Саясат • 27 Қараша, 2022

Түйткілі көп тұрғын үй

260 рет
көрсетілді
12 мин
оқу үшін

Сенатта «Қазақстан Республикасы тұрғын үй құрылысын дамыту: проблемалары және оларды шешу жолдары» тақырыбында Үкімет сағаты өтті. Жиында аталған салаға қатысты маңызды мәселелер көтеріліп, депутаттардың ұсынысы Үкіметке жіберілді.

Түйткілі көп тұрғын үй

Палата Төрағасының орын­ба­сары Ольга Перепечина Үкімет сағатын аша келіп, қазақ­стан­дық­тарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі маңызды болып қала беретінін атап өтті. Ол құрылыс са­ласының өсу қарқынын сақтау ұлттық экономиканың дамуы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға тікелей ықпал ететінін жеткізді.

«Бүгінде Қазақстанның ішкі жалпы өніміндегі құрылыстың үлесі 6%-дан сәл асады. Соны­мен бірге БҰҰ Еуропалық эконо­ми­калық комиссиясының мәліметі бойынша 2010 жылы бізде бұл көрсеткіш 8% деңгейінде болды. Сонымен қатар осы экономикалық көрсеткіштер бойынша Қазақстан Әзербайжан мен Армения сияқты ТМД елдерінен, сондай-ақ Балтық жаға­лауы елдері – Литва мен Эс­тония­дан төмен болып отыр. Сон­дық­тан құрылыс саласының өсу қар­қы­нын сақтау ұлттық эко­но­­ми­ка­ның дамуы мен бәсе­кеге қа­бі­лет­тілігін арттыруға тіке­лей ықпал етеді», деді О.Пере­пе­чина.

Сенатор Серік Шайдаров өз кезегінде Үкіметтің назарын тұр­ғын үй құрылысы саласындағы нақты проблемаларға аударды. Атап айтқанда, құрылыс жұ­мыс­тары сапасының төмендігі, мемле­кеттік сатып алу тетіктері­нің жетілмегені, құрылыс мате­риал­дарының қымбаттауы, сондай-ақ ауылдық жерлерде тұрғын үймен қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламалардың жоқтығы туралы айтылды.

«Мемлекет басшысы өз Жол­дауында тұрғын үй біздің азаматтарымыз үшін қашанда күрделі сұрақ деп атап өткен болатын. Әлеуметтік әл-ауқат тұрғын үй мәселесімен тығыз байланысты, оны шешу мемлекеттің бірінші кезектегі міндеті. Сонымен қатар тұр­ғын үй құрылысы әлеуметтік мәсе­лелерді шеше отырып, Қазақ­станның экономикалық өсуіндегі драйверлердің біріне айналуға тиіс. Бүгінде құрылыс секторында 637 мыңнан астам адам жұмыс істейді. Бұл ел экономикасының нақты секторындағы барлық жұмыспен қамтылғандардың шамамен 17,5 пайызын құрайды.

Осы салада 50 мыңнан астам компания қызмет атқарады. Бұл – экономиканың нақты сектор­ындағы кәсіпорындардың жалпы санының 42 пайызы. Тұрғын үй құрылысының белсенді дамуы 2021 жылы 2,4 трлн теңге инвести­ция тартуға мүмкіндік берді, бұл 2020 жылғы деңгейден 19,1 па­йызға артық. Қалыптасқан үрдіс ішкі жалпы өнімдегі құрылыстың үлесі 6 пайыздан астамды құрап, шикізаттық емес сала үшін ең маңыздыларының бірі болады», деді С.Шайдаров.

Осы орайда сенатор тұрғын үй құрылысы саласының дамуын тежейтін жүйелі проблемалар мен кедергілерге назар аударды. Атап айтқанда, құрылыс нысандарының сапасы төмен. Бұл мәселені уәкі­летті орган цифрландыру ар­­қы­лы шешуді жоспарлаған. Алайда се­натор «Е-Құрылыс» секіл­ді ақпа­раттық жүйелер тек бұзу­­шы­лық­тарды тіркейді, ақауларды азай­туға және оларды жоюға, сондай-ақ салынған объектілер­дің сапасын жақсартуға ықпал етпейді.

«Бұқаралық ақпарат құрал­да­рынан мысал келтірсек. Алматы қаласының Зерделі шағын ауданында сапасыз құрылысқа байланысты қазіргі уақытта халықтың әлеуметтік осал топтарының іші­нен 108 отбасыға арналған екі апат­ты үй бұзылып жатыр. Бұл ретте апатты нысанды бұзу үшін құрылысқа жұмсалғаннан екі еседен астам қаражат қажет. Егер бұл үйлерде адамдар тұрып, апат болса, қандай қасірет болатынын ойлау­дың өзі қиын. Сондықтан Үкі­мет инженерлік персоналды сер­тификаттау және жобалау кезе­ңі­нен бастап, құрылыс аяқтал­ған­ға дейін құрылыс компания­лар­ын аккредиттеу арқылы құры­лыс­ты бақылау жүйесін жетілдіруі керек.

