Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «EQ»
Былтыр Оқу-ағарту министрлігі тексеруден өткен балабақшалардың жартысы техникалық және санитарлық талапқа сай келмейтін ғимаратта ашылғаны туралы хабарлады. Ал биыл мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жаңа стандарты, үлгілік бағдарламасы қабылданды.
Ел егемендік алған жылдары балабақшаға сұраныс қазіргідей жоғары бола қойған жоқ. Өйткені жұмыссыздық қысқан қиын-қыстау шақтарда ақ жаулықтылардың басым көпшілігі үйде бала тәрбиесіне көңіл бөлді. Ал қазір жас отбасылар екі жақтап жұмыс істеп, тұрмысын тіктеуге тырысады. Нарық заманының талабы осы. Сондықтан халық тығыз шоғырланған қаламен қоса ауылдарда да балабақшаға сұраныс жоғары. Үкімет әлі де болса елдегі балабақша санын арттыруға көңіл бөліп отыр. Бірақ балабақша ашу деген осы екен деп стандартқа сай келмейтін нысандардың салынуына жол беруге тағы болмайды. Кейінгі екі-үш жылда Оқу-ағарту министрлігі осындай жайсыздықты тежеуге түбегейлі кірісе бастады. Себебі мемлекеттің басты бағыты – балалардың қауіпсіздігі және оларға қолайлы әрі сапалы жағдай жасау екені белгілі. Жоғарыда атап өткен жаңа мемлекеттік стандарт балаларды «ойын арқылы оқыту» қағидасына негізделген. Бұл, әрине, бөлек
тақырып.
Балабақшалардың негізгі жұмыс бағыты жайында айтар болсақ, мектепке дейінгі ұйымдар тәрбие мен оқыту саласын реттейтін нормативтік-құқықтық актілер шеңберінде жұмысын үйлестіреді. Оқу-ағарту министрінің бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі ұйымдардың үлгілік қағидатына сәйкес балаларды тәрбиелеу, оқыту, дамуындағы ауытқуды түзету, әлеуметтік бейімдеу, дамыту, медициналық бақылау, сауықтыру және басқа да қызмет түрлерінің шығыстарын мемлекет қаржыландырады. Ал ата-аналардың ай сайынғы төлемақысы балалардың ас-ауқатына жұмсалады.
Былтыр елде бас-аяғы 458 мектепке дейінгі ұйым ашылған. Ал биылғы жоспар бойынша шамамен 400-ден астам балабақша пайдалануға беріледі деп жоспарланған. Оқу-ағарту министрлігі хабарлағандай, балаларды мектепке дейінгі ұйымдармен 100 пайызға қамтудың нақты жоспары бар. Осы мақсатта жергілікті атқарушы органдар өңірдегі бала туу, көші-қон үдерістерін және ата-аналардың сұранысын ескере отырып, жыл сайын жоспар әзірлейді. Балабақша да бизнес көзі. Мұнда жеке кәсіпкерге қойылатын талап – мектепке дейінгі ұйымда бала үшін қолайлы, қауіпсіз жағдай жасау. Балабақша ашу үшін бірінші кезекте жеке немесе жалға алынған ғимараттың санитарлық-эпидемиологиялық тазалығы, өрт қауіпсіздігі, ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуы үшін жағдай жасау, балабақшаны жиһаз, жабдықтармен жарақтандыру, медициналық қызметке лицензияның болуы, тиісті бейіні бойынша педагогикалық немесе өзге де кәсіптік білімі бар педагогтермен қамтамасыз ету жайы стандартқа сай болуға тиіс. Сонымен қатар балабақшада бейнебақылау камерасы, дабыл түймесінің болуы сынды тағы бірнеше талап бар.
Оқу-ағарту министрлігі ұсынған тағы бір дерекке тоқталсақ, бүгінде 2-6 жастағы балалардың 89,4 пайызы, 3-6 жастағы балалардың 98,5 пайызы мектепке дейінгі біліммен қамтылған. Мектепке дейінгі ұйымдардағы орын тапшылығы, ата-аналардың баласы жасқа толмай балабақша кезегіне тұратыны талай мәрте айтылды, жазылды. Мемлекеттік балабақшадағы кезегі жетпесе, баласын жекеменшік ұйымға берсе де әйтеуір әлеуметтік жағдайы орта топтағы ата-ана амалдайды. Қуантарлығы, мемлекеттік балабақшадан халықтың әлеуметтік жағынан әлсіз топтағы балаларына бірінші кезекте орын алуға мүмкіндік бар. Бұл тізімді жалғасақ, әскерилер мен мұғалімдерге де жеңілдік қарастырылған. Сонымен қатар министрлік жуырда халықтың әлеуметтік жағынан осал тобында тәрбиеленетін балаларын мектепке дейінгі ұйымдарда тегін тамақтандыру мәселесі қарастырылып жатқанын хабарлады.
