Экономика • 26 Қаңтар, 2023

Қаржы пирамидасы шығынға батырды

446 рет
көрсетілді
4 мин
оқу үшін

Елімізде «Қаржы пирамидасын құру және жетекшілік ету», яғни Қылмыстық кодекстің 217-бабы бойынша қозғалатын қылмыстық іс саны біртіндеп азайып келе жатыр. 2020-2021 жылмен салыстырғанда полицияға қаржы алаяқтарының үстінен арыздану дерегі әжептәуір азайды дейді сарапшылар. Сөйтсе де, қаржы пирамидасы салдарынан келген шығын әлі де үлкен көлемде қалып отыр.

Қаржы пирамидасы  шығынға батырды

Инфографиканы жасаған Амангелді Қияс, «EQ»

2019 жылы қаржы пирамида­сы­н жасаушыларға қатыс­ты қылмыстық іс саны салыстыр­ма­лы түрде аз болды, ал пан­де­мияның бірінші жылында ол бірден жеті есе, яғни 24-тен 180-ге дейін өскен. Келген шығын мөлшері 2020 жылы 1,59 млрд теңгеден 6,17 млрд теңгеге дейін артқан. 2021 жыл Қазақстанда қаржы пирамидасын құрушылар үшін нағыз гүлденген кезең болғанға ұқсайды.

«Олардың жұмысының ауқы­­­мы артып, мегаполистен өңір­­­лерге дейінгі аралықта тара­ла бас­тады. Жаңа қылмыстық іс саны аз болғанымен, келтіріл­ген шығын бірнеше есе өсіп шыға келді – 33,34 млрд теңге­ге дейін. Бұл Қылмыстық кодекс­те қар­жылық пирамидалар тура­лы 217-бап бөлек көрініс тап­қан 2015 жылдан бергі Бас прокуратураның статистика жүр­­гізе бастаған кезеңнен кейін тір­­­­келіп отырған рекордтық сома. 2022 жылдың қаңтар-қа­ра­­шасында салымшылардың ақ­ша­сын тартқан қаржылық алаяқ­тық бойынша 127 жағдай ті­ркелді. 2021 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда көр­сет­кіш 24,8 пайызға азайды. Ал­данып қалған азаматтар саны 1,2 мыңнан 625-ке дейін төмен­де­ді. Атап өту керек, статистикада тек полицияға арыз жазған зардап шегушілер ғана ескеріліп отыр», деп хабарлады Ranking сарапшылары.

Бас прокуратураның құқық­тық статистика және арнайы есеп­ке алу комитетінің де­ре­гі бойынша 2022 жылдың қаңтар-қарашасы аралығында алаяқтар қалта­сы­на 8,11 млрд теңге салып берген. Оларды қайтару мүлде мүмкін емес. Соманың небәрі 4 пайызға жуығы, шамамен 325 млн теңге ғана өтел­ген. Алаяқ­тар­дың есеп­шо­тына түскен ақ­ша­ның кері қайт­пай­ты­нын алдыңғы жыл­дар­да­ғы дерек те дәлелдейді. 2018 жылы бүкіл шығын сомасының 1,07 пайызы, ал 2019-2021 жылдары бар болғаны 1 пайызы ғана қай­та­рылған.

2022 жылдың есепті кезе­ңін­де сотта қаралған қыл­мы­с­­тық іс саны (92) бір жыл бұрын­ғы­мен салыстырғанда екі есе аз (229). Соның біразы жылдар бойы көлеңкелі шаруасын дөң­ге­летіп келгендердің ақырғы аялдамасына айналыпты.

«30 желтоқсанда Сарыарқа ау­дандық сотында (Астана қа­ла­сы) автобизнес саласында пирамида жүйесін құрған Алматы және Астана қалаларындағы автосалондар желісінің бес қыз­мет­керіне үкім шығарылды. Олар автомобильдерді нарықтық баға­дан төмен саудалаған. Он­дай көліктерді алу үшін ал­дын ала толық төлем жасап, бір жарым ай күту қажет. 2019 жыл­дың наурызынан 2021 жылдың қазанына дейінгі аралықта жалған салондар 300 зардап ше­гушіден 7,5 млрд теңге ал­ған. Әр адамнан алынған жарна көлемі 1 млн мен 660 млн теңге аралығында. Шығын сол күйі өтелмеді. Жалған жүйені құрушылар бастапқы кезеңде өз уәделерін орындағандықтан, ұзақ уақыт бойы жұмыс істей алған. Автокөлікті сату туралы құжаттар заң тұрғысынан өте сауатты толтырылғандықтан адамдар оған еш күмән келтірмеген», деп мәлімдеді Ranking.

Қаржылық мониторинг агент­­­­­­­тігінің хабарлауынша, аза­маттар бір-ақ сәтте ком­­па­­ния­ларда қаржы пирами­да­сы­ның белгілері бар-жоғын тексере алады. Агенттік әзірлеген Telegram мессенджеріндегі бот аза­маттарға қаржылық пира­ми­даға тартатын алаяқтардың әрекеттерінен қорғануға көмек­теседі. «Пайдаланушы ком­па­­­нияның/ұйымның сайтына, Instagram парақшасына, Vkontakte тобына немесе Telegram арнасына https://internet.zzz (com, ru, kz және т.б.) немесе internet.zzz (com, ru, kz және т.б.) форматында сіл­теме енгізуі керек. Сонымен қа­тар сізге табыс ұсынатын ком­­панияның БСН-ы арқылы тек­­серуге болады. Іске қосудың бірінші кезеңінде Telegram мессенджерінде бір аккаунттан тәулігіне 5 реттен көп сұрау жіберу мүмкін емес. 2022 жылы агенттік қаржы пирамидаларын ұйымдастыру фактісі бойынша 85 қылмыстық істі аяқтады. Биыл 29 қаржы пирамидасы жойылды. 15 іс бойынша үкім шы­ғарылып, 23 адам сотталды», делінген агенттік хабарлама­сын­да.