Өнер • 09 Қараша, 2022

Әсем әннің құдіреті

313 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

«Ән – көңілдің ажары» деген сөзде көңілдің нәзік қылын тербейтін бір сиқырлы сыр бар. Түрлі зобалаңды басынан өткерсе де халқымыз ішкі мұңы мен қайғысын ән арқылы емдеп, әннен жылу алып, ән айтып қанаттанды. Біздің бала күнімізде ауылда жиын-тойда аналарымыз бастары қосыла қалғанда, халық әндерінен бастап, сол кезде ел ішіне кеңірек жайылған әндерді нақышына келтіріп, шырқай жөнелетін. Сонда көбінесе айтылатыны – «Ауылым» әні. Әсіресе оны Дәкіш апа сыңғырлаған бұлақтай дауысымен шырқағанда, оған отырғандар ғана емес, дала да, ай да, жұлдыз да, аспан да бірге қосылғандай әсерге бөлейтін.

Әсем әннің құдіреті

Кіндігімнің жас қаны,

Тамған жерім ауылым.

Шабытымның асқары,

Самғаушы еді ауылым.

 

Жастығымның куәсі,

Шұрқыраған ауылым.

Жусаны мен жуасы,

Бұрқыраған ауылым.

 

Биік-биік шың, құзға,

Құмар қылған ауылым.

Бүлдіршіндей бір қызға,

Сыңар қылған ауылым, –

деп басталатын шуақты шумақ­тар тыңдаушының жан-жүрегін ел­жі­ретіп, адамның қайта бір орал­мас сезімдерін оятып, тұңғиыққа тартып әкететін ғажайып бір ­күші бар.

Бұл туындының музыкасын белгілі композитор Теміржан Ба­зар­баев шығарса, сөзін ақын Жа­байыл Бейсенов жазған. Темір­­жан ағамыз Алматы консерватория­сын бітірген кәсі­би композитор. Ол ән ғана емес, «Ботагөз», «Жетісу» атты сим­фо­ниямен бір­ге ұлт аспаптық оркестріне арнап «Отан таңы», «Қалың елім, қазағым» атты поэ­малар жаз­ған. Ата-анасынан ­жас­тай жетім қалып, балалар үйін­де өскен өреннің өнерге келуіне Нұрғиса Тілендиев пен Бекен Жылыс­баев тікелей себепкер болыпты. Композитордың жерлесі, көр­нек­ті ақын Сәкен Иманасов бір ән арқылы елдің есінде қалған саз­гер туралы естелігінде былай дейді: «Теміржан Базарбаев – біздің елден шыққан әйгілі композитор. Көп сөзге жоқ, өзімен өзі болып, үндемей жүре беретін, көзге түсіп қалсам дегенді мүлдем ойламайтын қарапайым да момын қалпында тірлік кешті. Қалың елі қазағы, әсіресе, оның «Ауылым» деп аталатын әнін жақсы көрді. Бұл әнді білмейтін, ас пен тойда нәшіне келтіре, әлдебір сағыныш, ішкі аңсаумен көзіне жас ала отырып жұртқа қосыла сызылта шырқамайтын адам кемде-кем. Басқасын білмеймін, әйтеуір біздің жақта солай. Ғұмырымда бір рет «әу» деп көрмеген менің өзім де Теміржанның «Ауылы­мын» тыңдағанда көңіліме қай-қайдағылар оралып, егіліп, елжі­рей түсіп отыратыным, өзге­лер­ге ілесе іштей де болса ыңыл­дап кететінім бар.Теміржан шын мәнінде үлкен сазгер еді. Білетіндердің, мамандардың айтуынша ол әсіресе музыканың симфония сияқты күрделі жанрына келгенде мықты болыпты. Ол жағын мен жетік білмеймін. Менің білетінім, қайталап айтам, Теміржанның назды да сазды «Ауылым» әні».

Әнебір жылы белгілі ақын, Мем­лекеттік сыйлықтың лау­реа­ты Несіпбек Айтұлымен бір­ге қазір­гі Абай облысы Үржар ауданына ­жолым түсті. Сон­да Несіпбек ағамыз аудан орталы­ғында тұратын қарт ақын Жа­байыл Бейсеновке сәлем бере барып, біраз әңгімелесті. Бірақ мен бұл кісінің біз сөз етіп отыр­ған әннің сөзін онда бейхабармын. Оны маған сөз арасында Несіпбек аға айтты. Жабайыл аға қарапайым, кеңқолтық азамат екен. Ұзақ жыл­дар орта мектепте қазақ тілі мен әдебиетінен сабақ берген. «Ауыл әуендері», «Алтын бесік – ауылым», «Алакөлім – аяу­лым», «Күнгейім менің», «Ба­ла­лық қы­зық, бал күндер», «Тасадағы тұма», «Жырлайды жыл­дар» атты жыр кітаптары­мен бірге бірқатар ән мәтінін жаз­ған. Алайда оны жұртшы­лық «Ауылым» әнінің өлеңін жаз­ған ақын жақсы біледі. Бұл өлеңнің тууының өзі тарих. Ол жайында автор бір сұхбатында: «Бұл артта қалған елімді, жас­тық шағымды еске алып, сағы­нып жүргенде туған өлең ғой. Бірде үйге белгілі әнші, атақты «Хасен-Жәмила» көркем фильмнің бас кейіпке­рін бейнелеген Абылай Түгел­баев келді. Өткен-кеткенді айтып, шер тарқатыс­тық. Бір кезде ол: «Жабайыл, сен Шың­жаң­да жүр­генде әжептәуір ақын едің. Осы жаққа келгелі үнің шық­пайды ғой», – деді. Мен: «Оның рас, ден­саулығым да, көңіл күйім де болмай жүр. Бір елден бір елге көшу оңай дейсің бе!? Көңілім ойпыл-тойпыл», – дедім. Үстел үс­тін­де жатқан қа­ғаздарды қарап отыр­ғанда көзіне төтеше жазылған осы өлең түсті. «Япырай, Жәке, мына өлеңің әнге сұранып тұр екен. Мен осыны жазғанынан бәленше деген (атын ұмыттым) композиторға берейінші», деп алып кеткен. Кейін әлгі айтқан композиторы емес, Теміржан Базар­баев ат-түйедей қалап алыпты. Бұл 1972 жыл еді. Келесі жылдан бастап, Ришат Абдуллин радиодан айта бастады» депті.

Міне, халқымыз үшін «алтын бесік» саналған ауылдың бар асылын жырлаған туындының жарыққа шыққанына елу жыл толыпты. Содан бері бұл ән қаншама талапты жасқа қанат бітіріп, арманын ұштады. Өзім де кейде осы әнді тыңдаймын. Сонда көз алдыма бала кездегі ауылымның берекелі кезі елестеп, сол қызыққа толы шақтарға қиялмен сапарлап қайтамын. Әннің құдіреті деген осы шығар!