Қазақстан кейінгі кезде саяси жаңғырту үдерісінде парламентаризмді дамытуға ерекше ден қойғанын атап өткен жөн. Былтыр Конституцияға енгізілген өзгерістер мен толықтырулар нәтижесінде әділ әрі ашық ережелері бар саяси жүйенің мүлде жаңа стандарттары енгізілді. Саяси партияларды тіркеу рәсімі айтарлықтай жеңілдетілді. Тіркеудің қажетті шегі төмендетілді. Мәжіліске өту шегі 7 пайыздан 5 пайызға төмендеді. Яғни 20 мың қол жинаудың орнына 5 мың қол жинау жеткілікті. Бастамашы топ мүшелерінің қажетті саны да 30 пайызға азайды. Сайлау бюллетеньдеріне «бәріне қарсымын» деген баған қосылды.
Әлбетте, мұның бәрі саяси партиялардың санын арттырып, саяси бәсекені күшейтетіні, халық қалаулыларының жаңа легі пайда болуына септігін тигізетіні сөзсіз. Нәтижесінде, биылғы сайлауға екі жаңа партия қатысты. Соның бірі – «Respublica» Парламент құрамына кірді. Осындай өзгерістердің нәтижесінде Парламенттегі фракциялар саны екі есеге артты. Мәжілістегі партиялардың көбеюі Парламентте пікір әралуандығын қалыптастыратыны анық.
Сонымен мұқым халық асыға күткен партиялық тізім де жарияланды. Жалпы, жаңа шақырымдағы депутаттардың 70 пайызы жаңарды. Басым дауысты «Amanat» иеленгендіктен, кімдерге мандат бұйыратыны біраз қауымды қызықтырғаны жасырын емес. Партия тізімі жартылай жаңарды деп айтуға толық негіз бар.
«Amanat» ұсынғандардың жартысы ғана бұған дейін Парламенттегі заң шығару жұмысынан тікелей хабардар. Яғни 40 депутаттың 19-ы VII шақырылымда Мәжіліс мандатын алған-тұғын. Олардың қатарында Мәжіліс төрағасы болған Ерлан Қошанов, партияның атқарушы хатшысы Елнұр Бейсенбаев, заңгер Айгүл Құспан секілді бірқатар азамат бар. Ал Мұрат Әбенов пен Бақтықожа Ізмұхамбетов оның алдындағы шақырылымда Мәжіліс құрамында болған еді.
Депутат атағын жаңа алғандар қатарында бұрынғы министрлер, вице-министрлер, әкімдер, қоғам белсенділері жетерлік. Мәселен, Білім және ғылым министрі қызметін атқарып, ұстаздар қауымы мен жұртшылық ықыласына бөленген Асхат Аймағамбетов «Amanat» ұсынған тізімге енді. Бұдан бөлек, бұрынғы вице-министрлер Татьяна Савельева, Мәди Такиев, Ақсу қаласының экс-әкімі Нұржан Әшімбетов те Мәжіліске барады.
Сонымен қатар журналистер Мақсат Толықбай, Нартай Сәрсенғалиев, Сергей Пономарев, белгілі блогерлер Максим Рожин мен Самат Нұртаза депутаттық мандат иеленді. Ерекше айта кетерлігі, белгілі айтыскер ақын Ринат Зайытовқа да Мәжілістен орын бұйырды. Айтыстарда билікті талай мәрте сынаған, халықтың ықыласына бөленген ақын ендігі жерде елдің мұң-мұқтажын Парламентте көтереді.
«Ауыл» партиясы ұсынған тізімде заң шығарушы органның жұмысымен Жигули Дайрабаев қана жете таныс. Партия төрағасының орынбасары 1990 жылы Жоғарғы Кеңестің XII шақырылымында депутат болып сайланған еді. Былтыр президенттікке үміткер атанған Қарақат Әбден де тізімге енді. Бұдан бөлек, Ерболат Саурықов, Серік Егізбаев сынды азаматтарға да Мәжілістен мандат бұйырды.
«Respublica» партиясы жаңадан құрылғандықтан әрі құрамына кілең жастар жиналғандықтан, ешқайсысы бұрын-соңды заң шығарушы орган жұмысына араласқан емес. Партия төрағасы, «Олжа Арго» холдингінің бас директоры Айдарбек Қожаназаров, «Akniet Pharmaceuticals» компаниясының басшысы, партияның тең төрағасы Руслан Берденов, тағы бір тең төраға Динара Шүкіжанова депутат атанып отыр. Бұдан бөлек, Олжас Құспеков, Динара Наумова және Нұргүл Тау секілді мүшелер де бар.
Өздеріңізге мәлім, бұған дейін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұсынысымен Парламентке өткен партиялар тізімінде жастарға, әйелдерге 30 пайыздық квота берілген еді. Биылдан бастап бұл тізімге мүмкіндігі шектеулі азаматтар да қосылды. Демек қоғамдағы бүкіл әлеуметтік топ қамтылды деген сөз. Мәселен, алғаш рет Парламентте мүмкіндігі шектеулі 6 депутат ел үшін еңбек етпек. Бұл еліміз үшін де, халықаралық қоғамдастық үшін де маңызды мәселе. «Respublica» – осы ережені қатаң сақтаған партияның біреуі. Мәселен, депутаттық мандат алғандардың жартысы әйел. Оның үстіне, ешқайсы да 40-қа толмаған, кілең жастар.
