Сайлау кезінде ұйымдастырылған халықаралық байқаушыларға қолғабыс көрсету орталығында өткен брифингте Түркі мемлекеттерінің ұйымы (ТМҰ), Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы Парламенттік Ассамблеясы (ҰҚШҰ ПА), Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ), Түркі мемлекеттерінің Парламенттік Ассамблеясы (ТүркПА) және АҚШ байқаушылары атқарған миссияларының қорытындысын жариялады.
ТМҰ: халықаралық стандарттарға сәйкес
Түркі мемлекеттері ұйымының халықаралық байқаушылары Қазақстандағы сайлаудың ашық, бәсекеге қабілетті және халықаралық стандарттарға сәйкес өткенін мәлімдеді. ТМҰ өкілдері 19 наурыз күні таңертең Астанада ашылған бірқатар учаскеде болған. Миссия басшысы, Түркі мемлекеттері ұйымы Бас хатшысының орынбасары Сади Джафаров Қазақстан Парламенті Мәжілісінің және мәслихаттар депутаттарының сайлауында миссия әкімшілік сипаттағы бұзушылықтардың болмағанын, заңнамаға сәйкес халықаралық және ұлттық байқаушыларға, мүмкіндігі шектеулі жандардың дауыс беруіне, үйде дауыс беруге барлық жағдай жасалғанын, заңнамаға сәйкес баспасөзде сайлау науқаны туралы кеңінен ақпарат тарату қамтамасыз етілгенін айтты.
– Дауыс беру басталғанға дейін, біз 17 наурызда бірнеше партияның өкілімен кездесіп, олардың дайындығымен таныстық. Делегация партиялардың бағдарламасына, қаржыландыруға, медиа ресурстарда ақпарат таратуға қатысты мәліметтерді талқылады. Сонымен қатар біздің миссия Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Нұрлан Әбдіровпен де кездесті. Ол бізге сайлау үдерісіне қатысты толық мәлімет берді.
Жалпы, сайлау учаскелерінің ашылуы ұлттық заңнама талаптарына сәйкес болды. Мәселен, біздің миссия барған 32 сайлау учаскесін айтар болсақ, барлығы өз орнында, техникалық жарақтар да, қызметкерлер де, байқаушыларға бөлінген аумақ та көңілімізден шықты. Біз тиісті мониторинг жүргіздік, онда елеулі кемшіліктер болған жоқ. Атап айтқанда, сайлауды ұйымдастыру мен өткізу заң талаптары аясында өтті. Осыларды ескере отырып, Түркі мемлекеттері ұйымының миссиясы Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасына және халықаралық стандарттарға сәйкес сайлау ашық, бәсекеге қабілетті болғанын мәлімдейді. Біз Қазақстан мен Қазақстан халқын сайлаудың сәтті өтуімен тағы да құттықтаймыз және сайлау нәтижелері Қазақстанның дамуы мен өркендеуіне одан әрі ықпал етеді деп сенеміз, – деді Сади Джафаров.
ҰҚШҰ ПА: тұрғындар аралас жүйені қолдады
Ал ҰҚШҰ ПА байқаушылары «Қазақстан азаматтары партияларды да, бір мандатты үміткерлерді де қолдады», деп мәлімдеді. Сондай-ақ олар Қазақстан Парламенті Мәжілісінің және мәслихаттар депутаттарын сайлау заңға және халықаралық стандарттарға сәйкес өткенін, бюллетеньдер беру, көрнекі үгіт-насихат құралдарын орналастыру, дауыс беру үдерісін ұйымдастыру, дауыстарды санау тәртібі бойынша заң бұзушылықтар тіркелмегенін атап өтті.
– Қазақстан Республикасында жүйелі және мақсатты саяси реформа жүргізіліп жатыр. Кезектен тыс сайлау барысында адамдар саяси партияларды да, бір мандаттық үміткерлерді де қолдағанын көрдік. Сайлау учаскелерінде қоғамдық тәртіп жоғары деңгейде ұйымдастырылғанын ерекше атап өткен жөн. Әрине, қауіпсіздік шаралары қабылданды, бірақ біз сайлаушылардың, сондай-ақ сайлау үдерісін ұйымдастырған адамдардың құқықтық санасы жоғары деңгейде қалыптасқанын байқадық.
Сөйтіп, сайлау Қазақстан Республикасының заңнамасына және халықаралық нормаларға сәйкес өткені туралы тиісті қорытынды жасадық. Осы нәтижені халықаралық байқаушылар тобы қорытындысында бекеттік. Жалпы, сайлауға дейін барлық байқаушыларға Қазақстан Республикасының заңнамасына енгізілген барлық өзгеріс туралы мәлімет берілді. Байқаушы ретінде дауыс беру кезінде кедергілер мен қиындықтарды көрмедік. Сайлау учаскелерінде біз қойған сұрақтардың барлығына кәсіби әрі түсінікті жауап алдық. Сайлауға қатысты бізге және өзге де әріптестерімізге барлық ақпарат ұсынылды, – деді Беларусь Республикасы Ұлттық жиналысының Өкілдер палатасының Ұлттық қауіпсіздік жөніндегі тұрақты комиссиясы төрағасының орынбасары, ҰҚШҰ ПА әлеуметтік-экономикалық және құқықтық мәселелер жөніндегі тұрақты комиссиясының төрағасы Александр Маркевич.
