Коллажды жасаған Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
ІІМ мамандарының сөзіне қарағанда, интернет және цифрлы технологиялар ақылы жасалатын алаяқтық қылмыстарына қарсы күрестің күшеюіне байланысты «дәстүрлі» алаяқтық түрлері де қайтадан кең тарала бастаған. ІІМ криминалдық полиция департаментінің басқарма бастығы Марат Төлеухановтың айтуынша, алдын алу шараларының күшейтілуіне және ауыспалы абоненттік нөмірлерден жасалатын алаяқтық қоңыраулардың бұғатталуына байланысты алаяқтар өздерінің «ескі» айла-амалдарына көше бастаған көрінеді.
Ең қызығы немесе өкініштісі, соңғы уақытта олар өздерінің бар шеберліктерін зейнеткерлерге қарай бағыттап отыр. Яғни үлкен кісілердің сенгіштігін және аңғалдығын пайдаланып, сенімдеріне кіре отырып, ақшаларын үптеп кетуді «бизнеске» айналдырғандар қатары арта түскен. Мұндай оқиғалар еліміздің әр аймағында тіркеліп жатыр.
– Кейінгі кезде егде жастағы адамдарға қатысты жасалатын алаяқтық фактілері жиілеп кетті. Қылмыскерлер үй телефондарына хабарласып, өздерін сол кісілердің жақын туыстары ретінде таныстырып және жол апатына түскенін айтып, мәселені шешу үшін ақша сұрайды. Одан кейін телефонды полиция қызметкеріне бергендей болады. Ал ол өз кезегінде қарт адамдардың қолында бар қаражатын жол-көлік оқиғасынан зардап шеккен адамға беруге немесе жақынын қылмыстық жауапкершіліктен босату үшін жұмсауға көндіреді. Жәбірленушілер ақшаны беруге келіскеннен кейін оларға «курьерді» жібереді, – дейді ол.
Мәселен, жуырда елордалық зейнеткер жоғарыда аталған «әдіс» бойынша 16 миллион теңгесін жоқ жерден қылмыскердің қолына ұстата салған. Полицияға арызбен жүгінген жәбірленуші өзіне белгісіз біреулер қоңырау шалып, қызының полиция бөлімінде отырғанын және мәселені шешу үшін шұғыл түрде ақша жіберу керек екенін хабарлаған. 69 жастағы әйелдің айтуынша, түн ортасында үй телефонына әйел адам қоңырау шалып, жылаған дауыспен: «Анашым, мен апатқа ұшырадым, қазір проблемаларымды шешу үшін полицияда жүрмін, маған ақша керек», дейді. Ұйқылы-ояу зейнеткер қапелімде хабарласқан әйелдің дауысын ажырата алмаған. Кейін тұтқаны ер адам алып, өзін полиция қызметкері ретінде таныстырып, зейнеткерге қазір әріптесі келіп, қолма-қол ақшаны алып кететіндігін айтқан. Қанша ақша керек деген сұраққа, «Қанша бар, соны беріңіз», деген жауапты естиді. Зейнеткер биыл Меккеге қажылыққа бару үшін сақтап отырған 16 млн теңгесін апыл-ғұпыл жинап, ақшаны алуға келген адамның қолына ұстата салған. Кейін қызының жағдайы жақсы екенін, өзінің алаяқтардың құрбаны болғанын түсінген ол полицияға жүгінген.
Дәл осы әдіспен жасалған тағы бір қылмыс Қарағанды қаласында тіркелді. 82 жастағы қала тұрғынына белгісіз біреу қоңырау шалып, өзін полиция қызметкерімін деп таныстырады да, жол-көлік оқиғасы болғанын және оған зейнеткердің қызы кінәлі екенін жеткізеді. Қазір қылмыстық іс қозғалғанын, бұл мәселені тездетіп шешу үшін 7 миллион теңге талап еткен. Зейнеткер қолында 2 миллион теңге ғана бар екенін айтқаннан кейін оны өзін «курьер» деп таныстырған бейтаныс адамға тапсырған. Бұл екі жағдайға да қатысы бар адамдар ұсталып, қазіргі таңда уақытша ұстау оқшаулағышында отыр.
– Жуырда үй телефонына біреу қоңырау шалды. Тұтқаны көтергенде ар жақтан жыламсыраған әйел дауысын естідім, – дейді 74 жастағы қарағандылық тұрғын Галина Ивановна. – Ол маған: «Анашым, мен белгіленбеген жолмен өтіп кеттім. Ал мені соғып кетпес үшін бір әйел басқарған көлік апатқа ұшырады. Ол қатты жараланды. Қазір ауруханада жатыр. Дәрігерлер әйелді емдеуге 5 миллион теңге қажет екенін айтты», деді.
