Коллажды жасаған Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
‒ Президент мегаполистерде тығыздалған, нүктелік құрылыс жүргізуге тыйым салып, бұл салада жауапты органдарға нақты тапсырма берді. Бірлескен іс-әрекеттің нәтижесінде жұрттың ығырын шығарған жосықсыз құрылыс тоқтатылып, жағдай бірыңғайлана бастады. Бірақ көп ғимараттар бұған дейін де салынып біткен. Бұл жөнінде нендей пікір білдірер едіңіз?
‒ Нүктелік құрылыс қалалардың бұрыннан бар салынған аудандарының ішінде игерілмеген учаскелерде салынады. Бұған бос жерлерде жаңа ғимараттар салу, қараусыз қалған учаскелерді немесе жаңа құрылыс нысандарын құру үшін қолданыстағы ғимараттарды бұзу кіруі мүмкін. Нүктелік құрылыс көбіне тарихи немесе мәдени маңызы бар ескі ғимараттарды бұзу мен ауыстыруға әкеледі. Сондықтан оған тыйым салу қаланың бірегейлігі мен мұрасын, тарихи және мәдени құндылықтарды сақтауға көмектеседі. Бұл ретте Астанада, Алматыда және басқа қалаларда нүктелік құрылысқа тыйым салынуы ‒ оң қадам. Инфрақұрылымдық даму тұрғысынан қазіргі заманғы қалалар динамикалық қоғамдық кеңістіктердің дамуын ескере отырып жоспарлануы керек. Нүктелік құрылыс бұрыннан бар инфрақұрылымның шамадан тыс жүктелуіне әкелуі мүмкін және тұрмыстың қолайлылығына теріс әсер етеді. Маңызды факторлардың бірі ‒ ірі қалалардағы, әсіресе Алматыдағы экологиялық жағдай. Дегенмен проблемалардың пайда болуының алғашқы белгілерін Астанадан да көріп отырмыз. Саябақтар мен жасыл кеңістіктер ‒ қалалық экожүйенің маңызды бөлігі. Ал нүктелік құрылыс жасыл аймақтардың жоғалуына және экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуына әкелуі ықтимал.
Қалаларда құрылысқа тыйым салудың енгізілуі олардың өмір сүру сапасын елеулі түрде жақсартқан жағдайлар тарихтан белгілі. Мысалы, Германияда сәулет мұрасын сақтау үшін қалалардың тарихи бөліктерінде құрылысқа тыйым салудың мысалдары бар. Бұл шаһардың өзіндік келбеті мен бірегейлігін сақтауға, туристерді тартуға және жергілікті тұрғындар үшін қолайлы жағдай жасауға мүмкіндік берді. Сондай-ақ көптеген елде қалалардың дамуын мұқият жоспарлау және қоршаған ортаға теріс әсерді азайту мақсатында уақытша құрылыс мораторийлері енгізілді.
Дегенмен салынып болған тұрғын үй кешендеріне тыйым салуды қолдану кейбір қиындықтар тудыруы мүмкін. Өйткені бұл кешендердің иелері мен тұрғындары жобаларға өз қаражаттарын жұмсады, үміттене күтті. Сондықтан бұл жағдайды әділ де байыпты шешу үшін барабар шараларды әзірлеу маңызды. Құрылыс салушылар да қолданыстағы ережелер шеңберінде жоғары пайда табуға тырысатын кәсіпкерлер екенін ұмытпау керек. Кәсіпкерліктің мәні де сол, яғни табыс табудың мүмкіндіктерін мүлт жібермеу. Құрылысы аяқталған кешендер мәселесін шешу сәулет қоғамдастығының қатысуымен ғимарат иелері, тұрғындар, қала билігі арасындағы диалог пен ынтымақтастыққа негізделуі маңызды. Тек осылай ғана барлық тараптың мүдделерін ескеретін және жалпы қаланың тұрақты дамуына ықпал ететін оңтайлы шешімдерді табуға болады. Шаралар туралы айтатын болсақ, бұл ретте салынып біткен кешендердің жалпы қалалық ортаға интеграциялануын қамтамасыз ету үшін қаланың даму жоспарларына өзгерістер енгізу, сондай-ақ ықтимал жағымсыз салдарды азайту үшін өтемақы мәселесін қарастыру сияқты әртүрлі нұсқа болуы мүмкін. Бұл қосымша қоғамдық кеңістіктер құруды, инфрақұрылымды жақсартуды, қолданыстағы ғимараттарды жаңғыртуды қамти алады.