ШЫҰ: Қазақстанда демократиялық үдерістер күшейді
ШЫҰ-ның өкілдері болса Қазақстанның көппартиялы Парламенті алға қадам жасады деген пікірде. Елдегі саяси доданы бақылаған ұйым байқаушылары «Қазақстан Президенті қабылдаған сайлаудағы жаңашылдықтарға қатысты барлық қадам ел тұрғындарының қолдауымен жүзеге асырылды. Бұл Қазақстандағы демократиялық үдерістердің күшеюінің белгісі», – деген қорытынды жасады.
– Қазақстанның көппартиялы Парламенті алға қадам жасады. Парламенттің жаңа мүшелерінің күрделі заң шығару жағдайындағы алдағы жұмысы қалай болатыны қызықтырады. Ал жалпы Қазақстан ТМД-ның көптеген елі үшін демократиялық өзгерістерге батыл қадам жасау тұрғысынан үлгі бола алады. ШЫҰ байқаушылары сайлау науқанының легитимділігін және бұл сайлаудың маңыздылығы мен беделін арттыратынын ерекше атап өтеді, – деді миссия мүшесі, Ресей Федерациясы Федералды Жиналысының Мемлекеттік Думасының ұлттар істері комитетінің төрағасы Геннадий Семигин.
Сонымен қатар Шанхай ынтымақтастық ұйымы Бас хатшысының орынбасары Григорий Логвинов Қазақстан Республикасы Мәжілісі мен мәслихаттары депутаттарын сайлау мемлекет заңнамасы талаптарына және ел қабылдаған халықаралық міндеттемелерге сәйкес өткенін айтты.
– Ұйым атынан келген миссия сайлаудың заңдылығына күмән келтіретіндей ұлттық заңнама нормаларын бұзу фактілерін анықтаған жоқ. Сондықтан 19 наурыздағы сайлау демократия қағидасына сай өтті деп мәлімдейміз. ШЫҰ байқаушылары миссиясының қызметін қамтамасыз етуге жәрдемдескені үшін Қазақстанның Сыртқы істер министрлігіне және Орталық сайлау комиссиясына алғысымызды білдірдік, – деді Г.Логвинов.
ТүркПА: әділдік қағидатына сай
ТүркПА байқаушылары да елдегі сайлау ашық, әділдік қағидатына сәйкес өткенін мәлімдеді. Сонымен қатар олар Қазақстанда түрлі пікірлердің ескерілетінін жоғары бағалайтынын жеткізді.
– Сайлауды сәтті өткізудің және демократиялық үдерістерді дамытудың басты шарты – сайлаушылар, сайлау науқанына қатысушылардың тең құқығын сақталуына жағдай жасау. ТүркПА халықаралық байқаушылары Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің және мәслихаттар депутаттарын сайлауға жоғары баға берді. Түрлі пікірлердің болуы өте маңызды. Біз сайлауға қатысқан партиялардың саны көбейгенін байқадық, тәуелсіз кандидаттар болды. Бұл үлгі аларлық жағдай. Халық өз пікірін білдіре алды. Менің ойымша, бұл тікелей демократияны дамытудың жолы.
Орталық сайлау комиссиясы төрағасымен, сенаторлармен, сондай-ақ Сыртқы істер министрінің орынбасарымен кездестік. ТүркПА байқаушылары сайлау үдерісі туралы барлық ақпаратты алды. Миссия мүшелері сайлауға қатысқан саяси партиялардың өкілдерімен де кездесіп, олардың бағдарламасымен танысты. Біз сайлау учаскелері ашылған сәттен бастап дауыстарды санауға дейінгі барлық кезеңдеріне қатыстық. Сонымен қатар жергілікті байқаушылармен пікір алмастық. Дауыс беру барысы ережеге сай өтіп, сайлау үдерісі кезінде қажет ресурстар қамтамасыз етілді.
Біздің миссия сайлау үдерісіне дайындық деңгейін, сондай-ақ сайлауға қатысты жоғары баға беріп отыр. Миссия осы сайлауды ұйымдастыру бойынша атқарылған жұмыстарды да оң бағалады. Сондықтан ТүркПА байқаушылар миссиясы бұл сайлау ашық, әділдік қағидатына сәйкес өтті деп санайды, – деді ТүркПА қорытындысын жария еткен Миссия басшысы, Түркия Ұлы Ұлттық Жиналысының депутаты Реджеп Шекер.
