Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстан-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты биылғы Жолдауында агроөнеркәсіп кешенін инновациялық бағытқа түсірудің маңыздылығын атай келіп, «Қазақстан ет және сүт өнімдерін экспорттайтын өңірлік ірі елге айналуға тиіс» деген талап қойды. Бұл астаналық Ақмола облысының да абыройлы міндетіне айналып, назар саларлық нақты істер бой көрсетуде. Біз осы орайда облыс әкімінің бірінші орынбасары Рашит ӘКІМОВТІ әңгімеге тартып, мал шаруашылығын дамытудағы бағдарламалық жобалардың жай-күйімен кеңірек таныстыруды өтінген едік.
– Рашит Қайыржанұлы, қазір ата кәсібіміздің дәстүрлі сипаты уақыт ағымындағы талаптармен ауқымдала түсуде. Ендеше, облыс мал шаруашылығын дамытуда негізінен қандай міндеттерге басымдық береді?
– Барлық жұмыстар мемлекеттік және өңірлік арнайы бағдарламалар шеңберінде жүргізілуде. Мұнда жалпы селекциялық-асылдандыру, табындағы асыл тұқымды ірі қараның үлесін 15,5 пайыздан 25 пайызға өсіру, еттік бағыттағы малдың тектік түрленуін жақсарту және өнімділік сапасын арттыру, жем-шөп, жайылымдық базаны кеңейтіп, өңдеу кәсіпорындарының инфрақұрылымын дамытуға айрықша назар аударылады. Күнделікті бақылаудағы аталған шаралар бүгінгі күні тиісті қайтарымын беріп отыр.
– Еттік бағыттағы мал шаруашылығын дамытуда шетелдік селекцияның тиімді жақтары өңір тәжірибесінде айқын байқалуда. Мұны Елбасының алдағы жақын уақытта, республикамыз бойынша ет экспортын 60 мың тоннаға жеткізу туралы тапсырмасына серпін беретін қадам деп санаймыз. Солай емес пе?
– Иә. Облыста биылғы 1 мамырға дейінгі жедел ақпарат бойынша 420,9 мың бас ірі қара есепке алынған. Ол былтырғы осы мерзіммен салыстырғанда өсім 25,2 мың басқа жетті. «Сан барда, сапа да болады» деген нақылға сүйенсек, өз табындарымызға шетелдік асыл тұқымды малды тарту табыс көзін ашқандай.
Мемлекеттің қолдауымен бұл жұмыс белсенді түрде жүргізілуде дей аламын. Цифрларға жүгінсек, шетелдерден 2010 жылы 1991 бас, 2011 жылы 6502 мал, 2012 жылы 3155 бас ірі қара жеткізілді. Ал биылғы жылы табындарымызды 890 ірі қара толықтырады деп күтілуде. Мұның барлығы «Ангус», «Герефорд», «Обрак», «Симментал» тұқымды өсімтал түліктер. Жалпы, ұтымды жоба жүзеге аса бастағалы қара мал етін экспорттауға бағытталған 19 шаруашылық 12241 бас асыл тұқымды мал сатып алды. Бұл республикамызға алып келінген түліктің үштен бір бөлігін құрайды. Осының нәтижесінде еттік бағыттағы асыл тұқымды ірі қараның саны, жергілікті селекцияны қосып есептегенде 43 мыңнан асып отыр. Аталған бағытта Астрахан, Ақкөл, Жақсы, Целиноград, Еңбекшілдер, Зеренді, Атбасар аудандары белсенділік танытқанына назар аударғым келеді.
Шетелдік сұрыптағы мал жергілікті климаттық-табиғи жағдайларға тез жерсініп, шаруашылықтардың төл төгіні де артып келеді. Еңбекшілдер ауданындағы «КазБиф ЛТД» ЖШС-да республикамызда алғаш рет асыл тұқымды бұзауларды сату аукционы өткізілді. Аукционға қойылған 50 бұқаның бесеуі 1 миллион теңгеден сатылса, «Ангус» тұқымды бұқа рекордты – 1 миллион 300 мың теңгеге бағаланды.