‒ Алматыдағы әл-Фараби даңғылын бойлай тізілген зәулім ғимараттар желдің табиғи айналымын бөгеп, өртке қарсы аралықты, жер сілкінісі кезінде азаматтар жиналатын орындарды басып алды. Неліктен Көктөбе баурайында жеке үй иеліктерінің жосықсыз құрылыс салуына, көшкінге қауіп төндіретін реттелмеген су бұруға жол берілді? Обсерватория, Медеу маңайындағы тау бөктерінде, рекреациялық аймақтарда салынған стихиялық құрылыс туралы не айтасыз?
‒ Құрылыс кезінде желдің табиғи соғу әсерін ескермеу, өртке қарсы аралықтарды, сондай-ақ жер сілкінісі кезінде азаматтарды жинау орындарын пайдалану, жалпы сейсмикалық қаупі жоғары аймақтың ерекшеліктеріне жауапсыз қарау ‒ ауыр бұзушылықтар. Сейсмикалық аудандарда құрылыстың қарапайым ережелерін сақтамау салдарынан 50 мыңнан астам адамның өмірін қиған жан түршігерлік трагедияға әкелген Түркиядағы қайғылы жағдай әркімнің де есінде болар.
Көктөбе беткейлері сияқты көркем аудандарда өздігінен құрылыс салу белгілі бір проблемалар мен тәуекелдерді тудыратыны сөзсіз. Сумен жабдықтау жүйесі реттелмеген және көшкін қауіп төндіретін жосықсыз құрылысқа рұқсат беру ‒ қабылдауға келмейтін нәрсе. Бұл тұрғындар мен қоршаған ортаның қауіпсіздігі үшін ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін. Медеу сияқты таудың етегіндегі рекреациялық аймақтарда құрылыс салу мұқият бақылау мен бағалауды қажет етеді. Мұндай аймақтар туристерді тартуға, демалуға өте қолайлы. Бірақ бұл маңайда құрылыс салу экологиялық және геологиялық ерекшеліктерді ескере отырып жүргізілуі керек. Бұл қоршаған ортаға теріс әсерді азайту мен табиғи ресурстарды сақтау, келушілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажет. Құрылыс жобаларын мұқият талдау және бағалау, сондай-ақ осы саладағы құрылысты реттейтін нормалар мен ережелерді қатаңдату өзекті.
‒ Әлемде, елімізде сейсмикалық белсенділіктің күшеюіне байланысты құрылыстардың жер сілкінісіне төзімділігін арттыру бойынша қандайда бір қорытынды жасалды ма? Тұрғын үй кешендері құрылысының сапасына не кепілдік бере алады?
‒ Ең алдымен құрылыс үдерісін дұрыс бақылау және жобалау кезінде қабылданған барлық техникалық шешімдерді сақтау керек. Құрылыс жобаларына техникалық қадағалау мен инспекцияны арнайы аккредитация алған жеке компаниялар жүзеге асырады. Олардың ескертпелері мен пікірлеріне назар аудару қажет. Сондай-ақ жүйелі бұзушылықтарды анықтау үшін олардың жұмысын талдау маңызды. Бұл ретте ғимараттарды тексерудің жаңа заманауи әдістерін енгізу қажет. Біз қатты жер сілкіністеріне жиі ұшырайтын Жапония сияқты елдердің тәжірибесін зерделеп, енгізе аламыз. Сондай-ақ қолданыстағы ғимараттардың сейсмикалық қауіпсіздігін арттыруға және жаңа инновациялық шешімдер жасауға бағытталған зерттеулер мен әзірлемелер жүргізудің мәні зор. Еуропалық стандарттарға көшу және ғимараттардың сейсмикалық тұрақтылығын күшейту жүйелі де мақсатты түрде жүзеге асырылуы керек. Біздің аймақтың нақты геологиялық және сейсмикалық жағдайларын ескеретін сейсмикалық қауіпті аудандарда жобалаудың қатаң нормалары мен ережелерін енгізу мен сақтау аса маңызды. Сондай-ақ инновациялық әдістер мен технологияларды әзірлеп, іске қосу үшін сейсмология, геотехника және құрылыс саласындағы мамандарды белсенді тарту қажет. Әлемдік және отандық қоғамдастықтың сейсмикалық қауіпсіздікке қатысты өсіп келе жатқан алаңдаушылығын ескере отырып, халықты жер сілкінісі кезіндегі қауіпсіздік мәселелері бойынша оқытуға бағытталған кең ауқымды ақпараттық науқан жүргізу қажет.