Осы орайда Астана қаласындағы №94 «Сұңқар» балабақшасына барып, мемлекеттік балабақшаның әлеуетін байқап қайтқан едік. Балабақшаның пайдалануға берілгеніне бес жылға жуықтапты. Нысандағы әр бөлмеде бейнебақылау камерасы орнатылған. Ата-аналар баласын сол камерадан сырттай бақылауға болады. 319 балаға шақталған балабақшада әзірге бос орын жоқ.
– Балабақшада 12 топ болса, соның екі тобында ерекше білімді қажет ететін балаларды қабылдаймыз. Топтағы балаларды бірінен-бірін бөле жармаймыз. Барлығы бірге жүреді. Аталған екі топтағы 24 баланың психологиялық дамуына, сөйлеу қабілетін арттыруға мамандар жәрдемдеседі. Осы топтағы балалардың шығынын мемлекет еншісіне алады, яғни баланың ата-анасы ақы төлемейді. Балалар бірімен-бірі еркін ойнап өскеннің де пайдасы көл-көсір. Бізде психолог, логопед, дефектологтер жұмыс істейді. Жоғары білімді педагогтеріміз бар. Қазір жан-жақты, алғыр, білімді жас мамандар көп. Тіпті осы балабақшадағы барлық топта жас маман бар. Олардың балаларды дамытуда заманауи тәсілдерді қолданғаны, жаңашылдыққа ұмтылысы қуантады. Қазір бізде 3 мектепке дейінгі даярлық тобы бар. Онда балаларды «Балапан» бағдарламасымен мектепке даярлаймыз. Иә, балабақшаға сұраныс өте жоғары. Өйткені ең арзан деген жекеменшік балабақшаның ай сайынғы төлемі 35-40 мың теңге шамасында, – деді балабақша меңгерушісі Альбина Молжанова.
Балабақшадан орын шамамен бір-екі жыл кезекте тұрған соң тиеді. Астана қаласының тұрғыны Ербатыр Сұраған да баласын әуелі ақылы балабақшаға беріп, кейін кезегі келген соң мемлекеттік балабақшаға ауыстырғанын айтты.
– Біз әуелі Indigo электронды балабақша порталы арқылы кезекке тұрдық. Кезек келгенше баламызды жекеменшік балабақшаға бердік. Кейін кезек келді деген хабар алғанда құжаттарымызды жиып тапсырдық. Өзім мұғалім болған соң кезекті аса ұзақ күтпедік. Содан бір жас үш айынан бастап, үш жасқа дейін жекеменшік балабақшаға барды. Онда да ең қолжетімді дегеніне апардық. Мемлекеттік балабақшаның аты – мемлекеттік. Қазір баламыз бесте. Балабақшада даярлықтан өткізіп, бірден бірінші сыныпқа береміз деп отырмыз. Әріп таниды, атын жазады, – деді қала тұрғыны.
Әр топта компьютер, интерактивті тақталар бар. Балалар түрлі үйірмелерге, сондай-ақ қосымша ақылы үйірмелерге қатыса алады. Бір балаға ата-ана ай сайын төлейтін 16 800 теңге баланың күнделікті тамағына жұмсалады. Қалған шығынның барлығын бюджет өтейді. Мемлекеттік балабақшаларға сол үшін де сұраныс жоғары. Ал жеткіншектерді тәрбиелеп, қарайласып жүрген мамандардың жалақылары мәз емес. Әрине, биыл да тәрбиешілердің жалақысы 25 пайызға артқанымен, табысын мұғалімдермен салыстыруға келмейді. Мысалы, мұнда тәрбиешінің көмекшісі мектеп жасына толмаған балалары үшін балабақшаға жұмысқа келген. Енді тәрбиешілердің жалақысы келер жылы тағы көтерілсе, бұл сала мамандарының әлеуметтік жағдайына біраз жәрдем болатын сыңайлы. Қош, он жыл мектепте еңбек етіп, балабақшада 13 жылдан бері жұмыс істеп жүрген Анаргүл Мұхамедрақымқызы мектепке дейінгі ұйымдарда балаларды ойын арқылы тәрбиелеудің пайдасы орасан екенін айтады.
– Меніңше, білікті маман тақырыпты балаға үйрету үшін ізденістен қол үзбеуі керек. Қазір үлгілік бағдарлама бойынша жұмыс істейміз. Таңертеңнен кешке дейін баланы ойын арқылы тәрбиелеуге көңіл бөлеміз. Себебі балабақша мектепке ұқсап кетпеуі керек. Биылғы оқу бағдарламасында балаларды ойын арқылы тәрбиелеуге басымдық берілді. Иә, біз де бала болдық. Сонда үлкендерден «Ойнамаған бала ешқашан ойламайды», дегенді жиі еститінбіз. Әр балаға жеке-жеке көңіл бөлеміз. Бір бала сурет салуға бейім болса, екіншісі анық сөйлейді, үшіншісінің ойы жүйрік болуы мүмкін. Сондықтан біз ата-аналармен ұдайы кеңесіп отырамыз. Кейбір ата-аналар балабақшадан бастап перзентіне «сен дәрігер боласың» деп миына құйып отырады. Сол үшін ата-аналарға баланың қай бағытқа бейім екенін айтып отырамыз. Біз баламен ақылдасамыз, сырласамыз. Мысалы, бірер күн бұрын балаларға тапсырма бердім. «Жер ғаламшарынан әрі асқан кезде не көресіздер?» деп жалпыға сұрақ қойдым. Сонда балалардың бірі әңгімесін «ең бірінші ғарышқа ит ұшты ғой» деп бастады. Не десек те, қазір балалардың ойлау қабілеті жүйрік. Ал жалпы алғанда балалардың барлығы өнерлі, – дейді ол.