– Әңгіме еттік бағыттағы мал шаруашылығы жайында болғандықтан, ірі қараны үстемелеп қоректендіру, яғни, бордақылау алаңдарын жабдықтау алға тартылады. Осы реттегі қам-қарекеттеріңіз жайында айта отырсаңыз.
– Бізде уақыттан озушылық байқалады. Бұл асырып айтқандық емес. Еттік мал шаруашылығын дамыту жөніндегі бағдарлама аясында облысқа 12500 бас малға арналған алаңдар жабдықтау міндеті қойылған болатын. Қазіргі уақытта қолайлы инфрақұрылымдағы, 13500 басқа лайықталған 5 заманалық ірі кешен пайдалануға берілді. Аталған нысандар «КазБиф ЛТД», «АгроЭкпорт ЛТД», «Новокиенка», «Колутон-04», «Бастау» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерінде топтастырылған. Бұған қосымша 24 орта және шағын бордақылау алаңдары жұмыс істейді. Түйіндеп айтсақ, бүгінгі күні облыс аумағында бір мезеттік сыйымдылық қуаты 27,5 мың бас малды қамтитын 29 алаң бар. Бұл құрылымдарда заманалық технология талабындағы ет өнімдерін тұрақты түрде қамтамасыз ететін кешенді цикл тұйықталады.
– Сіз айтқан «кешенді цикл» ауыл шаруашылығындағы кластерлік жүйені қамтамасыз етуге мүмкіндік беретіндей. Осынау экономикалық ірі тұтқа жайында біле отырсақ.
– «Ірі қара етін экспорттау бағытындағы 2011-2015 жылдарға арналған бағдарлама шеңберінде облысымызда ет кластері құрылып, бұл жүйе Қазақстан Республикасында ет экспортын дамыту консорциумының құрамында қызмет жасауда. Қазіргі күні өңіріміздегі ет өндіру мен оны өңдеумен айналысатын 20 кәсіпорын еніп отырған консорциум халықаралық рынокқа, әсіресе, Кеден одағы мемлекеттеріне жол ашып отырғанын айту керек.
Мәселен, Қорғалжын ауданындағы «Бакара» ет комбинаты «Агроөнеркәсіп кешенін және ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу саласында вакуумды орамада тұтас, бұқтырылған және кесілген ет өндіру кешені» жобасын сәтті аяқтады. Кәсіпорын 2013 жылдың қорытындысы бойынша 1755 тонна ет өнімдерін өндірді. Оның ішінде 1197 тонна халал ет, 359 тонна шұжық, 203 тонна жартылай фабрикаттар дайындалды. Комбинат былтыр республикамызда бірінші болып Мәскеу қаласына 16 тонна өнім жөнелтті. Заманалық қайта өңдеу зауыты соңғы екі жылда еңбек өнімділігін он есе ұлғайтып, ай сайын 150 тонна сапалы өнім дайындауда. Мұнда 2500 бас ірі қара бордақылануда. «ISO 9001:2000» сертификатымен жұмыс істейтін «бакаралықтар» Ресейдің өнеркәсіпті ірі үш қаласымен әріптестік байланыс орнатқан.
Ал, облыс бойынша айтсақ, 2014 жылы «КазБиф ЛТД», «АгроЭкпорт ЛТД», «Бурабай», «Щучье сүт зауыты» және «Ақ қайың» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері «ҚазАгроӨнім» акционерлік қоғамымен 1200 тонна ірі қара етін жеткізу жөнінде келісімшарт жасасты. Мұның 300 тоннасы экспортқа бағытталған. Бұған қосымша Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Ақмола облысы арасында экспортқа 1600 тонна қара мал етін шығару жөнінде меморандум түзілген.
– Ортақ істен фермерлік шаруа қожалықтары да шет қалмайтындықтан, оларды қолдау шаралары назарда ұсталатын шығар?
