Коллажды жасаған Зәуреш Смағұл, «ЕQ»
Қазақстанда McDonald’s мейрамханалар желісінің франшизасы Қайрат Боранбаевқа тиесілі екені белгілі. Алайда аталған кәсіпкерге қатысты қылмыстық іс қозғалып, қазір ол қамауда отыр. Дегенмен әлемдік брендтің біздің елден кетуіне бұл емес, басқа жағдай себеп болыпты. Bloomberg агенттігінің хабарлауынша, McDonald’s корпорациясы котлетке қажетті етті жеткізуде қиындықтарға тап болған. Сол себепті елден кетуді жөн көріпті.
McDonald’s өткен жылы санкциялар құрсауында қалған Ресейден кеткен еді. Ал Қазақстандағы мейрамханалар желісіне қажетті ет дәл осы Ресейден жеткізіледі екен. Осылайша, корпорация жергілікті франшизаға ресейлік кәсіпорындардан ет алуға тыйым салыпты. Bloomberg-тің жазуынша, Қазақстан бизнесі котлетке арналған етті жергілікті немесе еуропалық жеткізушілерден сатып ала алмайды. Өйткені қазақтың дарқан даласында тауарларды тасымалдауға кететін шығындар мен бағаның жоғарылығы бизнес жүргізуге тиімсіз екен. Бұл ретте McDonald’s өкілдері қандай да бір түсініктеме беруден бас тартқан.
Сөздің шыны керек, McDonald’s-тің тағдырына Қайрат Боранбаевтың ұсталғаны да кері әсер етіп тұрғаны анық. Өйткені былтыр дәл осы кәсіпкердің иелігіндегі Беларусь франшизасы да ет жеткізудегі қиындықтарға байланысты лицензиясынан айырылған болатын.
McDonald’s мейрамханалар желісі біздің елде 2016 жылдан бастап жұмыс істегенін еске сала кетейік. Қазақстан бойынша McDonald’s-тің 24 мейрамханасы болған еді.
Әлемдік брендтің Қазақстаннан кетуі біздің елдің инвестициялық климатына кері әсер ететінін жоғарыда айттық. Десе де котлетке қажетті етті отандық кәсіпорындардың тауып бере алмауы тағы да ақылға сыймайды. Ағыл-тегіл еттің үстінде отырып алақандай котлетке ет тауып бере алмау ауыл шаруашылығына ден қойған ел үшін үлкен сын.
– McDonald’s – халықаралық компания. Сондықтан бірінші кезекте өнімнің сапасы мен қауіпсіздігіне назар аударады. Оның бургері АҚШ-та да, Азияда да, Қазақстанда да бірдей болуы керек. Сол себепті тек мұқият тексеруден өткен кәсіпорындар ғана бургер котлетін жеткізе алады. Ресейде бұл міндетті италиялық компания атқарды. Оның жартылай фабрикаттар цехы Мәскеу облысында, ет комбинаты Орынборда орналасқан. Мұндай кәсіпорындардың құрылысына жүздеген миллион доллар жұмсалады. Инвесторлар мұндай нысандарды салу туралы шешім қабылдағанда Ресей нарығының көлемін ескергені даусыз. Ресейдегі италиялық Cremonini компаниясы Еуроодақта сиыр етін өндіретін үздік үш компанияның қатарына кіреді. Міне, қандай талап қойылатынын осыдан-ақ аңғара беріңіз. Бұған Қазақстандағы ет комбинаттары мен цехтардың шамасы келмейді. Ол үшін қажетті жабдықтарға қыруар қаражат салу керек. Сонымен қатар бас компанияның аудиттерінен өту керек, тиісті сертификаттарды алу қажет. Қысқасы, өнім фермадан сауда нүктесіне түскенге дейін қатаң бақылау жүргізіледі. Аудиторлар кез келген уақытта хабарласып, кез келген партия бойынша барлық ақпаратты сұратуы мүмкін. Бір қарағанда оңай секілді. Бірақ айтуға ғана оңай, – дейді Қазақстан ет одағының бас директоры Мақсұт Бақтыбаев.
Оның айтуынша, Cremonini/Иналка компаниясы Қазақстанда ет комбинатын ашуды жоспарлағанын еске салды. Бұл 2020 жылы Алматы облысында ашылуы керек еді. Құны 100 млн еуро болатын жоба аясындағы жұмыс 2015 жылы басталған. Еліміздің Ауыл шаруашылығы министрлігі 2016 жылдың басында тиісті меморандумға қол қойған. Алайда кейін министр ауысып кеткендіктен, саладағы мемлекеттік саясаттың бағыты да өзгеріп сала берген. Соған қарамастан 2018 жылдың мамыр айына қарай ұйымдастыру мәселелері ойдағыдай шешіліп, Алматы облысында ет комбинатының капсула салу рәсімі өтті. Оның өнімін жедел тамақтану желісіне пайдалану және көрші елдерге экспортқа жөнелту жоспарланған болатын. Бірақ тағы да министр ауысып, саладағы мемлекеттік саясаттың бағыты өзгерген. Сол себепті инвестор да елден кетуді жөн көрген.