‒ Кеңестік құрылыс нормалары мен ережелеріне (ҚНжЕ) және еуропалық құрылыс сапасына қалай қарайсыз?
‒ Кеңестік құрылыс нормаларының сенімділігі мен практикалық тиімділігіне күмән жоқ. Бұл нормаларға сәйкес салынған көптеген ғимарат беріктігін жылдар бойы дәлелдеді. Дегенмен біздің әлемдік экономикадағы интеграцияланған жағдайымызды ескере отырып және нәтижелі ынтымақтастық үшін құрылыс индустриясындағы еуропалық стандарттарға көшу қажет.
‒ Азаматтар үлескер ретінде қатысатын құрылыс салушылардың қызметіне архитектуралық қадағалау мен бақылауды күшейту қажет пе?
‒ Архитектуралық қадағалау мен құрылыс салушылардың қызметін бақылауды күшейту қажеттілігін толығымен қолдаймын. Бұл архитектуралық нормалар мен стандарттардың сақталуын ғана емес, сонымен қатар жобалардың қауіпсіздігін, сапасын және азаматтардың үміттері мен мүдделеріне сәйкестігін қамтамасыз ететін маңызды тетік. Сонымен бірге құрылыстың әр кезеңін жобалаудан бастап жұмыстың соңына дейін бақылауға мүмкіндік беріп, жобалық шешімдердің сәйкестігін, пайдаланылған материалдардың сапасын, құрылыс жұмыстарының орындалуын және объектілердің мәлімделген параметрлері мен сипаттамаларының сақталуын тексеруді қамтиды. Бұл ықтимал бұзушылықтардың, кемшіліктердің және бекітілген жоспарлардан ауытқудың алдын алуға көмектеседі.
‒ Қазіргі заманғы мегаполистерде аз қабатты үйлерді дамыту мәселесін зерттеумен айналысып жүрген кәсіби маман ретінде халық тығыз қоныстанған қалалар проблемасын шешу жөніндегі ой-тұжырымыңызбен бөліссеңіз?
‒ Тығыз қоныстанған қалалар проблемасын шешу инновациялық қадамдарды талап етеді. Менің ойымша, бұл бағыттағы тиімді әдістердің бірі ‒ көпполюсті қалаларды құру және агломерацияларды дамыту. Көпполюсті қалалардың идеясы ‒ қалалық аумақты әрқайсысы белгілі бір қызметке мамандандырылған әртүрлі шалғай аймақтарға бөлу. Мысалы, университеттерді, жаңа бизнес орталықтарын, базарларды және қаладағы басқа да ірі трафик көздерін салу мен дамыту үшін аймақтар бөлінеді. Бұл бір орталықта халықтың шоғырлануын азайтуға және қаланы біркелкі етуге көмектеседі. Көпполюсті қалалар идеясын жүзеге асырудың көптеген артықшылығы бар. Біріншіден, бұл қалалық аумақ пен ресурстарды ұтымды пайдалануға ықпал етеді. Қаланың әртүрлі аймақтарында негізгі нысандарды орналастыру күнделікті тапсырмаларды орындау үшін еңсеру қажет уақыт пен қашықтықты қысқартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар жаңа жұмыс орындарын құруға және қаланың әртүрлі бөліктерінде экономиканы дамытуға әсерін тигізеді.
Халқы тығыз орналасқан қалалардың проблемаларын шешудің маңызды аспектісі ‒ аз қабатты үйлердің құрылысын дамыту. Бұл ретте жағдайды одан сайын күрделендіре түсетін биік үйлердің орнына төмен және орташа биіктіктегі ғимараттарға артықшылық беріледі. Бұл тәсіл қаланың үйлесімді әрі жайлы дамуына септігін тигізіп, жасыл аймақтарды, саябақтар мен қоғамдық кеңістіктерді құруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар тұрғындардың әлеуметтік байланысы мен өзара әрекеттестігін сақтауға оңтайлы орта қалыптасады.
