Түбіт мұртты бозбала күлімсіреген қалпы қол бұлғап, туған жер төсіне келе жатқандай елестейді
Әлемдегі құрғақтағы аумақтың алтыдан бірін иеленген Кеңес Одағының «ақтаңдақтары» жетіп артылады. Солардың бір парасы – Ұлы Отан соғысы деген атпен тарихқа енген қаралы кезең зұлматы. Талай шаңырақты күйретіп, ортасына түсірген, аналарды жесір атандырып, балаларды жетім қалдырған қилы да қиын тұста әлі күнге дейін хабар-ошарсыз кеткен, із-түзсіз жоғалған майдангерлерді үміттері үзілмеген күйі зарыға, сағына күткен отбасылар қаншама!
Біздің шаңырақта ардақты әкеміз Сейітқасымды 18 жасында өз еркімен қан майданға аттанып, оралмаған үлкен ағасының тағдыры тірісінде қатты мазалайтын. Қатардағы гвардия жауынгері Айтан Байтеленов Шортай ауылының тумасы еді. 1942 жылы 25 қыркүйекте Октябрь аудандық әскери комиссариаты арқылы соғысқа шақырылған. Әскери даярлықтардан өткен соң І Прибалтика майданына қарасты Карачевский гвардиялық атқыштар дивизиясының 247-ші атқыштар полкі құрамында рота бөлімшесін басқарған. Одан арғы тағдыры беймәлім болып, 2011 жылдың шілдесіне дейін із-түзсіз жоғалғандар тізімінде жүрді.
Ағамыз Ермектің Кеңес Одағы Қорғаныс министрлігінің Орталық мұрағатына жолдаған сұраулары нәтижесіз аяқталды. Әкеміз ағасы жайлы жақсы хабар тосумен дүниеден өтті. Кей кезде: «Тағдырдың басқа салғаны осы ма?» деп налып отыратын. 1995 жылы жарық көрген «Боздақтар» кітабының бірінші томында Октябрь аудандық әскери комиссариаты кінәсінен жіберілген қателікті оқығанда көзіне жас үйірілгені бар. «Байтеленов Айтанның» орнына «Байтеменов Айтжан» деп жазғаны қалай деген ренішін жасырмайтын. Бұдан басқа «Рүстенов Айтан» деп те есепке алынған көрінеді.
Байтеленовтер әулеті жадында 2011 жыл мәңгі ұмытылмастай сақталып қалды. Тамыз айының тамылжыған бір кешінде ұлым Рүстен Айтан ағамыз жайлы деректерді интернеттен тауып, сүйінші хабар естіртті. Бәріміз төбеміз көкке жеткендей болып, қуанышымыз қойнымызға сыймады. «Мемориал» сайтында А.Байтеленовтің Невель-Городокс бағытында шабуылдау операциясы кезінде 1943 жылы 26 желтоқсанда ерлікпен қаза тапқаны, Моисеенко деревнясы маңында жерленгені жазылған. Куәландыратын құжатта туған жылы мен туған жері дәлме-дәл көрсетілген. Онда атамыз Байтеленов Ахметжан туралы деректі де ұшыраттық. Ағамыздың жерленген жерін іздестіру барысында өткен ғасырдың 50-жылдары Витебск облысы Городокс аудандық атқару комитетінің шешімімен Кабище деревнясындағы бауырластар қабіріне қайта жерленгені белгілі болды.
Городокс аудандық атқару комитетімен бірнеше мәрте жазысқан хаттардың арқасында әскери комиссар, подполковник Д.Богумирскийден мынадай жауап келді:
«Құрметті Сәбит Сейітқасымұлы! Қызыләскер Айтан Рүстенұлы Байтеленовтің Моисеенко деревнясындағы бауырластар зиратына қайта жерленгенін мәлімдеймін. «Соғыс боздақтары мен Отан қорғаушыларды мәңгі есте қалдыру туралы» Беларусь Республикасы Министрлер Кеңесінің қаулысына сәйкес, аудандық атқару комитетінің шешімімен оның есімі мемориалдық тақтаға жазылды».
Интернет беттерін парақтай отырып, ағамыз жайлы бірқатар құнды деректер кездестірдік. Солардың бірі – танктерге қарсы рота бөлімшесінің командирі А.Байтеленовті марапаттау туралы «құпия белгісі» бар 1943 жылғы 29 желтоқсандағы № 029/Н бұйрық. Онда ағамыздың 13 желтоқсанда жаудың алдыңғы қорғаныс шебін бұзу және басып алу кезіндегі ерлігі мен басшылық жасау тактикасы, екі пулемет ошағы мен бір бронды танкті жойғаны, «Ерлігі үшін» медалімен марапатталғаны баяндалған. Операция кезінде ағамыз полк командирінен арнайы тапсырма алып, шартты белгі зымыранынан кейін: «Ура! Отан үшін!» деген ұранмен атойлап, ротаны шабуылға көтерген.
Аманшылық болса, биыл мәңгілік тыныштап жатқан бауырластар зиратына тағзым етуді, туған жерінен бір уыс топырақ ала баруды ойластырып отырмыз.
Сәбит БАЙТЕЛЕНОВ.
Солтүстік Қазақстан облысы,
Шал ақын ауданы.