– Мен қапелімде абдырап, не айтарымды білмей қалдым. Артынша тұтқаны өзін тергеушімін деп таныстырған адам алып, оқиғаға қызымның кінәлі екенін, жағдайды қылмыстық іске жеткізбеу үшін келісу актісін жазу керектігін айтты. Ол менен қанша қаражатыңыз бар деп сұрады. Мен «835 мың теңгем бар», деп жауап бердім. Бұл өзімнің емделуіме жинап жүрген ақшам болатын. Әлгі маған нұсқау беріп, үйдің алдына келген адамға ақшаны табыстауым керек деді. Мен денсаулығыма байланысты пәтерден шыға алмайтынымды айтқанымда маған ақшаны сөмкеге салып, балконға шығып, астында тұрған адамға лақтыруға кеңес берді. Мен балконға шығып, төменде қара көзілдірік, қара қалпақ киген жігітті көрдім. Ойланбастан оған сөмкені лақтырып жібердім. Ол ақшаны алып, бірден кетіп қалды, – дейді зейнеткер. Біраз уақыт өтіп, әбден есін жиғаннан кейін ғана Галина Ивановна өзінің қызына ештеңе болмағанын және алаяққа алданғанын түсінеді.
Қарап отырсаң, қарапайым ғана алдау әдісі. Бірақ қылмыскерлердің өз құрбандарына жасайтын психологиялық әсерінің күштілігі сол, тіпті онымен бетпе-бет көріспей-ақ қолындағы қомақты қаражатын беруге көндіріп отыр. Тіпті танымайтын адамға ақшасын балконнан лақтырған жанға не деуге болады?
Көкшетау қаласында тұратын жергілікті ЖШС басшысына дәл осындай қоңырау 9 маусым күні түскен. Хабарласқан әйел өзін тергеуші ретінде таныстырып, Алматы қаласынан қоңырау шалып тұрғанын айтып, оның келіні оңтүстік астанада жол-көлік оқиғасын жасағанын жеткізеді. Алаяқтың өз әрекетіне сенімділігін қараңыз, тіпті телефон тұтқасын оның «келініне» беріп сөйлестіреді. «Келіні» жылап-сықтап, апаттан зардап шеккендер ауруханада жатқанын, оларды емдеу үшін 6 млн теңге керек екенін айтады. Зәре-құты қалмаған әйел сөйлескен адамның дауысы өз келініне тиесілі еместігін де аңғармаған. Тіпті керек десең, жағдайды нақтылау үшін келініне хабарласып сұрамаған. Яғни алаяқтар өз құрбандығын толықтай «иектеп», айтқандарына көндіретін халге түсіреді. Одан әрі сол баяғы сценарий бойынша қазір үйіне «курьер» келетінін, соған ақша беру керектігін айтады. Әйелдің қатты шошып қалғанын сезген әккілер одан 50 мың АҚШ долларын талап етеді. Алайда жәбірленуші қолында 6 млн теңге ғана ақша барын айтып, соны алуға келген адамның қолына ұстата салады.
Болары болып, бояуы сіңіп қойғаннан кейін ғана жол-көлік оқиғасынан зардап шеккендердің жағдайын білу үшін келініне қоңырау шалған көкшетаулық тұрғын өзінің алаяқтар құрбаны болғанын түсінеді. Ол дереу қалалық полиция басқармасына хабарласып, мән-жайды айтады да, сол күні полицейлер алаяқтардың бірін ұстайды. Қолма-қол ақшаның бір бөлігі бірден тәркіленді. Қолға түскен адамның сөзіне қарағанда, ол қалған ақшаны алдамшы схеманы ұйымдастырушыларға беріп үлгерген. Қазіргі уақытта күдікті ұсталып, уақытша ұстау изоляторына қамалды. Оның сыбайластарын анықтау және ұстау бойынша шаралар жалғасып жатыр.
Міне, қулығына құрық бойламайтын бүгінгі қылмыскерлердің әзірге ақылдарының жеткен жері осы болып тұр. Тәртіп сақшылары қарияларды мұқият болуға, бейтаныс адамдарға сенбеуге шақырып, осы сынды қоңыраулар түскен кезде телефонмен сөйлесуді тоқтатып, келіп түскен ақпаратты тексеру үшін аталған туыстармен байланысу қажет екенін ескертеді. Ақпарат расталмаған жағдайда уақыт өлтірмей, «102» нөмірі арқылы полицияға дереу хабарласу қажет.