Ал Динара Наумова балалардағы церебералды паралич (ДЦП) ауруына туабітті шалдыққан. Әдетте, мұндай науқасқа ұшырағандар мүмкіндігі шектеулі азаматтар қатарына жатады ғой. Алайда Динара ханым жасынан нағыз жанқиярлық пен ерік-жігердің үлгісін көрсете білген. Туғаннан «ДЦП»-ға шалдыққан оны 3 жасында анасы тастап кеткен екен. Ал 13 жасқа толғанда ресми түрде өз қызынан бас тартқан. Бірнеше рет күрделі операцияны бастан өткергеннен кейін өз аяғымен жүруге мүмкіндік алыпты. Кейінірек «Менің арманым» байқауына қатысып, Қабанбай батыр ауылында мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған спорттық-сауықтыру орталығын ашады.
«Ақ жол» ұсынған тізімдегі алты адамның төртеуі, яғни Азат Перуашев, Ерлан Барлыбаев, Дания Еспаева және Қазыбек Иса VII шақырылымы депутаттық міндетті атқарған. ЖСДП атынан президенттікке үміткер болған Нұрлан Әуесбаев бастаған төрт адам депутат атанды. «Халық партиясы» атынан ұсынылған Магеррам Магеррамов пен Ирина Смирнова да өткен шақырылымда депутат болған. Айта кетерлігі, «Халық партиясы» да мүмкіндігі шектеулі азаматқа мүмкіндік беруге шешім қабылдаған екен. Голбол мен тауға өрмелеуден Қазақстан чемпионы, паралимпиада ойындарының қатысушысы Кенжеғұл Сейітжан да депутат атанды. Көзі көрмесе де, өмірге ғашық азамат ендігі жерде мүмкіндігі шектеулі жандардың мәселесін Парламент қабырғасында көтереді.
Тағы бір айта кететін мәселе – Мәжілістегі 29 депутат мажоритарлы жүйе бойынша сайланғаны мәлім. Ең қызығы, һәм ерекше айта кетерлігі, мажоритарлы жүйе бойынша сынға түскен үміткерлердің басым бөлігі, яғни 435 кандидат өзін-өзі ұсынған. Дегенмен бұл сайлауда «Amanat» ұсынған үміткерлердің бәсі жоғары болды. Мәселен, талай жыл Парламентте еңбек еткен, заң шығарушы органның ұңғыл-шұңғылын жете білетін Нұртай Сабильянов Абай облысы атынан сайланды. Сондай-ақ Сеул Олимпиадасының грек-рим күресінен күміс жүлдегері Дәулет Тұрлыханов та Астана қаласындағы №1 сайлау округінен оза шапты. Бұдан бөлек, «Amanat» тізімінде VІІ шақырылым депутаты болған Еділ Жаңбыршин, Гүлдара Нұрымова да бар.
Белгілі блогер, халық арасында «Дәулеттен» атымен танылған Дәулет Мұқаев Астана қаласындағы №2 сайлау округінен сайланды. Ұзақ жыл оппозициялық «Дат» басылымын басқарған Ермұрат Бапи да өз округінде жеңіске жетті. Сонымен қатар белгілі заңгерлер Бақытжан Базарбек, Абзал Құспан секілді азаматтар да Мәжіліс құрамына енді.
Міне, осылайша, талайдың назарын аударған саяси бәсеке аяқталды. Енді, депутаттар ант беріп, ресми түрде қызметіне кіріседі. Биылғы сайлаудың бұрынғыдан өзгеше болғанының бір себебі мынада. Мәжіліске алты партия өтіп отыр. Жалпы, көппартиялық – мемлекеттің демократияның даңғыл жолына түскенін дәлелдейтін негізгі өлшемнің бірі. Сондықтан төрткүл дүниенің түкпір-түкпірінде азаматтық қоғамы саяси тұрғыда белсенді, дамыған елдердің көбінде осындай жүйе бар. Мәселен, Франция, Германия, Нидерланд секілді мемлекеттер парламентіне бірнеше партия енген. Кейде сайлауға түскен партиялар 50 пайыздық межеден аса алмай, коалиция құратынына талай мәрте куә болдық. Тіпті Италия, Израиль секілді кей елде коалиция құрудың өзі ұзаққа созылып, партиялар өзара тартысқа түседі.
Ұлттық құрылтай мүшесі, саясаттанушы Қазыбек Майгелдиновтің айтуынша, Парламент сайлауына 7 партияның қатысып, алтауының Мәжіліске өтуі жақсы үрдіс. Өйткені мұндай құбылыс елде көппартиялық жүйенің орнығуына зор үлес қосады.
«Биылғы сайлау – Президент бастамасымен үш жылда жүргізіліп жатқан еліміздегі саяси реформалардың нақты практикалық жүзеге асуы. Елімізде жаңа саяси күштердің пайда болуы, саяси плюрализмді дамыту үшін, саяси бәсекелестік алғышарттарын жасау үшін сайлау туралы және саяси партиялар туралы заңдарға өзгеріс енгізілді. Әсіресе, сайлау жүйесін өзгертуге байланысты республикалық референдумда нақты мәселелер қарастырылды. Қазіргі таңда жүзеге асып жатқан бағыттардың бірі осы», дейді Қ.Майгелдинов.
Қорыта айтқанда, халық жаңадан сайланған Мәжілістен үміт күтіп отыр. Тұрғындар таңдауын жасады, енді депутаттар артылған міндетті абыроймен атқаруы керек.
