Дала дипломатиясы

Тарих ғылымдарының докторы Клара Хафизова аталған монография­сына Қазақ хандығы билеушілері үш ұрпағының екі ғасыр бойы қазақ мемлекеттілігін, аумақтық тұтастығын және ұлттық бір­­лі­гін сақтау жолындағы қызметін ар­қау еткен. Автор сөзімен айтқанда: «Қа­зақ хандығы дипломатиясы тарихында бірқатар белгілі тұлғалар болды. Олар­дың өмірбаянында сол кезеңнің ерек­шеліктері толық әрі айқын көрініс береді. Бұл мәліметтер Ресей, Цин империясы мен Ислам әлемі аралығында орналасқан Қазақ хандығының көпсалалы және күрделі халықаралық байланыстарын түсінуге көмектеседі. XVIII–XIX ғасырларда Қоқан, Бұқар және Хиуа хандықтары, Иран мен Түркия ислам әлемі саналды. Бұл еңбекте негізінен Әбілмәмбет, Абылай хан, Әбілфейіз сұлтан және оның ұрпақтары: Орыс, Алтынсары, Жошы, Сарт Ючин, Кенесары, Ғұбайдолла, Әли сұлтандар, Абылай ханның ұлы Сөк сұлтан, Тезек төре, Шоқан Уәлиханов, жоңғар ханы Давашы, Төле би, Қабанбай, Қожаберген, Бердіқожа батырлар, тағы басқа да тұл­ға­лар туралы айтылады».

Іс-шараны Қазақстанның страте­гия­лық зерттеулер институтының директоры Еркін Тұқымов ашып, «Қазақ­станда қытайтану мектебі әлі қалып­та­су сатысында, сондықтан Клара Шай­сұл­тан­қызының еңбегі секілді әрбір монументалды туындының құны жоғары. Қытайтану – қажетті білімді, құзыреттілік деңгейін, қытай тілін білуді қажет ететін күрделі бағыт. Сондықтан бүгінгі таңда Қазақстанның стратегиялық зерттеу­лер институты қытайтану бойынша зерт­теу­лер­дің бастамашысы бола отырып, осы бағыттың дамуына ықпал етіп келеді. Клара Шайсұлтанқызының еңбектері жоғары академиялық мәдениеттің үл­гісі. Қазақ хандығы билеушілері үш ұр­па­ғы­ның қазақ мемлекеттілігін, аумақтық тұтастығы мен ұлттық бірлігін сақ­тау жөніндегі қызметіне арналған мо­нография ғалымның көпжылдық ғы­лы­ми ізденісін жүзеге асырған іргелі еңбек. Қытайдағы бастапқы дерек­көздер зерттеліп, ұлан-ғайыр жұмыс атқа­рылғанын пайымдауға болатынын» атап өтті.

«Бұл кітап – менің жарты ғасырлық Қазақстан-Қытай қарым-қатынасының тари­хына арналған еңбегімнің же­місі. Егер бұрын бұл тақырыпты эко­но­ми­ка­лық және саяси мәселелер тұр­ғы­сынан қарастырсақ, аталған еңбек өрке­ниет­тік көзқарасқа бағытталған. Қазіргі таңда әлем мұрағаттары ашылып, түрлі мемлекеттік бағдарлама іске асып жатыр. Соған сәйкес жасалған іс-сапарлар нәтижесінде көптеген материалдар елге әкелінді. Кітапқа өзім аударған көптеген түпнұсқа материалдар да енді. Көне қытай тілінде жазылған бұл деректерді аударуда көп қиындық кездесті», дейді Клара Шайсұлтанқызы.

Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институты құрылғанына 30 жыл то­луына арналған игі шаралардың бас­­­тамасы ретіндегі таныстырылымға Р.Сүлей­менов атындағы Шығыстану инс­­титуты жанындағы Тарихи материалдарды зерттеу жөніндегі республикалық ақпараттық орталықтың директоры, тарих ғылымдарының докторы, ҰҒА кор­респондент-мүшесі Меруерт Әбусейітова, Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының бас ғылыми қызметкері, тарих ғы­лым­да­рының докторы, профессор Мұрат Әбдіров, тарих ғылымдарының док­торы, академик Берекет Кәрібаев, «Сарайшық» мемлекеттік тарихи-мә­дени қорық-мұражайының директоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор Мұхтар Әбілсейіт, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қа­­зақ-түрік университетінің Археология институтының аға ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының докторы, профессор Мұхтар Қожа, Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының аға ғылыми қызметкері Рашид Оразов, тағы басқа ғалымдар баяндама жасап, іргелі еңбектің маңыздылығын атап өтті.

Аталған іс-шара ғалым еңбегін дәріп­теу­мен қатар, жас зерттеуші-ғалым­дарды тәуелсіз Қазақстанның шығыстану және қытайтану ғылымдарының дамуына үлес қосуға шақырады.

АЛМАТЫ