Мұрағат – мемлекеттің баға жетпес байлығы

Президент архивінің директоры Әлия Мұстафина Қазақ­станның ХХ ғасырдағы және мемлекетеміздің Тәуелсіздік кезе­ңіндегі қоғамдық-саяси тарихын көздің қарашығындай сақтап отырғанын мәлім етті. Сондай-ақ Ұлттық архив қоры туралы жан-жақты мәлімет беріп, жалпы архив ісінің нор­ма­тивтік-құқықтық реттелу жолы мен тарихи даму кезең­де­ріне тоқталып өтті. Ди­ректор­дың дерегіне қарағанда, 2023 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша сақталған ақпараттың жалпы көлемі 1,131 миллион архивтік файлды құрады және бұл отандық архив ісі үшін ай­тарлықтай сенімді көрсеткіш.

Архивтің негізгі міндеті Қазақ­­стан Республикасы Прези­дентінің, оның аппаратының және Мемлекет бас­шысына тіке­лей бағынатын, есеп беретін мемле­кеттік органдардың қыз­ме­тін мұра­ғат­тық қамтамасыз ету екенін атап өткен жөн.

– 2022 жылы біздің жұмы­сымызда түбегейлі өзгерістер болды. Президент Жарлығына сәйкес, жаңа Ереже бекітілді, ұйымдық нысаны мен құрылымы өзгертілді, жаңа бағыттар мен міндеттер белгіленді. Архивті 2035 жылға дейін дамыту тұжы­рымдамасы әзірленді, онда Қа­зақстан Республикасы Ұлттық архив қорының құжаттарын жинақтау, есепке алу, сақтау және пайдалану жөніндегі ме­кеменің қызметін жаңғырту, архив ісін цифрлық түрлендіру, архив ісі мен құжат жүргізу саласында ғылыми әдістемелік және үйлестіру орталығы ретінде қа­лыптасу бағыттары нақтыланған, – дейді Президент архивінің директоры Әлия Мұстафина.

Өткен жылы Архивте үш жаңа ор­талық: қолданбалы және ғылыми жобалар орталығы, оқу-әдістемелік орталық, қуғын-сүргін материалдарын зерттеу ор­­талығы ұйымдастырылды. Архив Ғылым және жоғары білім министр­лігінен аккредитациядан өтіп, ғылыми қызмет нысанына айналды. Президент архиві бұқаралық ақпарат құралы ре­тінде тіркелген «Жаңа мұрағат» кәсіби жур­налын шығаруды бас­тады. Журнал архившілерге, құжаттанушыларға және іс жүр­гізушілерге арналған кәсіби ба­сылым ретінде жарық көрді, оның әр парағы жаңа идея­лар­ды ұсыну, оларды одан әрі тә­жірибеде қолдану үшін тал­қылау алаңына айналды.

Архив басшысының сөзін түрлі мысалмен сабақтаған директордың орын­басары Қай­рат Әлімғазинов: «Ар­хив­те ХХ ғасырдағы саяси қу­­ғын-сүргін материалдарын зерт­теу орта­лығының ашы­луы­мен ел аумағында өткен ғасыр ба­сындағы саяси құ­ғын-сүргін құр­бандарының құжат­тарын сақ­тау­ға арналған маман­дан­ды­рылған қойма пайда болды. Нәтижесі де таңға­ларлық: 260 мыңнан астам архив ісінің құжаттары қабылданды, қабыл­дау әлі де жалғасып жатыр. Архив осы тақырып бойынша әлеуметтік-құқықтық сұраныстарды орын­дауға кірісті, тұлғалар туралы «Аma­nat» мәліметтер базасы әзір­­ле­­ніп жатыр» деп мекемедегі жа­ғымды жаңа­лықтарды жария етті.

Биыл отандық архившілер 1998 жылы 22 желтоқсанда қа­былданған «Ұлттық архив қо­ры және архивтер туралы» за­­ң­ының 25 жылдығын атап өтіп жатыр. Заңның қабылдануы – ұлт­тық архив саласының дамуын­дағы тарихи кезең. Дәл осы сәттен бастап нормативтік база­ны қа­лып­тастыру басталды. 25 жыл ішінде архив құжаттарын сақ­тау және пайдалану ережелері қа­былданды, құжат­тарды сақтау мерзімдері мен жою тәртібі бел­гіленді, мемлекеттік және ве­дом­стволық архивтердің жұ­мысында бірыңғай қағидаттар мен талаптар бел­гі­ленді. Заң қабылданғаннан бері оған 40-тан астам өзгерістер мен толық­тырулар енгізілді.

Заманауи жағдайдағы сала дамуының негізгі үрдісі – жаңа IT технологияларды енгізу бол­са, бұған алдыңғы қа­тар­­лы шетел­­дік тәжірибені пайдалану ісі оң нәтижесін көрсетіп отыр. Бұл бір жағынан архив жұ­­мы­сын ұйым­­дастыруды және олар көр­сететін қыз­меттерді жаңа сапалы деңгейге шығаруға мүмкін­дік берсе, екінші жағынан, за­ма­науи талаптарға жауап бе­ретін әдіс­теме мен шешімдерді әзір­­леу­де мүлде жаңа міндеттер жүк­тейді.

Тиісінше, заңнамалық базаны же­тілдіру қажет, ал өзгерістер стратегия­лық жағынан алдын ала есептеліп, тиім­ділікті көздеуі керек. Қазақстандағы архив саласы ұзақ мерзімге қабылданған стратегиялық құжатты қа­жет етеді. Бұл – әдіснама мәсе­ле­лері, IT дағдылары бар жаңа буын кадрларын дайындау және электрондық (цифрлық) ақпа­раттың кауіпсіздігі мәсе­лелері.

Президент архиві «Ұлттық архив қоры және архивтер туралы» заңның 25 жылдығына орай «Тарихи құжат – ұрпаққа аманат» атты бірыңғай архив марафоны аясына біріктірілген қала­лық, республикалық және халықаралық деңгейде бірқатар іс-шаралар жоспар­лаған.

Спикерлер алдағы уақыт­та осы жоба шеңберінде өте­тін іс-шаралар туралы да әңгі­ме­леді. Дөңгелек үстелдер, та­ри­хи-құжаттық көрмелер, тұсау­ке­серлер, та­қырыптық кездесулер, спорттық турнирлер мен та­­­биғатты қорғау шаралары ұйым­­­дас­тырылады. Жастар үшін «Отан­­дық архивтерді қа­лай жаң­ғыр­туға болады? «Жаңа идеялар­ды іздеу жолында» брейнсторминг форма­тында кәсіби про­­б­лемалар талқыланады. Ар­­хив­­шілер арасында волейбол­дан және үстел теннисінен ашық турнирлер жос­парланған. Ма­рафонның басты мақсаты – Қазақ­стан тарихының архив мұ­ралары, бірегей және баға жетпес құ­жаттары туралы білуге мүм­­кіндік бе­ру, қоғамдағы насихатын арттыра түсу.