Құрылыс саласындағы мем­ле­кеттік сатып алу тетігінің жетіл­меуі де мәселе. Бүгінгі таңда, бір компания елдің әртүрлі айма­ғындағы бірнеше конкурстың жеңімпазы ретінде анықталуы мүм­кін. Бұл жағдайда жұмыстың көп бөлігі кейіннен қосалқы мерді­гер­лікке, кейде көп сатылы қо­салқы мердігерлікке беріледі. Осындай тәжірибе мердігер­лердің келісімшарттық міндеттеме­лерін орындамауына, құрылыс сапасының төмендеуіне, сондай-ақ бір қосалқы мердігерден екін­шісіне бағаның өсуіне әкеледі. Осы­ған байланысты, объектілер консер­вацияланады, ішінара талдана­ды және оларды аяқтауға немесе қалпына келтіруге қосым­ша қаражат талап етіледі», деді С.Шай­даров.

Мысалы, Есеп комитетінің мәлі­метінше, құрылысы 2014 жылы басталған және нормативтік ұзақ­тығы 11 ай болатын, еліміздің бір қа­ласындағы 120 пәтерлік екі үйд­ің құрылысы әлі аяқталған жоқ. Ал жоба 21 пайызға қымбаттаған.

«Бұл мәселені шешуде жаңа тәсілдер қажет деп санаймын. Сон­дықтан Үкімет адами факторды барынша алып тастай отырып, Мемлекеттік сатып алу порталында материалдық-техникалық және еңбек ресурстарын ескере отырып, бір компанияның конкурстарына қатысуға және жеңуге автоматтандырылған лимиттерді белгілеу арқылы цифрландыруды тереңдетуі қажет деп есептейміз.

Үшінші, құрылыстың қым­бат­тауы. Есеп комитетінің мәлі­метінше, құрылыс материалдары құрылыс нысандарының сметасында тұрғын үй құнының 65 пайызын құрайды. Сондықтан нарықтағы кез келген ауытқу, жеке құрылыс индустриясының да­муы құрылыс құнына ғана емес, сондай-ақ жалпы тұрғын үй құ­ры­лысының қарқынына да тікелей әсер етеді.

«Қазиндустрия» АҚ-ның де­­ректері бойынша елдің құры­лыс мате­риалдарын өндіру сала­сының құ­рылымы айқын шикі­зат бағы­тына ие. Қазақстанда жо­ғары дәрежелі қайта өңдеу өнім­дерін өндіретін кәсіпорындар жет­кі­ліксіз. Ұлттық статистика бюро­сының деректеріне сәйкес 18 не­гізгі құрылыс материалдары бо­йынша импорттың үлесі 50 пайыздан асады. Бұл ретте 2022 жылғы қаңтар-тамызда отандық нарыққа құрылыс материалдарының импорты шамамен 3 пайызға артты, яғни 799,5 млн долларды құ­ра­­ғанын атап өту қажет», деді С.Шай­­даров.

Сонымен қатар қаптамалы керамикалық кірпіштер, бетоннан жасалған бұйымдар, силикат және қож кірпіштері, портландцемент, құрастырмалы құрылыс конструкциялары, тауарлық бетон өндірістері төмендеген. Цемент пен әк өндірісінде де жағдай тұрақты емес. Елде жетіспейтін құрылыс тауарлары шетелден импортталады. Бұл қазақстандық кәсіпорындарға кедергі келтіріп отыр. Импорттық тізбектердің бұзылуы салдарынан өткен жылы құрылыс материалдарының бар­лық түрлерінің іс жүзінде 50 па­йызға, ал кейбір материалдар бойын­ша 100 пайызға қымбаттады.

«Тұрғын үйге мұқтаж халық­тың әлеуметтік осал топтарын ай­қындау жөніндегі тәсілдерді қайта қарау қажет. Жақында ғана «толық емес отбасыларды» жыл­дық 2%-бен кредиттеудің жеңіл­дікті мөлшерлемесі бойынша тұрғын үй алу мүмкіндігін көздей­тін «Бақытты отбасы» бағдар­ла­масынан шығаруға қатысты шешім қо­ғамдық резонанс туындады. Мұн­дай шешім бірнеше себептерге байланысты қабылданды. Олардың ішіндегі ең бастысы – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің пікірінше, мемлекеттен қолдау алу мақ­са­тында 2019-2020 жылдары жалған ажырасудың екі есе ұлғаюы.

Мүмкін, бұл жерде шындық бар шығар. Алайда бүгінде 148 мыңнан астам толық емес отбасы баспанаға мұқтаж. Соның 60 пайызының табысы күнкөріс дең­гейінен төмен. Мұндай отба­сы­лардың көпшілігі үшін жылдық 5% несиелік тұрғын үй алу өте ауыр болады. Сондықтан уәкі­летті мемлекеттік органдар осы мә­селені жан-жақты зерделеп, нақты мұқтаж толық емес отбасылар үшін жылдық 2%-бен кре­диттік тұрғын үй алу тетігін, соның ішінде халықтың осы сана­тын тұрғын үймен қамтамасыз ету жө­ніндегі қолданыстағы бағдар­ла­маларға өзгерістер енгізуді ай­қын­дауы қажет деп санаймын», деді С.Шайдаров.