Облыста еттік мал шаруашылығын дамыту бағдарламасын іске асыруда «Сыбаға» бағдарламасы айрықша орын алады. Фермерлік шаруа қожалықтарын дамытуды діттейтін аталған бағдарлама біздің өңірде «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ арқылы қаржыландырылады. Бұл жобаға 230 шаруа қожалығы тартылады деп жоспарланса, 2014 жылдың 1 мамырындағы деректер бойынша бұлардың саны 252-ге жетіп отыр. Осының нәтижесінде фермерлер 15662 сиыр мен 559 бұқа сатып алды. Жыл соңына дейін шаруалар табыны өсе түседі деп күтілуде.
Осы орайда, шаруа және фермерлік шаруашылықтардың 93 пайызы асыл тұқымды бұқалармен қамтамасыз етілгеніне назар аударғым келеді. Ал, 7 ауданда бұл көрсеткіш 100 пайызды құрайды. Мұның үстіне, 2012 жылы жеке меншіктегі 146 табын, былтыр 86 табын асылдандыру ісіне тартылса, биыл оның саны 126-ның маңайында болмақ. Ендеше, сапаны көтеру арқылы өнімділік те артпақ.
– Атқарып жатқан жұмыстарыңызға қарап, ірі қара жайлы ірі байлам жасауға болатын сияқты. Мұны мемлекеттік қолдаумен байланыстырасыздар ғой.
Әрине. Мемлекет ауылшаруашылық тауар өндірушілерін қолдау үшін жыл сайын қомақты қаржы бөліп келеді. Нақтырақ айтсақ, өткен жылы біздің облысымызға 3,3 миллиард теңгедей қаржы бөлінсе, биыл оның көлемі 3,4 миллиард теңге болып отыр. Мұның ішінде, 1,3 миллиард теңге асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдауға, 2,1 миллиард теңге мал өнімділігін арттыру мен сапалық көрсеткіштерді жоғарылатуға бағытталмақ. Қаржының игерілуі 99,7-99,8 пайыз деңгейінде.
Еліміз күні кеше Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа қол қойды. Осынау көптен бері күткен жаңа құрылым тәуелсіз еліміздің жедел дамуына, әлемнің озық отыз мемлекетінің қатарына тезірек қосылуына зор мүмкіндіктер туғызатынына сенімдімін. Астаналық облыс, бұл орайда, өзіндік үлесін көрсете білетіні анық.
Әңгімелескен
Бақберген АМАЛБЕК,
«Егемен Қазақстан».
Ақмола облысы.
– Рашит Қайыржанұлы, қазір ата кәсібіміздің дәстүрлі сипаты уақыт ағымындағы талаптармен ауқымдала түсуде. Ендеше, облыс мал шаруашылығын дамытуда негізінен қандай міндеттерге басымдық береді?
– Барлық жұмыстар мемлекеттік және өңірлік арнайы бағдарламалар шеңберінде жүргізілуде. Мұнда жалпы селекциялық-асылдандыру, табындағы асыл тұқымды ірі қараның үлесін 15,5 пайыздан 25 пайызға өсіру, еттік бағыттағы малдың тектік түрленуін жақсарту және өнімділік сапасын арттыру, жем-шөп, жайылымдық базаны кеңейтіп, өңдеу кәсіпорындарының инфрақұрылымын дамытуға айрықша назар аударылады. Күнделікті бақылаудағы аталған шаралар бүгінгі күні тиісті қайтарымын беріп отыр.
– Еттік бағыттағы мал шаруашылығын дамытуда шетелдік селекцияның тиімді жақтары өңір тәжірибесінде айқын байқалуда. Мұны Елбасының алдағы жақын уақытта, республикамыз бойынша ет экспортын 60 мың тоннаға жеткізу туралы тапсырмасына серпін беретін қадам деп санаймыз. Солай емес пе?
– Иә. Облыста биылғы 1 мамырға дейінгі жедел ақпарат бойынша 420,9 мың бас ірі қара есепке алынған. Ол былтырғы осы мерзіммен салыстырғанда өсім 25,2 мың басқа жетті. «Сан барда, сапа да болады» деген нақылға сүйенсек, өз табындарымызға шетелдік асыл тұқымды малды тарту табыс көзін ашқандай.
