Азияның мықтылары Астанада анықталады

Бүгінгі әңгімеміз грек-рим күресі ше­берлері жайында. Қазақ балуандары алғаш рет Азия чемпионатында 1993 жылы бой көр­сетті. Ұланбатырда өткен жа­рыста Сер­гей Матвиенконың мерейі үстем болды. 90 кг сал­мақ­та күш сы­насқан қостанайлық апай­төс фи­налда Оңтүстік Кореяның оғы­ланы Ом Джин Ханды қапы қал­дырып, бас жүлдені олжалады. Финалда кореялық спортшыларға есе жіберген Ахметолла Нұров (57 кг) пен Игорь Дупиков (100 кг) күміс алса, Ма­рат Мәл­тек­­­баев (62 кг) пен Бақтияр Бай­­сейітов (82 кг) қолаға қол созды.

1995 жылы Манилада өткен жарыста Қазақ елінің балуандары керемет өнер көрсетті. Біздің жігіттер арасынан Руслан Жұмабеков (74 кг), Бақтияр Байсейітов (82 кг), Дәу­лет Тұрлыханов (90 кг) және Сергей Матвиенко (100 кг) қар­­сылас шақ келтірмей, бас жүл­дені ол­жалады. Руслан мен Сер­гей финалда Парсы елі пех­левандарының аяғын көк­тен келтірсе, Бақтияр қырғызстандық Рат­бек Санатбаевты сан соқтырды. Ал Дәу­лет кореялық Ом Джин Хан­нан басым түсті. Оңтүстік Ко­рея да төрт алтын алып, тағы бір күміске қол жеткізді. Есе­сіне қор­жынымызда Фанис Дәулетов (48 кг), Камил Муфти-заде (57 кг) және Ахметолла Нұровтың (57 кг) қола медальдары бар Қа­зақстан құрамасы ұпай саны бо­йынша жалпыкомандалық есепте көш бастады.

1996 жылы Қытайдың Сяошани қаласында ұйымдастырылған чемпио­натта тағы да көмбеге Оң­түс­тік Корея мен Қазақстан бір­дей жетті. Бұл коман­да­лардың екеуі де төрт алтыннан олжала­ды. Жерлестеріміздің арасынан Юрий Мельниченко (57 кг), Дәу­лет Тұрлы­ханов (82 кг), Сер­гей Матвиенко (90 кг) және Ана­толий Федоренко (100 кг) жеңіс тұғырының ең биік сатысына көтерілсе, Бақтияр Байсейітов (74 кг) қола медаль иеленді. Жалпы есепте корейлер озды. Олардың біз­ден екі күмісі артық еді.

1997 жылғы жарысты Тегеран қабыл­дады. Парсы елінде Юрий Мельниченко (58 кг) мен Мхи­тар Манукян (63 кг) озды. Олим­пиада чемпионы деген атағы бар Мельниченко шешуші тұста кореялық Ким Ин Сопты сан соқтырса, әлемнің болашақ екі дүркін чемпионы, Афина Олим­пиадасының қола жүлдегері Ма­нукянның жапониялық Ясутоси Ма­то­киден мерейі үстем болды. Нұрым Дүй­сенов (54 кг) пен Роман Вегль (97 кг) күміс медальды мойындарында жар­қыратса, Андрей Никифоров (69 кг) қола жүлдені еншіледі. Иранның астанасында Оңтүстік Корея тағы да алдымызды орады. Олар 3 алтын, 1 күміс және 2 қо­ланы иемденді.

1999 жылы Ташкентте шымыл­дығы түрілген дүбірлі додада Оң­түстік Кореяға тең келер ко­ман­­да табылмады. 4 алтын мен 1 күмісі бар олар көш бастады. Қа­зақ­стан екінші орынға жай­ғасты. Отандастарымыздың арасынан Мхитар Манукян (63 кг) мен Сергей Матвиенко (97 кг) тең­дессіз деп танылса, Юрий Мель­­­­ниченко (58 кг) күміс ме­дальды қа­нағат тұтты. Рақымжан Әсем­­бековке (54 кг) қола жүлде бұйыр­ды.

Ғасырлар тоғысында Қытайдың Гуйлин қаласында өткен жарыс­та Қазақстан қайта екінші сатыға табан тіреді. Бұл жолы да корейлерден қалып қойдық. Біздің балуандар арасынан жалғыз Бақ­тияр Байсейітовтің бас жүлдені олжалауға күш-жігері жетті. 76 кг салмақта өнер көрсеткен ол ақ­тық айқаста жапониялық Та­­камицу Катаяманы жықты. Ал Асқар Жүрсімбаев (54 кг) пен Сергей Матвиенко (97 кг) екінші орын алды.