Басқа елдерге де үлгі болуы керек
Халықаралық ұйымдардың өкілдерімен қатар шетел дипломаттары да мәлімдеме жасады. Палестина мемлекетінің Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Монтасир Абузеид Қазақстанның демократиялық, саяси, экономикалық дамудағы, оның ішінде сайлау үдерісін ұйымдастырудағы ерекшелігі мен алға ілгерілеуін атап өтті. Қазақстанда тіркелген дипломатиялық корпустың Дуайені сайлауды байқауға бесінші рет қатысып отыр.
– Біз Қазақстанда болып жатқан саяси, экономикалық реформаларды жүргізуде, сондай-ақ сайлау үдерісінде айтарлықтай ілгерілеуді байқап отырмыз. Адамдар жақсы көңіл күймен, еркін дауыс берді, бәрі жоғары деңгейде ұйымдастырылды. Басқа елдерде де осылай болғанын қалаймын. Қазақстанды табысты саяси, экономикалық реформаларды іске асыруымен құттықтаймын, сондай-ақ сайлау сәтті өтті деп есептеймін. Қазақстанға бейбітшілік, тұрақтылық, қауіпсіздік пен өркендеу тілеймін. Осыған дейін Албанияда, Нигерияда, Беларусьте байқаушы болдым. Қазақстанда өткен осы сайлауда 20-дан астам учаскеге бардым. Жергілікті байқаушылармен де пікір алмастық, олар сайлау учаскелерінде заң талаптарына сай дауыс беру жүріп жатқанын айтты. Сарбаздар, полиция қайда? Қауіпсіздікті кім қамтамасыз етіп жүр деп сұрадым. Сайлау күні қару-жарақ асынған тәртіп сақшыларын, полицияны байқамадық, бірақ қауіпсіздік қамтамасыз етілді. Негізі сайлауда қару-жарақ асынған тәртіп сақшылары көп жүрсе, бұл көрініс дауыс берушілердің көңіл күйіне кері әсер етеді. Жалпы, басқа елдерде де дауыс үдерісі осылай жеңіл өткенін қалаймын. Мен үшін сайлауда халықаралық байқаушы болу үлкен мәртебе. Бізге жергілікті байқаушылардан ешқандай шағым түскен жоқ, – деді дипломат.
Саяси плюрализмнің маңызы
АҚШ-тан келген халықаралық байқаушылар «Қазақстан саяси плюрализмнің негізін қалап жатыр», деген пікірлерін жеткізді. Парламент Мәжілісінің және маслихаттар депутаттарын сайлау барысын бақылаған Джеймстаун қорының аға ғылыми қызметкері Маргарита Ассенова сайлау бәсекеге қабілетті болғанын айтады.
– Бір мандатты округтер бойынша сайлау тетігін жандандыру, жастар, әйелдер және мүмкіндігі шектеулі жандар үшін міндетті квоталар енгізу сынды жаңашылдықтар ерекше атап өтуге тұрарлық. Бұл сайлау – Қазақстанның саяси реформаларда жасаған тағы бір қадамы. Бұл плюралистік қоғам құруға өте жақсы негіз болады, – деді АҚШ байқаушысы.
Америка байқаушыларының жұмыс қорытындысын New Lines стратегия және саясат институты, Eurasian Security & Prosperity portfolio аға директоры, доктор Камран Бохари жариялады.
– Негізі сайлаушылардың дауыс беруге барынша қатысуына назар аудару керек. 19 наурыз күні қала тұрғындары сайлау учаскелеріне қарай келіп жатқанын көрдік. Осы орайда олардың осы сайлауға келуін қандай себептер ынталандырып тұрғанын сұрап білдік. Биыл жаңа партиялардың қосылуы дауыс берушілердің таңдау жасауына әсер етті.
– Біріншіден, алғаш рет қатысып жатқан жаңа партияларға мүмкіндік жасалды. Партиялар қандай құндылықты, ұстанымды насихаттап жатқанын қарасаңыз, бірқатар сала қамтылғанын байқауға болады. Жалпы, Қазақстан қазіргі күрделі геосаяси кезеңде өзінің бастамаларын жүзеге асырып жатқанын маңызды деп білеміз. Қазір сайлаудың түпкілікті нәтижелері жарияланған жоқ. Сондықтан нақты қорытындыны алғаннан соң, тиісті талдау мәліметін көпшілікке таратамыз, – деді Камран Бохари.
P.S: Осылайша, халықаралық ұйымдар мен шет мемлекеттерден келген халықаралық байқаушылар сайлауда дауыс беру ашықтық, айқындық жағдайында және сайлау заңнамасына толық сәйкестік жағдайында өткенін бірауыздан мәлімдеді. Сондай-ақ олар сайлаушылардың азаматтық санасының жоғары деңгейде екенін атап өтті. Өйткені таңертеңнен бастап сайлау учаскелері жабылғанға дейін елдің түкпір-түкпіріндегі тұрғындар партиялар мен кандидаттарды іріктеуге белсене қатысты. Сайлау учаскелерінде мерекелік көңіл күй орнады. Көптеген сайлаушы үшін сайлауға қатысу алғашқы тәжірибе де болды.