Мемлекеттің қолдауымен бұл жұмыс белсенді түрде жүргізілуде дей аламын. Цифрларға жүгінсек, шетелдерден 2010 жылы 1991 бас, 2011 жылы 6502 мал, 2012 жылы 3155 бас ірі қара жеткізілді. Ал биылғы жылы табындарымызды 890 ірі қара толықтырады деп күтілуде. Мұның барлығы «Ангус», «Герефорд», «Обрак», «Симментал» тұқымды өсімтал түліктер. Жалпы, ұтымды жоба жүзеге аса бастағалы қара мал етін экспорттауға бағытталған 19 шаруашылық 12241 бас асыл тұқымды мал сатып алды. Бұл республикамызға алып келінген түліктің үштен бір бөлігін құрайды. Осының нәтижесінде еттік бағыттағы асыл тұқымды ірі қараның саны, жергілікті селекцияны қосып есептегенде 43 мыңнан асып отыр. Аталған бағытта Астрахан, Ақкөл, Жақсы, Целиноград, Еңбекшілдер, Зеренді, Атбасар аудандары белсенділік танытқанына назар аударғым келеді.
Шетелдік сұрыптағы мал жергілікті климаттық-табиғи жағдайларға тез жерсініп, шаруашылықтардың төл төгіні де артып келеді. Еңбекшілдер ауданындағы «КазБиф ЛТД» ЖШС-да республикамызда алғаш рет асыл тұқымды бұзауларды сату аукционы өткізілді. Аукционға қойылған 50 бұқаның бесеуі 1 миллион теңгеден сатылса, «Ангус» тұқымды бұқа рекордты – 1 миллион 300 мың теңгеге бағаланды.
– Әңгіме еттік бағыттағы мал шаруашылығы жайында болғандықтан, ірі қараны үстемелеп қоректендіру, яғни, бордақылау алаңдарын жабдықтау алға тартылады. Осы реттегі қам-қарекеттеріңіз жайында айта отырсаңыз.
– Бізде уақыттан озушылық байқалады. Бұл асырып айтқандық емес. Еттік мал шаруашылығын дамыту жөніндегі бағдарлама аясында облысқа 12500 бас малға арналған алаңдар жабдықтау міндеті қойылған болатын. Қазіргі уақытта қолайлы инфрақұрылымдағы, 13500 басқа лайықталған 5 заманалық ірі кешен пайдалануға берілді. Аталған нысандар «КазБиф ЛТД», «АгроЭкпорт ЛТД», «Новокиенка», «Колутон-04», «Бастау» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерінде топтастырылған. Бұған қосымша 24 орта және шағын бордақылау алаңдары жұмыс істейді. Түйіндеп айтсақ, бүгінгі күні облыс аумағында бір мезеттік сыйымдылық қуаты 27,5 мың бас малды қамтитын 29 алаң бар. Бұл құрылымдарда заманалық технология талабындағы ет өнімдерін тұрақты түрде қамтамасыз ететін кешенді цикл тұйықталады.
– Сіз айтқан «кешенді цикл» ауыл шаруашылығындағы кластерлік жүйені қамтамасыз етуге мүмкіндік беретіндей. Осынау экономикалық ірі тұтқа жайында біле отырсақ.
– «Ірі қара етін экспорттау бағытындағы 2011-2015 жылдарға арналған бағдарлама шеңберінде облысымызда ет кластері құрылып, бұл жүйе Қазақстан Республикасында ет экспортын дамыту консорциумының құрамында қызмет жасауда. Қазіргі күні өңіріміздегі ет өндіру мен оны өңдеумен айналысатын 20 кәсіпорын еніп отырған консорциум халықаралық рынокқа, әсіресе, Кеден одағы мемлекеттеріне жол ашып отырғанын айту керек.
