Бір қызығы, Тасқұдық елді мекеніндегі тұрғындардың дені мұнай тасымалдау саласында жұмыс істейді. Құба жондарды қуалап, жер астымен тартылған құбырмен қан тамырындай бүлкілдеп ағып жатқан «қара алтынның» діттеген нүктеге шашаусыз жетуін қамтамасыз етіп отырған бұл елді мекен округ орталығынан 30 шақырымдай қашықта орналасқан. Оған баратын асфальт жолды бар деуге тасқұдықтық тұрғындардан ұяласың. Дұрысында бұрын болған. Сонау 80-жылдардың соңына таман «Мұқыр-Құлсары» бағытында салынған асфальт жол Қоңыраулы және Тасқұдық елді мекенінің іргесімен өтетін. Қазір аталған жолдың асфальты әбден тозған. Енді бұл жолмен жүру мүмкін емес. Көлік иелері шұрық тесік «асфальтпен» селкілдегеннен гөрі шаңы бұрқырап жатқан қара жолмен жүргенді тәуір көреді.
Ал Қоңыраулы, Кенбай, Былқылдақты ауылдары күн көсем есімі берілген кеңшардың, ал Сарқұмақ, Соркөл ауылдарын «Гурьев» асыл тұқымды қой зауытының ферма орталығы болған.
Бұрын екі шаруашылықтың шопандары отар-отар қой өргізді. Механизаторлары ала жаздай пішен шауып, қыста жем таситын. Жылдың төрт мезгілінде дырылдаған тракторлар, гүрілдеген машиналар артына арқандай шұбатылған қара түтін мен шаң қалдырып, әрлі-берлі «шапқылап» жүретін. Желіккен жігіттерді қас-қабағымен жасқап, қазақы болмысқа жат әрекеттерге ұрындырмайтын өнегелі қариялары қандай еді?
Кеңшар мен қой зауыты тараған соң ферма орталықтары елеусіз қалған. Қазір бұл ауылдарда бұрынғыдай қайнаған еңбектің нышаны жоқ. Бұрынғыдай бір-бірінің үйіне қонақ болып баратын тұрғындар да, келіп-кетіп жатқан көлік те аз. Ойнап жүрген балалар да көрінбейді. Ауылдардағы отбасылардың саны жиырмаға жетпейді. Жұмыс іздеп, облыс орталығына кеткен жастар ауылға жыл құсындай анда-санда бір айналып соғады.
Бұл ауылдарда бағаналарды бір-бірімен жалғап, «дызылдап» тұрған электр желісінен өзге ештеңе жоқ. Көмірді 10-15 жылдан бері көрмегендер бар. Бұрын көмірді Мұқыр, Сағыз стансаларынан тасымалдайтын еді. Енді аталған стансалар газ желісіне қосылған соң бұрынғыдай теміржол вагонымен көмір жеткізілмейді.
Осындай себептен төрт түлігі үшін ғана амалсыз отырғандар тамақты мал тезегімен пісіруге мәжбүр. Үйін де солай жылытады. Солай десек те әр отбасының шырағын жағып, шырайын келтіріп отырған әйелдер белі қайысып, қысы-жазы шелектеп отын, су тасып, күл шығарады. Бірақ ауыл әйелдері аудан, облыс әкімдерінің қабылдауына «Тұрмысымыз ауыр, отын, су тасудан шаршадық» деп шағым айта барған емес. Содан ба екен, бұл ауылдарға Атырау облысын басқарған әкімдердің бірде-біреуі келгені, тұрғындардың әлеуметтік ахуалымен танысқаны жайлы дерек жоқ. Президент арнайы тапсырмаса, сол ауылдардың көкейкесті мәселесіне назар аударатын әкім табылар емес.
Бұл ауылдарда тұрғындар тұрмысын жақсартуға қолбайлау болып отырған көкейкесті мәселе шашетектен. Ауылдардың бәріне көгілдір отын аспандағы айға қол созғаннан кем түспейтін арманға айналған. Мәселен, Айсара Әбезбаева 16 жыл бұрын Кенбай ауылына келін болып түскен. Оның күнделікті тірлігі от жағумен басталып, қас қарайғанға дейін мігір таппайды.
– Күз басталысымен таңертең жаққан отты кешке дейін сөндірмеймін. Үйді жылыту үшін пешке кешке дейін 15-16 шелек қи саламын. Оны жағасың, астынан күлін түсіріп аласың. Күніміз отын, су тасумен, күл шығарумен өтіп жатыр, – дейді төрт баланың анасы Айсара.
Өзге ауылдардағы әйелдер де кенбайлық ақжаулықтылардың кебін киіп отыр. Бұл ауылдарға ортақ бір мәселе – электр жарығының әлсіздігі. Бірақ бұл мәселеге назар аударып отырған ешкім жоқ. Тұрғындар «Жарық өшпесе екен» деп Құдайдан жалбарына тілек тілейді.
– Біздің ауылға табиғи газ желісі тартылады деген хабар естігенімізге 20 жылға жуықтады. Мұқыр стансасынан 9 шақырым қашықта отырмыз. Жақын маңда 40 жылға жуық мұнай беріп тұрған кен орны бар. Еліміз тәуелсіздігін алғалы 30 жылдан асты. Бірақ біз әлі қи жағып отырмыз. Қыста суды артезиан құдығынан қауғалап тартамыз, – дейді Қоңыраулы ауылының тұрғыны Айсұлу Нұрғалиева.
