«Румын тілі осы өлкені мекендеген, оны жақсы көретін баршаны біріктіргенін қалаймын. Біз әлемдегі басқа да 27 миллион адаммен бірге румын тілінде сөйлейміз. Бұл – Еуропалық одақтың ресми тілдерінің бірі», деп жазды М.Санду Facebook-тегі парақшасында.
Ел президенті бұл қадамды тарихи әділеттіліктің орнағанымен түсіндірді. Оның айтуынша, ортақ тілде сөйлейтін халықты молдова және румын тілдері деп, ондаған жыл бойы қолдан екіге бөліп келді.
«Ондаған жыл бойы Молдова Республикасының азаматтары румын тілінде емес, молдова тілінде сөйлейді деп уәж айтып келгендердің мақсаты елді екіге бөлу болатын. Өйткені халықтың арасында жік тастаған соң, оны бағындыру мен басқару оңай. Бөлінген халық өзін қорғай алатындай ортақ күшке ие емес. Біздің арамызға от тастағысы келгендер лингвистикаға бас ауыртқан жоқ. Керісінше, Молдованы ұлттық бақталастықта мәңгілікке ұстағысы келді», дейді М.Санду.
Айта кетерлігі, президенттің жазбасы бір тәуліктің ішінде оң мыңдаған лайк жинап, көптеген пікір жазылды. Соған қарағанда, оқырманның көпшілігі бұл қадамды құптап отыр.
Жалпы, тіл саласын зерттеп жүрген мамандар молдова мен румын тілдері бір екенін алға тартады. Тек бір тілге екі атау берілген. Мұны түсіну үшін аз-кем тарихқа көз жүгірткен жөн. Молдова тілі XVI ғасырдан бастап қалыптасып, XIX ғасырда біржола орнықты. Осы кезеңде Румыния мемлекетінің іргетасы қалана бастаған еді.
Сол уақытқа дейін аймақты мекендеген халық бір тілде сөйлейтін. Алайда Румынияның пайда болуымен аталған елдің әліпбиі латын қарпіне көшіп, біртіндеп славян тектес сөздер ығыстырыла бастады. Өз кезегінде молдова тілі кириллицада қалды. Бірақ 1994 жылы Молдова тәуелсіздігін алған соң латын қарпіне ауысты. Кейбір сөздегі айырмашылық бар екеніне қарамастан, екеуі де бірдей тіл еді.
Сарапшылардың пайымдауынша, Молдованың мұндай қадамға баруына көршілес Украинаға Ресейдің басып кіруі әсер етіп отыр. Яғни бұл – саяси қадам. Өйткені халық түгелге дерлік румын тілінде сөйлейді. Атауын өзгерткенімен, күнделікті өмірде адамдар бұрынғыдай тілдесе бермек. Бұдан бөлек, соғыс басталғалы Молдова аумағына ресейлік бірнеше зымыран құлады. Украинадағы энергетика жүйесіне жасалған шабуылдың салдарынан көрші елден мол мөлшерде электр тоғын импорттайтын Молдова жарықсыз қалды. Оның үстіне, тәуелсіздігін жариялаған, бірақ мойындалмаған Приднестров аймағын Ресей тарапы қолдайтыны белгілі. Халықаралық қоғамдастық ол өңірді Молдова меншігі санайды. Осы қадам арқылы ел билігі соқыр шектей болған ауданды қолдайтын Кремльден ауылын аулақ қондыруды көздейді.
Мұны саяси қадам деуіміздің тағы бір себебі мынада. Тұрғындардың көпшілігі әлдеқашан өздерін Румынияға жақын санайтын. Мәселен, 2009-2021 жылдар аралығында Румыния төлқұжатын Молдова халқының 40 пайызға жуығы алған. Бұл үдерістің 2009 жылдан басталмағанын, оның алдында да болғанын ескерсек, қазіргі таңда тұрғындардың Еуропалық одаққа мүше мемлекеттік азаматтығын алды десек, қателеспейміз. Бұл шешімді Румыния тарапы жоғары бағалады. Ел премьер-министрі Николае Чуканың айтуынша, көршілес мемлекеттің аумақтық тұтастығын, егемендігін қолдайды. Экономикалық әл-ауқатын жақсартуға қолұшын созады.
«Мен Кишиневте парламенттің Молдова Республикасындағы румын тіліне ресми мәртебе беру жөніндегі заңды қабылдауын құптаймын. Тарихи және ғылыми шындықты мойындау Прут өзенінің екі жағалауындағы мәдениет пен тілдің ортақтығын растайды», дейді Н.Чука.
Қазақстан мен Молдова арасындағы дипломатиялық қатынас 1992 жылы 27 шілдеде орнатылды. Екі ел арасындағы мәдени байланыс дамып келеді. Молдова астанасы Кишиневтен 130 шақырым жердегі Анений Ной ауданындағы Гура-Быкулай ауылындағы Теориялық лицейге 2008 жылы 9 мамырда Қазақстан елшілігі кеңес одағының батыры Қанаш Қамзиннің мемориалдық тақтасын орнатқан болатын. 1944 жылы Молдованы неміс-фашист басқыншыларынан қорғауда көз жұмған Қазақстан жауынгерінің есімі кейін лицей орналасқан көшеге берілді. Елімізде молдован диаспорасының 20 мыңға жуық өкілі тұрады және мәдени орталығы жұмыс істейді.