2001 жылы Ұланбатырда жер­лес­теріміз тым сүреңсіз кү­ресті. 63 кг сал­­мақтағы Дамирбек Асыл­бекұлы кү­міс­пен күптелсе, 97 кг-да Жасұлан Ал­масбаев қоланы еншіледі. Бар-жоғы осы ғана. Ал командалық есепте корейлер үздік үштіктің қатарына ене алмады. Моң­ғолияда Иранның балуандарының бақ жұлдызы жанды. Есесіне 2003 жылы Нью-Делиде Қазақстан үш алтын және екі қоланы иемденіп, жалпы есепте жеке-дара көш бастады. Үнді елінде Әсет Иманбаев (55 кг), Абдулла Жабырайлов (84 кг) және Георгий Цурцумия (120 кг) ал­дарына жан салмады. Рүстем Байсейітов (74 кг) пен Марғұлан Әсембеков (96 кг) үшінші орынға тұрақтады.

2004 жылы сары құрлықтың басты додасы тұңғыш рет Қазақ­станда ұйым­дастырылды. Алма­тыдағы Балуан Шолақ атындағы спорт сарайында өткен жарыста Қазақстан қайтадан алдыңғы лек­тен көрінді. Бір ғажабы, Нью-Делиде дара шыққан үш балуанымыз Алатау баурайында да топ жарды. Олар – Әсет, Абдулла және Георгий. Ал Нұрбақыт Теңізбаев (60 кг), Роман Мелешин (66 кг) және Да­ниил Халимов (74 кг) финалда сүрінді.

Жоғырыдағы табыс­та­рымыз­дың кез­дей­соқ емес­­ті­гін 2005 жылы Ухань­­­да дә­лелдедік. Қытайда Марғұ­лан Әсем­беков (96 кг) пен Георгий Цур­цумия (120 кг) атой салды. Бақ­тияр Байсейітов (74 кг) ақтық сында же­ңілістің кермек дәмін татты. Нұрбақыт Теңіз­баев (60 кг) пен Виталий Захар­ченко (84 кг) қолаға қол созды. 2006 жылы сары құрлықтың дүлдүлдері екінші қайтара Алматыда бас қосты. Бұл тартыс тағы да Қа­зақ елі өрен­­де­рінің же­ңісімен аяқ­талды. Нұрбақыт Те­ңізбаев (60 кг) алғаш рет Азия­­ның теңдессізі деп таныл­са, Марғұлан Әсембеков (96 кг) пен Георгий Цурцумия (120 кг) кезекті алтындарын қан­жы­­­ғаларына байлады. Виталий За­харченко (84 кг) екінші және Бейбіт Нұғыманов (66 кг) пен Роман Мелешин (74 кг) үшінші орындарды иеленді.

2007 жылы Бішкекте бағымыз жанбады. Алатаудың арғы бетінде Әсет Әділов (74 кг) пен Әсет Мәмбетовтің (96 кг) қос күмісін қанағат тұттық. 2008 жылы Чед­жуда да бас жүлде бұйырмады. Мар­ғұлан Әсембеков (96 кг) пен Геор­гий Цурцумия (120 кг) шешуші сайыста ұтылса, Ер­мек Көкетов (55 кг), Ер­бол Қо­ңыратов (60 кг) және Андрей Само­хин (84 кг) үздік үштікті түйіндеді. 2009 жылы Паттайяда Дархан Баяхметов (66 кг) – бірінші, Алмат Кебісбаев (60 кг), Андрей Самохин (84 кг), Мар­ғұлан Әсембеков (96 кг) – екінші және Әсет Құдайбергенов (55 кг) пен Роман Мелешин (74 кг) үшінші орынды иемденді.

Соңғы үш жарыста алдарына жан салмаған Иран спортшылары 2010 жылы Үндістанның астанасында өз орындарын Оңтүстік Кореяға босатты. 2001 жыл­дан бері даралана алмай жүрген корей­лер қайта «қаһарына» мінді. Бұл жолы олар көш бастады. Қазақтар арасынан финалға тек Айбек Еңсеханов (66 кг) шықты. Алайда ол ақтық сында Ким Хен Уға жол берді. Марат Ғаріпов (55 кг) пен Марғұлан Әсембеков (96 кг) үшінші тұғырға табан тіреді. 2011 жылы Ташкентте Алмат Кебісбаев (60 кг) қарсылас шақ келтірмесе, Бейбіт Нұ­ғыманов (66 кг) пен Асхат Ділмұ­хамедов (74 кг) қола медальды еншіледі.