Көпполюсті қалалар тұжырымдамасын енгізу және аз қабатты құрылысты дамыту қазірдің өзінде әлемнің түрлі қалаларында өзінің тиімділігін көрсетуде. Мысалы, Қытайдың Шанхай қаласындағы әртүрлі аудандарда бірнеше іскерлік орталықтарды құруды көздейтін «Орталық бизнес-кластер» жобасы әзірленген. Бұл қаланың орталық бөлігіндегі жүктемені азайтуға және жұмыс орындарының біркелкі бөлінуін қамтамасыз етуге жол ашады. Сол секілді Нидерланд елінің Амстердам қаласында «Қала 20 минут ішінде» тұжырымдамасы жүзеге асырылуда. Оның идеясы бойынша дүкендер, мектептер, саябақтар мен жұмыс орындарын қоса алғанда барлық негізгі қызметтер мен қолайлы жағдай тұрғындарға 20 минуттық серуендеу немесе велосипедпен жүру кезінде қолжетімді болуы керек. Яғни ұзақмерзімді коммуникацияның қажеттілігі азайып, ыңғайлы қалалық орта құрылады.
‒ Архитектуралық көзқарастарды заманға сай жаңарту тұрғысынан алғанда еліміздің осы саладағы жоғары оқу орындарының дамуын қалай бағалайсыз?
‒ Қалалық ортаны инновациялайтын және өзгертетін сәулетшілердің жаңа буынын қалыптастыру айрықша маңызды. Бұл тұрғыда заманауи архитектуралық көзқарастарға қол жеткізу үшін бірнеше маңызды аспектілерді қарастыруға болады. Біріншіден, сәулет саласында өзекті және сапалы білім беруді қамтамасыз ету қажет. Жоғары оқу орындары индустрияның заманауи тенденциялары мен талаптарын ескере отырып, өз бағдарламаларын жаңартуы керек. Студенттерге сейсмикалық қауіпті аймақтардағы дизайн, цифрлық технологиялар және урбанистік жоспарлаумен қоса, архитектураның жаңа тұжырымдамалары мен тәсілдерін, соның ішінде тенденцияларды зерттеуге мүмкіндік беру маңызды. Екіншіден, сәулет саласындағы ғылыми зерттеулерді дамыту қажет. Жоғары оқу орындары студенттер мен оқытушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын қолдауы және ынталандыруы керек. Бұл сәулет өнеріндегі білім шекараларын кеңейтуге және жаңа идеялар мен тұжырымдамаларды енгізуге көмектеседі. Сәулет өнерін құрылыс, энергия тиімділігі және әлеуметтік-мәдени аспектілер бойынша зерттеу сәулет кеңістігінің көзқарасын жаңартуға септігін тигізеді. Үшіншіден, оқу орындары мен сәулетшілердің кәсіби қауымдастығы арасындағы байланысты нығайту қажет. Тағылымдамаларды, бірлескен жобалар мен іс-шараларды ұйымдастыру арқылы студенттерге сәулет жұмысының практикалық жағын түсінуге және мамандардан құнды тәжірибе алуға мүмкіндік туғызған жөн. Мұндай өзара іс-қимыл білім алмасуға, кәсіби бейімделуге және сәулеттік дайындық деңгейін арттыруға ықпал етеді. Тіпті жоғары оқу орындарын дамыту мемлекет тарапынан қолдауды және білім беруге инвестицияларды талап етеді. Үкімет білім беру бағдарламаларын жаңғыртуға, заманауи инфрақұрылым құруға және оқу материалдарын жаңартуға қажетті қаражат бөлумен сәулеттік білім беруді дамытуға бағытталған стратегияны ұстануға тиіс. Сонымен қатар студенттерге арналған стипендиялар мен тәжірибе алмасу бағдарламаларын қолдау оларға халықаралық тәжірибе алуға және білімдері мен дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді.
Әңгімелескен
Ботагөз ӘБДІРЕЙҚЫЗЫ
«Egemen Qazaqstan»
