Өмірден сүрініп кетіп, түңіліп жүрген, күйзеліске түскен тағдырлар тоғысқан мекемеге олар туралы жазуға емес, осындағы мемлекеттік тілдің қолданысы жөнінде жақынырақ білмек үшін ат басын тіредік. Өйткені мұндағы іс қағаздары тек қана мемлекеттік тілде жүргізілетінін сырттай естіп қалып едік. Естігенді елге жеткізу үшін алдымен соның нақтылығына көз жеткізу керек. Бізді қарсы алған басшы Жақып Аймырза бұл мекемені 2008 жылдан бері басқарып келеді екен. Мұнда 20-дан аса қызметкер бар көрінеді. Қызметкерлердің ұлты да әртүрлі. Осында уақытша тұрақтайтын адамдардың арасында қазақ та, татар да, орыс та, неміс те, басқасы да кездеседі.
– Біздегі іс қағаздары тек мемлекеттік тілде жүргізілетіні рас, – деген Ж.Аймырза мекемедегі қызметкерлермен жасалатын еңбек шарттарының, осында келіп түсетін азаматтардың өтініштері, әлеуметтендірудің типтік келісімшарттарының бірыңғай мемлекеттік тілде жазылған нұсқаларын көрсетті.
«Мемлекеттік тілді білмейміз, орыс тіліндегі нұсқасын әкеліңіз» деген талап қойылса ше?» Көңіліміздегі осы күдікті сұрағымызды тыңдаған басшы: «Мұндайда ондай талап қоюшыға еліміздегі бірден-бір мемлекеттік тілдің – қазақ тілі екенін түсіндіруге тура келеді. Екіншіден, еңбек немесе келісімшарттың әрбір тармағын оларға түсінікті тілде ауызша аударып береміз. Үшіншіден, мекеме қызметкерлерінің арасында мемлекеттік тілді білмейтіні болса, жұмыстан босатып, айлығын сақтай отырып қазақ тілін үйрететін тегін курстарға жіберемін», деп түсіндірді.
Тіл өз тұғырын осындай ерінбейтін еңбектің арқасында ғана табатын болса керек. Кеңседегі іс-қағаздарын ғана емес, көлік жүргізушілеріне берілетін орысшалап айтқанда, «путевка» қағазына дейін мұнда «Жүк автомобилінің жолдама парағы» деп қазақша жазылған. Ал банкпен жұмыс жағы қалай екен? Қаржы-қаражатқа қатысты құжаттар мүмкін орыс тілінде толтырылатын шығар? Мекеменің бас есепшісі Гүлнәз Әубәкірова банкке қатысты барлық құжаттардың да орыс тілін қосақтамай жазылатындығын айтады.
– Бұрын мұнда Зәуреш Бақтаева есімді бас есепші жұмыс істеді. Қазір зейнет демалысына шықты. Сол кісі Қазынашылық банктің Жезқазғандағы бөлімшесі алғашында бірыңғай қазақ тілінде жазылған құжаттарды көріп, бейнелеп айтқанда, шоршып түскенін қызықты етіп, әңгімелеп айтатын еді. Банк «Орысшасын жазып әкеліңдер» деген талап қойыпты. Бірақ Жақаң көнбеген. «Біздің елде мемлекеттік тіл бар ма, бар. Ендеше, басқа қандай тілді талап етесіңдер?» деп отырып алған. Сөйтіп, ақыры банк бөлімшесіндегілерді өз дегеніне көндірген. Міне, содан бері банкпен ешқандай мәселе туындаған емес, – деген бас есепші әдетте «Платежная поручение» деп тұратын құжаттың «Төлеуге берілетін шот» деп қазақшаланған нұсқасын көрсетіп, айтқан сөзін айғақтай түсті.
– Тіл төңірегінде әңгіме, сөз көп. Нақты іс аз. «Ата заңдағы 7-баптың орыс тіліне қатысты тұсын алып тастау керек» деген талап қойып, қол жинап жүргеніміз де белгілі. Меніңше, мұның түкке керегі жоқ. Сол баптың мемлекеттік тілді білуге қандай кедергісі бар? Түсінбеймін. Кейде дүкендерде, мейрамханаларда «Неге қазақша сөйлемейсіңдер?» деп айқайлап жататын ағайындар бар. Олардың жанайқайын түсінуге болады. Бірақ, оған дүкеншілердің, даяшылардың не кінәсі бар? Олардың бәрі – жеке кәсіпкерлер. Біздегі кәсіпкерлік және тілге қатысты бөлімдер олардан халыққа тым құрығанда қос тілде қызмет көрсету керек екендігін ұғындырып, талап ету керек. Солай істеуге аталған бөлімдер жалтақтық танытады. Соның кесірінен тіл төңірегінде айқай-шу көбейеді, – деп ой бөліскен Жақып Балықбайұлының бұл пікірінің де негізі жоқ емес секілді.
Тілді дамыту, қолданыс аясын кеңейту – намыстың ісі. «Шын жыласа соқыр көзден де жас шығады». Нағыз жанашырлық болған жерде қазақ тілі төрде тұрады. Бұған әрине, ең алдымен қазақтың ұл-қыздары мүдделілік танытпаса бола ма? Болмайды. Өкінішке қарай, кейде өзіміз өз тілімізді белден басып, аттап, таптап өтуге дайын тұрамыз. Мұның бәрі бұрыннан айтылып жүрген жайттар болғанымен Жақып Аймырзаның мына бір әңгімесінен кейін пікіріміз нығырлана түскен еді.
– Жұмыс барысында бір әріптесіме хат жолдадым. Әрине, қазақ тілінде. Ал одан жауап орыс тілінде келді. Әйел адам еді. Күйеуі үлкен лауазым иеленетін. Соған қарамастан, прокуратураға «қазақшаға орысша жауап қайтарғаны үшін» заң шеберінде жаза қолдануды өтініп хат жолдадым. Солай болды да. Осыдан соң әлгі кісінің күйеуі лауазымын пайдаланып маған бірталай шүйлікті. Көрдіңіз бе, біздің кейбір азаматтар қандай? Тіл үшін намыстанбайды, жеке басының мүддесі үшін жанын салады, – деген оның сөзінен өмірдің күнделікті шындығы айқын көрінгендей.
Шағын ғана мекемеде мемлекеттік тіліміз үшін ауқымды жұмыс атқарылып жатыр екен. Өзгелеріміз осыдан үлгі алар ма екенбіз?
Абдолла ДАСТАНОВ,
журналист
Жезқазған