Облыс әкімінің орынбасары Қайрат Нұртаевтың мәліметіне сүйенсек, Атырау, Құлсары қалалары мен 135 елді мекен тұрғындарының 88,4 пайызы табиғи газ желісіне қосылған. Алайда 18 ауыл әлі табиғи газ желісімен қамтылмаған.
Баспанасын жылыту үшін пешке тезек жағып, мұржасынан желге қарсы желген бураның шудасындай желкілдей ұшқан түтінді будақтатып отырған тұрғындар тек Қызылқоға ауданында ғана емес екен. Жергілікті биліктің уәдесіне үміт артып, табиғи газдың рақатын көргендерге тамсана қарайтындар Ниетбай, Кетебай, Кеңөріс, Томан, Мыңтөбе, Ауқайран, Айбас, Жасқайрат, Қызылүй, Қойсары, Қараша, Ескене секілді елді мекендерде де бар.
– Қазір Қызылқоға ауданының 6 ауылына, Исатай ауданындағы 2 елді мекенге газ құбыры тартылып жатыр. Атырау қаласының оң жағалау бөлігінде орналасқан елді мекендерді газбен үздіксіз қамтуға байланысты жоспар бар. Осы мақсатта «АГТС Финская-120» және «Редут-АГРС Финская-120» магистралды газ құбырын салу үшін жобалау-сметалық құжаттамасын жасақтау қолға алынды. Алдағы жылдары табиғи газ желісіне қосылатын ауылдар қатары 145-ке жетеді. Осылайша, мұнайлы өңір тұрғындарының 93,5 пайызы көгілдір отынды тұтынады, – дейді Қ.Нұртаев.
Алыстағы 18 ауылдың тұрғындары медициналық нысандарға да зәруліктен арылған жоқ. Бұған, әрине, облыс орталығынан шалғайда болса да алтын бесікке балаған ауылынан өкше көтермей отырған қандасыңды кінәлай алмайсың. Бірақ мұны осы күнге дейін әр деңгейдегі жергілікті әкімдердің тарапынан ауыл тұрғындарының мұң-зарына немқұрайды қарау деген жөн шығар. Әйтпесе алдымен Ресеймен шекарада орналасқан Құрманғазы ауданындағы Алтыншы, Шағырлы, Батырбек, Егінқұдық, Афанасьев, Азғыр, Қоңыртерек, Жалғызапан елді мекендеріне медициналық пунктті биыл емес, Жамбыл, Қызылоба, Кудряшев, Арна, Көптоғай ауылдарына фельдшерлік-акушерлік пункттерді 2024 жылға қалдырмай, баяғыда-ақ салуға болмас па еді?
Биыл Махамбет ауданындағы Талдыкөл ауылында фельдшерлік-акушерлік пунктті іске қосу көзделіпті. Ал келесі жылы Қызылқоға ауданының Жантерек, Жамансор елді мекендерінде, ал Индер ауданында орналасқан Есбол ауылында, Исатай ауданының аумағындағы Жасқайрат ауылында медициналық пункт бой көтереді.
Ауыл адамдарының балтыры сыздап, басы ауырмаған дәрігерге бармайтыны әуелден белгілі ғой. Тіпті олардың медициналық сақтандыруды құп көрмейтіні де даусыз. Нақты дәлел қажет пе? «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» КеАҚ Атырау облыстық филиалының директоры Байтолла Ғазизовтың айтуынша, мұнайлы өңірде былтырғы 1 желтоқсандағы статистикалық дерекке сәйкес 82 мың адамның әлі сақтандырылмағаны анықталып отыр.
– Медициналық сақтандыру жүйесінен тыс қалғандардың басым бөлігі – Атырау қаласының, Құрманғазы мен Исатай ауданының тұрғындары. Олардың әлі күнге сақтандырылмауын бірқатар фактормен, оның ішінде тұрғындардың әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі туралы жеткілікті хабардар болмауымен байланыстыру қажет. Тіпті кейбір жұмыс берушілер өз қызметкерлерін медициналық сақтандырумен қамтымай, міндетті төлемдерді уақтылы аударар емес, – дейді Б.Ғазизов.
Оның пікірінше, өңірлік филиал қызметкерлеріне былтыр тұрғындардан медициналық қызметтердің, әсіресе алғашқы медициналық-санитарлық көмектің сапасына қатысты 348 өтініш түскен. Тұрғындардың өтінішінің бәріне тексеру жүргізілген. Тексеру кезінде 219 өтініш негізсіз деп танылған. Ал 69 жағдайда тұрғындардың талабы расталып, кемшілікті жою үшін шара қабылданыпты. Медициналық мекемелер өзге өтініштер бойынша дәрігерлерге қатысты тәртіптік ықпал ету шараларын қолға алған.
– Біз былтырғы қарашада барлық ауданның тұрғындарымен кездесу өткіздік. Қазір тұрғындар міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына жарна төлейді. Бірақ тұрғындардың көпшілігі тегін көрсетілетін қызметтер сапасының төмендігіне жиі шағымданады. Сол себептен олар ақылы медициналық қызметтерді алу үшін жеке клиникаларға баруға мәжбүр болып отыр, – деген уәжімен бөлісті Б.Ғазизов.
«Қара алтынның» үстінде отыр» деп өзгелер қызыға қарайтын Атырау облысында елеусіз қалған осындай елді мекендер бар. Ондағы тұрғындардың кейбірі тек табиғи газ бен медициналық нысанның ғана емес, таза ауызсудың да қиындығын көріп отырғаны белгілі. Бірақ «Барына да шүкіршілік етейік» дейтін қазақы болмыстың қағидатынан аттамай, күнді айға, айды жылға жалғап, бұйығы тірлік кешіп жүр.
Атырау облысы
