Шаһардың экономикалық қуаты

АЭА Астананы дамыта ма?

«Astana Invest» арнайы эконо­микалық аймақтарды дамыту депар­таментінің директоры Дияр Асқа­ровтың айтуынша, жан басына шаққандағы негізгі капиталға жұмсалған инвестиция 1 млн теңге (+3,2 пайыз өсім) болды.

«Шетелдік инвестиция тарту бойынша елорда өңірлер бөлінісінде жетінші орынға тұрақтады. Қазіргі уақытта Аста­надағы инвестициялық жобалардың бірыңғай пулы құрылды. Онда жалпы сомасы 2,3 трлн теңге инвестицияны құрайтын 262 жоба топтастырылған. Осының арқасында 26 мың жаңа жұмыс орны құрылады. Соның ішінде өңдеуші өнеркәсіп саласында 7 мың жаңа жұмыс орнын құруға мүмкіндік беретін жалпы сомасы 249,9 млрд теңгеге 82 жобаны айта кету орынды», дейді ол.

Мамандардың айтуынша, Астана­дағы арнайы экономикалық аймақтар (АЭА) біртіндеп тиімділігін дәлелдеп келе жатыр. Қазір «Астана – Жаңа қала» АЭА-да 50 жоба жұмыс істеп жатыр. Нәтижесінде, 5 871 тұрақты жұмыс орны ашылды. Жалпы құны 63,5 млрд тең­гені құрайтын 40 жоба жүзеге асырылу ке­зеңінде тұр.

Осыдан біраз уақыт бұрын Астана­дағы АЭА тақырыбын Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев та айналып өтпеген еді. Президенттің айтуынша, елорданың экономикалық өсімін қамтамасыз ету үшін АЭА жұмысын қайта қараған жөн болады.

«Астана – екі бірдей АЭА орналасқан еліміздегі жалғыз қала. Бірақ олардың қазіргі қызметтерінің қайтарымы көпте­ген сұрақ тудырады. Сол себепті тиімді­лігін арттыру үшін кешенді шаралар қабылдап, оларды біріктірген жөн деп есептеймін. АЭА режімі аясында қала­ның сол жағалауында 400-ден астам тұрғын үй мен кеңсе тұрғызылды. Қазір тағы 200 нысанның құрылысы жүріп жатыр. Бұл мақсатта құрылыс компания­ларына жалпы сомасы 1,5 трлн теңгеге айтарлықтай жеңілдіктер ұсынылды. Енді АЭА жұмысын қайта бағыттап, өңдеуші өнеркәсіп, IT-сектор және жаңа технологияларды дамытуға көңіл бөлетін кез келді», деген еді Президент.

Биыл АЭА аясында 37,8 млрд теңге сомасына 19 жобаны пайдалануға беру көзделуде. Тағы осыншама өндіріс оша­ғы 2024 жылы іске қосылмақ. Олардың құны 18,3 млрд теңгеге жетеқабыл. Жыл басынан бері 7,8 млрд теңгені өнімі экспортқа шығарылыпты. Мысалы, парфюмериялық зауыт өз өнімінің 90 пайызын Әзербайжанға экспорттаған. Бұл әрине, еңсесін енді тіктеп келе жат­қан қала экономикасы үшін тәуір көрсеткіш.

Алдағы уақытта АЭА жұмысы Пре­зидент айтқандай жаңа бағытта жан­данып және ол кезегінде қала эконо­микасының дамуына елеулі үлес қосып жатса құба-құп.

Шағын бизнес, шыңдаған шаһар

Соңғы 20 жыл бедерінде қала аумағы 3 есе ұлғайып, тұрғызылған үй саны 19 есе көбейген. Халық саны 4 есе өсіп­ті. 20 жылда 20 республикалық және қалалық денсаулық сақтау нысандары, 300-ден астам балабақша мен мектеп бой көтерген. Қазіргі кезде қаланың тұрғын үй қорының көлемі 20 млн шаршы метрден асады. Жыл санап тұр­ғын саны да, тұтыну қуаты да өсіп ке­ле жатқан қаланың билігі негізінен өң­деуші өнеркәсіпті, тамақ өндіру зауыттарын, құрылыс материалдарын, көлік және құрылғыларды, медицина және фар­мацевтикалық бағыттағы өндірісті, тоқыма бұйымдарын дамытуға мүдделі болып отыр.

Урбанизация үдерісі өте қатты жүріп жатыр. Жыл сайын Астанаға келушілер саны артып келеді. Сондықтан да биз­нестің қанаты кеңге жайылып, шағын және орта бизнес үлесі молайып келеді. Дерек бойынша республикадағы ішкі жалпы өнімнің (ІЖӨ) 11 пайыздан астамы Астанада өндіріледі. Сондай-ақ елдің негізгі капиталына салынған инвестицияның 10 пайызы осы қалада қалыптасады. Қала экономикасының тең жартысын шағын және орта бизнес құрап тұрғаны да қуантады. Қазір оның үлесі 59 пайызға жеткен. Қала әкімі Жеңіс Қасымбектің айтуынша, қаладағы ШОБ субъектісінің саны 209 мыңнан асқан.

