Жалпы, кез келген қоғам бірлік пен берекеге тоқтайды. Қазақтың үлкен қаламгері Әбіш Кекілбайұлы: «Құдайдың өзі берекесі бекем, бірлігі мығым қауымға алдымен көмектеседі», деген терең пайымын білген соң, сезген соң айтқаны анық. Яғни бірлік пен береке – біздің басты құндылығымыз. Бұл – біз үшін алтыннан да қымбат қазына. Ел іргесі бүтін, шаңырағы биік, керегесі кең болуы еліміздегі татулық пен достықтың шынайы көрінісі екені шындық. Осы татулық пен тұрақтылық мәңгі салтанат құрсын десек, бәріміз бір атаның баласындай тату-тәтті өмір сүруіміз керек.
Осы орайда бірлік пен берекенің қадірін әйгілеп, бұл құндылықтар жоғалған жерде қауымның хал-ахуалы қалай боларын, қандай күйге душар боларын аңыз арқылы түсіндіретін мына бір бірлік туралы әпсанасын ұсынып отырмыз.
Ертеде салқар жазиралы, кең алқапта бір қауым өмір сүріпті. Алқап үлкен таулармен қоршалған. Ол тауларға қар немесе жаңбыр жауып, таза судан құралған өзендер ағады. Қауым осы өзеннің суын ішіп, тамақтарын даярлап, малдарын да, егіндерін де осы сумен суарады. Тап-таза суды қолданған қауымның қуаты асып, онда әртүрлі ауру-індеттер болмайды.
Таза судан нәр алған қауымның қуаты артық екенін білетін көршілері олардан сескеніп, құрметтеп, шабуыл жасауды тіпті жоспарламайды да. Сондықтан да қауым таза, тұнық-мөлдір суды өмірлерінің мәні деп біліп, ешқашан лас нәрсе тастамайды екен.
Уақыт өтіп, ұрпақ алмасып, жаңа буын өздерінің бабалары қалдырып кеткен өсиеттерін ұмыта бастайды. Өсиетті сақтап, алып жүрушілер барған сайын азая береді. Кейін осы қауымның бір өкілі өзінің салақтығынан немесе ұмытшақтығынан таза өзенге бір лас затты тастай салады. Әрі оған ешкім тыйым салмайды. Сөйтіп, қауымда өзенге лас зат тастайтын әдет қалыптасады. Өзен ластануы осылай басталады.
Күн өткен сайын адамдар өзенге қоқыс, өлексе, лас нәрселерді тіпті өздерінің нәжістерін де тастай бастайды. Бір сөзбен айтқанда, әлгі тап-таза мөлдір су күресінге айналып тынады. Бірақ таңғаларлық жағдай әлгі қауым лас өзеннен су алып іше береді. Осы судан тамақ даярлайды, малын суарады, егініне су жібереді.
Өмір осылай жалғаса береді. Ақырында арам су ішкен қауым арасында жұқпалы індет тарайды. Халқын ауру-сырқау меңдейді. Әрі олардың осындай ауру-сырқауға ұшыраған әлсіздігін білген көршілері шабуыл жасайды. Бағындырып алады. Қауым көрші тайпаның күшті болғанынан емес, өздерінің әлсіздігінен жеңіледі. Билікті қолына алған басқыншылар (отарлаушылар) қауымды қорлайды. Жер-су аттарын өзгертеді. Ана тілінде сөйлеуге тыйым салады. Басқыншылардың тілінде сөйлеп, солардың дәстүрімен өмір сүруін талап етеді.
Күндердің бір күнінде жеңілген қауымның адамдары жиналып бұл қалге қалай жеткенін, неден болғанын талқыламаққа бас қосады. Баяғыдағыдай ел болуды аңсайды. Сөйтіп, жиын басталады. Жастар «Бізді мұндай күйге ұшыратқан көршілер олармен соғысуымыз керек», дейді. Орта жастағылар «Біз олармен соғыса алмаймыз, өйткені, жаппай ауруға шалдықтық әрі әлсізбіз. Емделуіміз керек, дәрі-дәрмек қабылдауымыз керек. Сақайып алайық, қалғанын сосын көреміз», дейді.
Соңында дана хакімдерден құрылған үшінші топ: «Біз олармен өзіміздің әлсіздігімізден соғыса алмаймыз. Бізге дәрі ішудің де пайдасы жоқ. Өйткені ауруымыздың себебі өзіміздің ластанған өзенімізден болды. Өзенімізді тазаламайынша жазылмаймыз. Себебі біз ішетін асымызды даярлайтын, малдарымыз бен егіндерімізді суаратын өзен арам. Сол суды ішкен малымыздың сүті мен еті арамдалды, өзенді тазаласақ қана бабаларымызда болған күш пен қуат қайта оралады», дейді.
Бұдан не түйеміз? Өзен дегеніміз – біздің бірлігіміз. Бірлікті бұзатын не, ол – берекесіздік. Берекесіз әрекеттер көбейсе, бірлік әлсірейді, жүректегі адамгершілік жоғалады. Бұл қасиетін жоғалқан қауымды кім көрінген жаулап алады. Мұндай қауымға ешкім көмектеспейді де.
