Бюджет қаржысын салуды абайлап пайдаланған жөн. Өйткені біз өмір сүріп отырған жағдайды тұрақсыздыққа ұрындыратын таяқтың екінші ұшы да бар», дейді Қазақстан Қаржыгерлер қауымдастығының басшысы Елена Бахмутова.
Қазақстан Қаржыгерлер қауымдастығының бағалауынша, бірінші жартыжылдықта микроқаржылық ұйымдар портфелі құрылымында онлайн алынған микрозаймдар үлесі 29 пайызға дейін артқан. МҚҰ қарыз портфеліндегі мерзімі өткен берешек көлемі де артып келеді. Алайда МҚҰ портфелінің 39 пайызға жуығын 150 мың теңгеден аз мөлшердегі кредиттер құрап тұр. Ал осындай көлемде қарыз алушылар үлесі 85 пайыз шамасында.
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің мәліметі бойынша, жыл басынан бері жеке тұлғалардың микронесиесі 23 пайызға көбейген. Бұл – негізінен тұтынушылық мақсатта алынған онлайн-несиелер. «Мемлекеттік несие бюросы» АҚ дерегіне сүйенсек, 2022 жылдың 1 шілдесіндегі онлайн-микронесиенің жиынтық көлемі 130,9 млрд теңгеге жеткен. Осыншама соманы беруге 42 микроқаржы ұйымы атсалысқан. Мұндай займдарды алған қазақстандықтар саны – 911 мың адам. Онлайн-микронесие секторындағы төленбегеніне 90 күннен асқан қарыз көлемі 59,6 млрд теңгеге (478 мың азаматқа берілген) жетті.
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі төрағасының кеңесшісі Мақсат Нұриденұлының айтуынша, 253 микроқаржылық ұйымның тең жартысы жұмыс істемейді. Сондықтан кім белсенді, кімнің аты бар да заты жоқ екенін анықтау қажет. Алдағы уақытта агенттік қызметкерлері осындай ауқымды жұмысқа белсене кіріспек. Ол сонымен қатар банк секторындағы цифрландыру үрдісінің МҚҰ-лардан озып кеткенін де атап өтті.
«Біз осы орайда бизнес-модельмен жұмыс істеуге кеңес береміз. Өйткені ертең цифрландыру мүлде басқа деңгейге көтеріліп кетеді. Жақында ғана МҚҰ-лардан деректер сұрадық. Сонда бүкіл компания ақпаратты ұсыну бойынша қиын жағдайда екенін көрсетіп қойды. Демек олардың бизнес-басқару тәсілінде әлсіз тұстар бар деген сөз. Секторда тазарту жүргізіледі. 2023 жылы пропорционалды реттеу эгидасы жұмыс істейді», дейді агенттік өкілі.