«Бизнес 460 мың адамды жұмыспен қамтып отыр. Бұл – елордадағы эко­но­микалық белсенді халықтың 71 па­йы­зы. Біз кәсіпкерлерге жүйелік қол­­дау көрсететін бірқатар шараны қабыл­дадық, олар – АЭА мен индустриалды парк аумағындағы жеңілдіктер, түрлі бағдарлама бойынша грант пен кредиттер. Сонымен қатар «Astana Invest» инвесторлары үшін фронт-кеңсе жұмыс істейді. Инженерлік желілер тартуға, қажетті инфрақұрылым құруға көмек көрсетіліп жатыр. «Атамекен» ҰКП-мен бірлесіп қосымша қолдау шараларын қарастырамыз, соның ішінде бюрократиялық кедергілерді жоюды жалғас­тырамыз», деді әкім.

2022 жылдың қорытындысы бо­йынша қаланың жалпы өңірлік өнімі құрылымындағы ШОБ үлесі 75 пайызға жеткен. Бұл көрсеткіш бойынша елорда өңірлер көшін бастайды. Бизнесті қолдау мақсатында несие бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау да жүзеге асырылады. Аталған механизм бойынша былтыр кәсіпкерлер жобасын қолдауға 19,5 млрд теңге бөлінген еді. Жалпы, 2022 жыл үшін 102,2 млрд теңге сомасына 1715 субсидиялау келісімшартына қол қойылған. Бұдан бөлек, несиеге ішінара кепілдік беру тетігі де жұмыс істеп тұр. Өткен жылы кәсіпкерлер рәсімдеген 1 526 кредитке кепілдік ұсынылған.

2022 жылдың соңындағы дерек бо­йынша жалпы өңірлік өнім көлемі 3 600,0 млрд теңгені құраған. 2021 жылмен салыстырғанда 3,1 пайызға өсім көрсеткен.

Қала кәсіпкерлік қызмет үшін қолайлы ма?

Жергілікті биліктің инвесторлар үшін қолайлы жағдай жасап отыр­ғанын айта кету қажет. Мәселен, кәсіп­кер жер және мүлік салығын, баж­ды төлемейді, әкелінген тауарға қатыс­ты нөлдік қосымша құн салығы (ҚҚС) қарастырылған, сондай-ақ корпоративті табыс салығы бойынша да нөлдік мөл­шерлеме жұмыс істейді. Со­ны­мен бірге дайын инженерлік инфра­құ­ры­лымы және көліктік логистикасы бар өндіріс объектілері үшін жер учас­келерін тегін қосалқы жалға алады. Мұндай мүмкіндікке ие болу үшін қажетті құжаттар мен өтінімді тіркеп, мемлекеттік органға жолдаса жетіп жатыр. Жауап 10 күн ішінде беріледі. Әрине, жолдағандардың бәрі бірдей талапқа сай келмеуі мүмкін. Кәсіпкерге қойылатын негізгі талап – өндіріске салатын инвестиция көлемі, жұмыс орындарының саны және импортты алмастыру пайызы.

Қала әкімі айтып өткендей, грант жүйесі де жұмыс істейді, оның ішін­де конкурстық негізде ШОБ субъек­тілері үшін 5 млн теңгеге дейінгі грант ұсынылады. Бұл орайда ынта­лы кәсіп­керлер жаңа бизнес-идея ұсы­нуға тиіс. Қол­даудың тағы бір тиім­ді тетігі – эко­­номиканың басым сала­сын­дағы ШОБ нысаны территориясы­на қажетті инфра­құрылымды жеткізіп беру жайы. Биыл бұл бағытта 3 жоба қолдау тапқан. Оларға қажетті инфрақұры­лым­ды жеткізу үшін 1,9 млрд теңге қарас­тырылыпты.

Мамандар 2030 жылға таман шаһар тұрғынының саны 2 миллионға жетеді, ал 2050 жылға таман 3 миллиондық белесті бағындырады деп болжап отыр. Бұл болжам тіпті мерзімдерінен бұрын да орындалып қалуы бек мүмкін. Осы орайда Астана бірнеше бағытта қатар дамуға мәжбүр. Ол бағыттардың бірі де бірегейі – адами капитал болса, екіншісі – креативті экономика. Мемлекет басшысы атап өткендей, Астана смарт қалаға айналуға тиіс. Қазіргі даму қар­қынынан ажырамаса, елорданың жақын келешекте жаһандық сауда ағынының хабына, ірі тұтынушылық нарыққа және маңызды көлік-логистикалық орталыққа айналу мүмкіндігі орасан. Аталған үш бағыттың өркен жаюы қала қазынасын қалыңдатып, түрлі жобалардың кедергісіз жүруіне жол ашады.