2012 жылы Кумиде Ербол Қо­ңыратов ерледі. 60 кг сал­мақта белдескен қанда­сымыз фи­­налда жапониялық Кадзума Ку­­рамотаны қапы қалдырып, елі­міздің әнұранын шырқатты. Финалда жергілікті алып Ким Ен Минге есе жіберген Әб­дімәлік Сартбаев (120 кг) күміспен күп­телсе, Елдар Қайратов (66 кг), Әсет Әді­лов (74 кг) және Мақ­сат Ережепов (84 кг) қола медальды  мойындарына ілді.

2013 жылы нар тұлғалы Нұр­махан Тыналиевтің (120 кг) тең­дессіз өнеріне тамсандық. Ақтық айқаста ол қытайлық Не Сяоминнің аяғын көктен келтірді. Ер­ұлан Ысқақов (96 кг) финалда кореялық Ан Чан Гунның осал тұсын таба алмады. Ербол Қоңыратов (66 кг) пен Мақсат Ережепов (74 кг) жүлдегерлер қатарына қосылды.

2014 жылғы Азия чемпиона­тының жалауы Астанада желбіреді. Бұл жолы негізгі бәсекелестік қазақ, қырғыз және корей балуан­дары арасында өрбіді. Бұл тартыста жерлестеріміздің мерейі үстем болды. Елорда төрінде Нұр­сұлтан Тұрсынов (85 кг) пен Ерұлан Ысқақов (98 кг) топ жарды. Мақсат Ережепов (71 кг) финалда ұтылса, Айбек Еңсеханов (66 кг) пен Азамат Құстыбаев (80 кг) үздіктер санатынан көрінді.

2015 жылғы Дохадағы додада Нұр­махан Тыналиев (120 кг) қана жеңіс тұ­­ғырының ең биік сатысына көте­ріл­ді. Нұр­сұлтан Тұрсынов (85 кг) кү­міс алды. Демеу Жадыраев (66 кг), Жасұлан Қошанов (80 кг) және Мар­ғұлан Әсембеков (98 кг) қола медальды иеленді. 2016 жылғы Бангкоктағы бәсекені отандастарымыз алты жүлдемен қоры­тындылады. Досжан Қартықов (75 кг) – бірінші, Асхат Жаңбыров (66 кг) – екінші, Мейрамбек Айнағұлов (59 кг), Дархан Баях­­метов (71 кг), Асхат Діл­мұха­медов (80 кг) және Дамир Кү­зембаев (130 кг) үшінші сатыға тұ­рақтады.

2017 жылы Нью-Делиде өт­кен Азия чемпионатында Иран құрамасының қар­қыны тым күшті болды. Сарапқа са­лынған сегіз бас жүлденің тең жартысын иемденген олар жалпы есепте көш бастады. Қоржынында екі алтыны бар Жапония екінші орынға жайғасты. Үшінші және төртінші орындарды Оңтүстік Корея мен Қазақстан өзара бөлісті. Екі команданың алтыны мен күмісі бірдей бол­ғанымен, қарсыластарымыз бір қола артық алды. Үнді елінде Мақсат Ережепов ерледі. 75 кг салмақта белдескен ол барлық бәсекелесінен басым түсті. Мей­рамбек Айнағұлов (59 кг), Алмат Кебісбаев (66 кг) және Дамир Күзембаев (130 кг) күміс медальды иеленсе, Ерұлан Ысқақов (98 кг) қолаға қол созды.

2018 жылы Бішкекте Қазақ­станның өрендері жақсы күресті. Алмат Кебісбаев (66 кг) пен Асхат Ділмұхамедов (82 кг) қар­сылас шақ келтірмесе, Демеу Жадыраев (72 кг) пен Ерұлан Ысқақов (97 кг) финалда ұтыл­ды. Мейрамбек Айнағұлов (63 кг) пен Мақсат Ережепов (77 кг) үшінші орынды еншіледі. Сол секілді Иран, Өзбекстан және Жа­понияның «классиктері» де екі алтыннан олжалады. Алатаудың арғы бетінде Қырғызстан мен Қы­тай балуандары бір-бір реттен топ жарды.