– McDonald’s бетпе-бет келген мәселені шешу үшін басқа фабрикалардан котлет жеткізілімдерін қолға алуға болатын еді. Сонымен қатар шикізаттың өзіндік құнын төмендету үшін барлық оқыту және аудит, сертификаттау рәсімдерінен өткен, жабдықты жаңартуға (шамамен 2 млн доллар) тиісті сертификаты бар жергілікті ең мықты деген ет комбинаттарының бірін қаржыландыруға болады. Бұл көп дегенде 6 айға созылатын еді және ресейлік шикізатпен салыстырғанда бағаны үнемдеу есебінен Қазақстандағы McDonald’s франшизасы 6 айдағы шығындарын және жабдыққа салынған инвестицияларды шығарып алатын еді. Бұдан шығатын қорытынды – инвесторлар тек тұрақтылықты қалайды. Менің ақпаратым бойынша, Cremonini мен Иналка Қазақстанда ет комбинатының құрылысын қарастыруға дайын. Бірақ ең жоғары деңгейдегі шарттар бойынша кепілдік алғысы келеді. Жеті жылдық цикл оларға мүмкіндік береді деп үміттенемін, – дейді М.Бақтыбаев.
Көп кешікпей Ауыл шаруашылығы министрлігі Қазақстан аумағындағы McDonald’s мейрамханалар желісінің жабылуына қатысты ресми мәлімдеме жасады. Ведомствоның жазуынша, McDonald’s мейрамханалар желісі ресейлік ет өнімдері және жартылай фабрикаттармен қамтамасыз етілді, онда компанияның ірі тарату орталықтары болды. Бірақ McDonald’s-тің Ресейден кетуіне байланысты шикізатты жеткізуде мәселе туындаған.
«Шетелдік компанияның өкілдері келешекте қазақстандық өнімге көшуге дайын болған. Алайда отандық өндірушілердің компанияның жоғары стандарттарын енгізуі белгілі бір уақытты алды. McDonald’s өкілдерінің өтініші бойынша, жергілікті шикізатқа көшкенге дейін Ауыл шаруашылығы министрлігі және басқа да мемлекеттік органдар ел аумағындағы мейрамханалар желісінің жабылуына жол бермеу үшін үшінші елдерден өнім жеткізу рәсімдерін жеделдетуге және жеңілдетуге жәрдемдесуге дайын болды, сондай-ақ қазір де дайын. Осы уақытта қазақстандық ет және сүт өнімдерін өндірушілер өндірісті McDonald’s талаптарына сәйкес келтіру бойынша жұмысты бастады және 2023 жылдың басында кәсіпорындардың аудиті бойынша жұмыстар жоспарланған болатын. Алайда McDonald’s-тің жабылуына байланысты жоспарланған аудит болған жоқ», делінген министрліктің хабарламасында.
Ведомствоның хабарлауынша, аталған компанияға шикізат немесе жартылай фабрикаттар жеткізушісі болу үшін арнайы сертификаттаудан өту керек. Бұл бүкіл өндіріс тізбегіне қатаң және қымбат талаптар қойылатынын білдіреді: мал азығынан бастап қаптамаға дейінгі аралықты қамтиды. Бұл жағдайда компанияның белгілі бір жеткізушіні таңдайтынына кепілдік жоқ.
«Сондай-ақ Қазақстан еттің барлық түрі бойынша ішкі нарықты толық көлемде қамтамасыз етіп отырғанын хабарлаймыз. Соңғы деректер бойынша, 2022 жылы Қазақстанда барлық түрі бойынша 1,06 млн тонна ет өндірілді, оның көлемі өткен жылмен салыстырғанда орта есеппен 0,4 пайызға өсті. Жылқы етінің өндірісі ең үлкен өсімді көрсетті – 4,3 пайыз, сонымен қатар құс еті 3,1 пайыз болды. Агроөнеркәсіпке инвестициялар тарту – елдің басым міндеттерінің бірі. Қазіргі таңда ауыл шаруашылығы саласында шетелдік инвесторлардың қатысуымен жалпы құны 3,6 млрд доллар болатын 38 жоба іске асырылып, кейбірі пысықталып жатыр. Оның ішінде мал шаруашылығы саласында ет өндіру және өңдеу, өсімдік шаруашылығында қарқынды бақтар, модульдік жылыжай кешендері, томат пастасын өндіру және тағы басқа жобалар бар», деп нақтылады Ауыл шаруашылығы министрлігі.
Бұл ретте ведомство Қазақстанда Kazbeef компаниясы сияқты табысты инвестициялық кейстер барын еске салды. Ол жемшөп өндіруден және өнімділігі жоғары ірі қара малды өсіруден бастап ет өңдеуге дейінгі толық өндірістік циклды жолға қойды.
«Beef Export Group» ЖШС 2021 жылы Қостанай облысында ресейлік капитал салымдарының қатысуымен қуаты тәулігіне 1 500 бас ірі қара малдың етін өңдейтін комбинат салу жобасын іске асырды. Түркістан облысында «Қарқын-2030» ЖШС қуаттылығы 9,1 мың тонна шұжық өнімдерін өндіру бойынша жобаны іске асырды. Алматы облысында «Прима Құс» ЖШС бройлер етін өндіру кешені бар. Жамбыл облысында құны 25,6 млрд теңге болатын «Алель Агро» АҚ құс фабрикасының қуаты 10 мың тоннаға кеңейтілді. Сонымен қатар мал шаруашылығы саласында Шығыс Қазақстан облысында құны 12 млн долларды құрайтын Cedar Meats компаниясымен бірлесіп ет өңдеу зауытын салу, Жетісу облысында жоба құны 29 млн доллар болатын немістің Bauman компаниясының капитал салымдарының қатысуымен ет өңдеу зауыты құрылысының жобасы пысықталып жатыр. Қарағанды облысында құны 53 млн долларды құрайтын қой шаруашылығын дамыту бойынша мегаферма пайда болады. Алматы облысында экспортқа бағдарланған мал шаруашылығы кешені құрылады», делінген министрліктің хабарламасында.