Мәселен, Қорғалжын ауданындағы «Бакара» ет комбинаты «Агроөнеркәсіп кешенін және ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу саласында вакуумды орамада тұтас, бұқтырылған және кесілген ет өндіру кешені» жобасын сәтті аяқтады. Кәсіпорын 2013 жылдың қорытындысы бойынша 1755 тонна ет өнімдерін өндірді. Оның ішінде 1197 тонна халал ет, 359 тонна шұжық, 203 тонна жартылай фабрикаттар дайындалды. Комбинат былтыр республикамызда бірінші болып Мәскеу қаласына 16 тонна өнім жөнелтті. Заманалық қайта өңдеу зауыты соңғы екі жылда еңбек өнімділігін он есе ұлғайтып, ай сайын 150 тонна сапалы өнім дайындауда. Мұнда 2500 бас ірі қара бордақылануда. «ISO 9001:2000» сертификатымен жұмыс істейтін «бакаралықтар» Ресейдің өнеркәсіпті ірі үш қаласымен әріптестік байланыс орнатқан.
Ал, облыс бойынша айтсақ, 2014 жылы «КазБиф ЛТД», «АгроЭкпорт ЛТД», «Бурабай», «Щучье сүт зауыты» және «Ақ қайың» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері «ҚазАгроӨнім» акционерлік қоғамымен 1200 тонна ірі қара етін жеткізу жөнінде келісімшарт жасасты. Мұның 300 тоннасы экспортқа бағытталған. Бұған қосымша Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Ақмола облысы арасында экспортқа 1600 тонна қара мал етін шығару жөнінде меморандум түзілген.
– Ортақ істен фермерлік шаруа қожалықтары да шет қалмайтындықтан, оларды қолдау шаралары назарда ұсталатын шығар?
Облыста еттік мал шаруашылығын дамыту бағдарламасын іске асыруда «Сыбаға» бағдарламасы айрықша орын алады. Фермерлік шаруа қожалықтарын дамытуды діттейтін аталған бағдарлама біздің өңірде «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ арқылы қаржыландырылады. Бұл жобаға 230 шаруа қожалығы тартылады деп жоспарланса, 2014 жылдың 1 мамырындағы деректер бойынша бұлардың саны 252-ге жетіп отыр. Осының нәтижесінде фермерлер 15662 сиыр мен 559 бұқа сатып алды. Жыл соңына дейін шаруалар табыны өсе түседі деп күтілуде.
Осы орайда, шаруа және фермерлік шаруашылықтардың 93 пайызы асыл тұқымды бұқалармен қамтамасыз етілгеніне назар аударғым келеді. Ал, 7 ауданда бұл көрсеткіш 100 пайызды құрайды. Мұның үстіне, 2012 жылы жеке меншіктегі 146 табын, былтыр 86 табын асылдандыру ісіне тартылса, биыл оның саны 126-ның маңайында болмақ. Ендеше, сапаны көтеру арқылы өнімділік те артпақ.
– Атқарып жатқан жұмыстарыңызға қарап, ірі қара жайлы ірі байлам жасауға болатын сияқты. Мұны мемлекеттік қолдаумен байланыстырасыздар ғой.
Әрине. Мемлекет ауылшаруашылық тауар өндірушілерін қолдау үшін жыл сайын қомақты қаржы бөліп келеді. Нақтырақ айтсақ, өткен жылы біздің облысымызға 3,3 миллиард теңгедей қаржы бөлінсе, биыл оның көлемі 3,4 миллиард теңге болып отыр. Мұның ішінде, 1,3 миллиард теңге асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдауға, 2,1 миллиард теңге мал өнімділігін арттыру мен сапалық көрсеткіштерді жоғарылатуға бағытталмақ. Қаржының игерілуі 99,7-99,8 пайыз деңгейінде.
Еліміз күні кеше Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа қол қойды. Осынау көптен бері күткен жаңа құрылым тәуелсіз еліміздің жедел дамуына, әлемнің озық отыз мемлекетінің қатарына тезірек қосылуына зор мүмкіндіктер туғызатынына сенімдімін. Астаналық облыс, бұл орайда, өзіндік үлесін көрсете білетіні анық.
Әңгімелескен
Бақберген АМАЛБЕК,
«Егемен Қазақстан».
Ақмола облысы.