Ерекше білім беруді қажет ететін балалар балабақшаға дәрігерлердің нұсқауымен барады. Мамандар дәрігерлердің қойған диагнозына қарай арнайы жаттығулар жасатып машықтандырады. Сондықтан сөйлеу қабілеті бұзылған, тілінде мүкісі бар баланы ата-аналар байқаса, бірден дәрігерлерге апарып, тексерістен өту қажет. Өйткені баланың не үшін сөйлемейтінін анықтау керек. Кейін дәрігерлер мен балабақшада педагогтер қатар жұмыс істесе оң нәтиже шығуы мүмкін. Әрине, оның барлығы дәрігерлер қойған диагнозға тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары аутизм белгілері бар балалар да көбейді. Медицина мамандарының балаға құрсақта жатқанда қарайлап, күтіну керек деп шырылдауы жайдан-жай емес. Қазір елде логопед-дефектологтер тапшы. Балабақшаның логопед-дефектологі Аян Рысбаева бала телефон мен теледидарға көп үңілсе де сөйлеу қабілеті тежелетінін ескертеді.
– Өкінішке қарай, қазір тілінде мүкісі бар балалар көбейіп келе жатыр. Сырқаттың бірнеше диагнозы бар. Мұндайда бала ем қабылдағанда ә дегеннен сөйлеп кетпейді. Негізі баланың сөйлеу қабілеті туғаннан дамиды. Нәресте 6, 8 айға қарағанда гуілдеп, уілдеп дыбыс шығара бастайды. Ал кейін жасқа толғанда есімін естігенде дыбыс шыққан жаққа бұрыла білуі керек. Баланың осы қасиетіне ең бірінші ата-анасы мұқият болуы керек. Содан соң екі жаста бала өзіне қажетті дүниені бірлі-екілі сөзбен жеткізе білуі керек. Егер екі жастан асқан бала сөйлемесе, ата-аналар невропатолог дәрігерге жолығуға тиіс. Баланың тілі неге кешігіп жатқанын мейлінше ерте анықтау маңызды. Бізге уақтылы келіп, ем алып, оңалған соң жалпы білім беретін мектепке барған балдырғандар көп. Ал диагнозы күрделі балалар арнайы мектепке барып жатады. Логопед-дефектолог ретінде ата-аналарға айтар едім, егер балалар жасына сай сөйлемесе, оны еркелікке санап, «атасы 7 жаста, әкесі 6 жаста сөйлеген» деп алаңсыз жүруге болмайды. Медицинада «еркелік» деген диагноз жоқ. Сәби әлсіз болып туылса, кейін оны дамытуға көңіл бөлінбесе, сөйлеу қабілеті өскен сайын тежеле береді. Бала құрсақта дамиды. Сондықтан ана баланың дамуына құрсақтан мән беруі керек, – дейді маман.
Ойын жеткізе алмаған бала ашуланады, булығады, ал онысы психикаға әсер еді. Балабақшада аутизм белгілері бар балалар жоқ емес. Қалам ұстай алмайтын, зейіні тұрақсыз балғындар да кездеседі. Әсте еңбегі елене бермейтін мамандарға басына іс түскен соң қайырылып, көмек алған отбасылар көп. Мысалы, қала тұрғыны Рушана Муфтиллаева баласын балабақшаға дәрігерлердің нұсқауымен апарғанын айтады.
– Баламыз екі жылда дәрігер мен педагогтердің арқасында оңалып кетті. Білікті мамандарға алғысым зор. Баламыз бұрын әріптерді дұрыс айта алмаса, кейін күн санап сөйлеу қабілеті жақсара бастады. Соның нәтижесінде, балабақшадағы өзі қатарлы балалар секілді жалпы білім беретін мектепке барды. Қазір үлгерімі де жақсы, – дейді ана.
Балаларды жүз пайыз мектепке дейінгі ұйыммен қамту үшін ең әуелі жылдап күтетін кезекті қысқартып, талапқа сай келмейтін ғимараттарды азайтумен шектелмей маман тапшылығының алдын алу да қажет-ақ. Бұл дегеніміз – жекеменшік балабақшалар да осы талаптың үдесінен шығуы керек деген сөз.