2019 жылы Сианьда жеті жерлесіміз жеңіс тұғырына көте­рілгенімен, бірде-бір алтынның болмауы салдарынан ко­ман­далық сайыста мықтылар қата­рынан көріне алмадық. Отандас­тарымыздың арасынан ең үздік нәтижеге Мейіржан Шермаханбет қол жеткізді. 67 кг салмақта күрескен ол күміс медальды мойнына ілді. Қорлан Жақанша (55 кг), Демеу Жадыраев (72 кг), Темірлан Ша­дукаев (77 кг), Мақсат Ережепов (82 кг), Азамат Құстыбаев (87 кг) және Дамир Күзембаев (130 кг) қола жүлдені иеленді. Төрт алты­ны бар Иран құра­масы бірінші орын­ды олжалады. Өз­бектер мен ко­рейлер қос алтынды қор­жынға салса, қыр­­­ғыздар мен қы­тайлар бір-бір рет­тен сол меже­ден көрінді.

2020 жылғы бай­рақ­ты бә­секе қайта Нью-Делиде өтті. Бұл жолы да Парсы елі өкілдерінің қар­қынына ешкім шыдамады. 10 алтынның тең жартысы – иран­дық­тардың еншісінде. Қалған бас жүлдені Жапония, Өзбекстан, Оңтүстік Корея, Қазақ­стан және Үндістанның апайтөстері өзара бөлісті. Біздің балуандар арасынан Темірлан Шадукаев (77 кг) шашасына шаң жұқтырмады. Ибра­гим Магомадов (72 кг) екінші орын алса, Қорлан Жақанша (55 кг), Азамат Құстыбаев (87 кг) және Мансұр Шадукаев (130 кг) үшінші сатыға табан тіреді.

2021 жылы Алматыда жалауы жел­біреген Азия чемпионатының командалық есебінде көш бас­тау үшін біздің балуандар барын салды. Айдос Сұлтанғали (60 кг) мен Сұлтан Әсетұлы (63 кг) қарсы келгендерін қоғадай жа­пырды. Алмат Кебісбаев (67 кг) пен Әлімхан Сыздықов (130 кг) шешуші тұста сүрінсе, Демеу Жадыраев (77 кг) пен Ерұлан Ыс­қақов (97 кг) үздік үштікті түйін­­деді. Десек те бұл нәтиже сары құр­лықтың ең үздік командасы атану үшін жеткіліксіз болды. Алатау баурайын­да да Парсы елі­нен келген пехлевандар алдымызды орады. Олар 4 алтын, 2 күміс және 3 қоланы қоржынға салды. Қазақ­стан екінші орынды қанағат тұтты. Сондай-ақ бас жүлде алғандар қатарында Жапо­нияның екі және Оңтүстік Корея мен Өзбекстанның бір-бір балуа­ны бар.

Былтыр Ұланбатырда шымыл­дығы түрілген байрақты бәсекенің командалық есебінде бас жүлде үшін тартыс Иран мен Қырғызстан құрамалары арасында өрбіді. Нә­тижесінде, Парсы елінің өкілдері озса, көршілеріміз екінші орынды олжа­лады. Үшінші орында – Қазақстан. Біз­дің жігіттердің арасында Мейіржан Шер­маханбет (67 кг) пен Әлімхан Сыз­дықовтың (130 кг) шоқтығы биік болды. Аманғали Бекболатов (55 кг), Мей­рамбек Айнағұлов (63 кг), Абы­­лайхан Әмзеев (72 кг), Мақ­сат Ережепов (77 кг) және Диас Қален (82 кг) ақтық сынға дейін ал­қынбай жетіп, ше­шуші тұста ғана қарсыластарына есе жі­бер­ді. Ернұр Фидахметов (60 кг) пен Нұрсұлтан Тұрсынов (87 кг) қола медальды иеленді. Жалпы жүлделер саны жағынан аталған жарыста Қазақстан құра­масы бар­лығынан озды.

Жалпы, 1983-2022 жылдар аралығында грек-рим күресінен Азия чемпионатының жалауы 32 мәрте желбіреді. Сол аралықта жалпыкомандалық есепте медаль са­ны жағынан Иран құрамасы 14 рет көш бастады. 11 мәрте Оңтүстік Кореяның оғландары озды. Қазақстан құрамасы алты рет топ жарса, Жапонияның жігіттері бір мәрте дара шықты. Құрлықтық доданың ұпай саны бойынша мына командалар алдыңғы лектен көрінді: Иран – 14, Оң­түстік Корея – 10, Қазақстан – 6 және Жа­пония мен Өзбекстан – 1 реттен.