Осы орайда, сенатор мына мәселеге назар аударды. Қазіргі таңда Екінші дүниежүзілік соғыс­тың 88 ардагері үй алу кезегінде тұрған көрінеді. Бірақ 2015 жылы ардагерлердің бәріне баспана берілгені хабарланған болатын.

«Ауылдық жерлерде тұрғын үймен қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламалар жоқ. Қазақстанда Ұлттық экономика министрлігінің деректері бойынша халықтың 41 пайызы немесе 7,8 млн адам тұра­тын 6 293 ауылдық елді мекен бар. Сонымен бірге ауылдық жерлерде елдің тұрғын үй қорының тек 35 пайызы немесе 137,5 млн шаршы метр шо­ғырланған. Ауылдық жер­лер­дің бір тұрғынына жалпы ауда­ны 19,8 шаршы метр болатын тұрғын үй жай­лары келеді. Ал қалада 25,5 шаршы метр, яғни 1,3 есе көп. Бұл ретте мұн­дай ал­шақтық тек ұлғаяды. Өйт­кені бүгінде халықты тұрғын үй­мен қамтамасыз ету жөніндегі бағ­дарламалық құжаттарда ауылдық жерлерде тұрғын үй құрылысын дамыту жөніндегі бағыттар жоқ.

Бос жер учаскелері тапшы. Миллиондық қалалар қажетті инфрақұрылыммен, инженерлік және коммуналдық қызметтермен қамтамасыз етілген мемлекеттік қордан бос жер учаскелерін сарқу проблемасына тап болуы мүмкін екеніне назар аударғым келеді. Мұндай проблема бүгінде Алматы қаласында бар. Қалада тұрғын үй бумы жағдайында мектептер, балабақшалар мен емханалар құрылысының қарқыны 3 есе артта қалып отыр. Бұл ретте Алматы қаласын дамытудың Бас жоспарына және жоспарлау жобасына сәйкес аумақты кешенді қайта құру және тозығы жеткен құрылыстарды бұзу шеңберінде 104 мектеп пен 230 балабақша қарастырылған», деді С.Шайдаров.

Мұндай жағдай елордада да қалыптасқан. Әлеуметтік ны­сан­дардың жетіспеуіне байланысты биыл мектептердің бірінде 18 бірінші сынып тіркелген. Осы­ған бай­ланысты сенатор Үкіметке бір­қатар ұсыныс жасады.

«Осы проблемаларды ескере отырып, Үкімет мемлекеттің жер қорын есепке алып және тұрғын үй мен әлеуметтік нысандардың біркелкі құрылысын болжап жүр­гізуге орай қалалардың бас жос­парын әзірлеу тәсілдерін қайта қарауы қажет. Сондай-ақ Үкіметке мемлекет мүддесі мен тұрғын үй құрылысының қарқынын арттыру үшін жағдай жасау қажеттігін ес­кере отырып, осы проблемаларды шешудің оңтайлы тетіктерін әзір­­леуді ұсынамын», деді сенатор.

Үкімет сағаты барысын­да Ин­дустрия және инфрақұ­ры­­лым­дық даму министрінің мін­детін атқа­рушы Еркебұлан Дауыл­баев, Түр­кістан және Абай облысының бас­шылығы, «Отбасы Банк» АҚ Бас­­қарма төрағасы Ләз­зат Ибраги­мо­ва, сондай-ақ Ұлттық экономи­ка министрінің орынбасары Ба­уыр­жан Омарбеков баяндама жасады.

Іс-шараны жүргізіп отыр­ған Экономикалық саясат, инно­ва­циялық даму және кәсіпкерлік комитетінің төрағасы Дәурен Әділбеков Үкімет сағаты барысында әзірленген ұсыныстарды атап өтті. Үкімет ол ұсыныстарды аса мұқият бақылауға алуға тиіс.

«Құрылыс көлемін ұлғайту, халықтың тұрғын үй жағдайын жақсартуда мемлекеттік қолдау шараларының атаулы болуы мен тиімділігін арттыру талап етіледі. Құрылыс материалдарының импортын азайтуға, сондай-ақ отандық құрылыс өнімдерін өндіру нарығын дамытуға бағытталған шаралар қабылдануы керек. Сондай-ақ ескірген тұрғын үй қорына байланысты мәселелерді шешу тәсілдерін әзірлеу қажет», деп атап өтті Д.Әділбеков.

Жұмыс қорытындысы бойынша Сенат депутаттары әзірленген осы және басқа да ұсынымдар Үкіметке жіберіледі.

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше