Мұнайлы өңірдің өзекті мәселесі

Ұсыныстар ескерілсе игі

Өңірдегі мәслихат депутаттары тө­ленетін экологиялық айыппұлдар жер­гілікті бюджет есебінде қалуға тиіс деп есептейді. Депутаттардың айтуына қарағанда, өңірде қоршаған ортаны бүлдірушілерге салынатын айып­пұл көлемі аз емес. Алайда айыппұл көбей­генімен, экологиялық ахуал жақсармай тұр. Кәріз жүйесі жоқ, желілер тозған. Жаңа аудандарды құрып, ғимараттар тұрғызар алдында су тапшылығының алдын алу, тұрғындарды байланыспен, кәріз жүйесімен қамтамасыз ету үшін құрылыстың техникалық стандарттарына тиісті өзгертулер енгізу мәселесі еске­рілмей келеді. Ал тау-кен, мұнай сала­ларына шетелдік инвестиция тарту шарт­тары, Салық кодексіне өзгертулер енгізу, жергілікті кәсіпкерлікті дамыту мәселелерінде де ескеретін жайттар талқыланды.

«Облыстың экологиялық жағдайы еске­ріледі. Жаңа Салық кодексінде эколо­гиялық айыппұлдарды төлеу бойынша арнайы өзгертулерді енгізу мәселесін қарас­тырамыз», деді Ә.Қуантыров.

Жергілікті кәсіпкерлердің айтуынша, инфрақұрылым жүргізу жобаларын қар­жыландыру өзекті мәселеге айналып отыр. Өйткені кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жобаның шарттарына сәйкес, инвестиция көлемі 200 млн теңгеден кем болмауы тиіс. Бұл шағын және орта бизнес субъектілері үшін қиындық тудырады.

Осыған байланысты кәсіпкерлер құны 50 млн теңгеге дейінгі жоба үшін жер­­гілікті бюджеттен инфрақұрылым жүр­гізуді қаржыландыру тетігін құруды ұсын­ды. Сондай-ақ жергілікті бюджеттен жобалау-сметалық құжаттаманың және техникалық-экономикалық негіздеменің шығыстарын өтеу тәртібін, шағын бизнес субъектілері үшін инфрақұрылымды жүргізудің арнайы тетігін енгізу туралы ұсыныс берді.

– Бұл ұсыныстардың бәріне емес, кей­біріне қолдау білдіре аламыз. Себебі, бұл бюджетке салмақ түсіреді. Тікелей тәуекелдер түріндегі шығындар мен жұ­мыс­тардың белгілі бір бөлігін бизнес көтеруі керек. Біз бәсекеге қабілетті эконо­микаға көшуіміз қажет. Микробизнес үшін жергілікті бюджеттен арнайы тетіктер беру мәселесін қарастырамыз», деді Әлібек Қуантыров.

Кәсіпкерлер екінші деңгейлі банктер ауылдық жерлердегі кепіл құнын төмен бағалайтынына шағымданып отыр. Ал жобаларды қарау мәселесі тым баяу. Бұл ауылдардағы іскерлік белсенділіктің әлсіреуіне әкеліп соқтырады. Сол себептен, кәсіпкерлер ұлттық жобаға маңыз­ды өлшемшарттар белгіленген ауыл кә­сіпкерлерін несиелендіру жөніндегі бө­лімді қосымша енгізуді қалайды.

«Шынында да, екінші деңгейлі банктер кепілді мүлік құнын нақты құнынан 30-дан 50 пайызға дейін төмендетеді. Аталған мәселемен уәкілетті орган айналысады. Биыл 2020-2025 жылдарға арналған бизнестің жол картасы шеңберінде қосым­ша кредиттеу мен субсидиялауға 260 млрд теңге қарастырылған. Бұл өткен жылғы қаржымен салыстырғанда 100 млрд тең­геге көп. Ауылдарда жұмыс орындарын құру керек. «Ауыл аманаты», «Ауыл – Ел бесігі» бағдарламаларымен ауылдарды дамытуға жағдай жасау қажет», деді министр.

Жылыой ауданында Тұрғызба деген ауыл бар. Мұнда «Ауыл – ел бесігі» бағ­дар­ламасымен 200 орындық Мәдениет үйі салынып жатыр. Жобаның құны – 725 млн теңге. Нысан құрылысын жылдың соңына дейін тапсыру жоспарланған.

Ауылдың тұрғындарын Жем өзе­нінен өтетін көпірдің жоқтығы, су арна­­сы түбінің тазартылмағаны алаң­да­та­­­ды. Елді мекен көшелеріне тегіс жол қа­жет. Көшелерді жарықтандыру мәсе­лесі ше­шімін таппаған. Медициналық қыз­меттің сапасын әлі де арттыру қа­жет. Ал ауыл шаруашылығы саласын дамы­туға баса көңіл бөлінбей отыр.

Министрдің айтуынша, Қазақстан ауыл­дарында өмір сүру деңгейін жақ­сарта­тын бірнеше бағдарлама бар. Бар­лық тірек ауылдық елді мекендерді ал­дағы жылдары минималды тұрғын стан­­дарттарына жет­кізу көзделген.

Ал Мақат ауданындағы Доссор кен­тінің тұрғындары министр­дің наза­рын жолдарды қалпына келтіру, көшелер­ді жа­рықтандыру, баспанамен қамту мә­се­­лелеріне аударды. Тұрғын­дар­­дың айтуын­ша, ескі және апатты жағдай­дағы, сон­дай-ақ, өртеніп кеткен үйлердің орнына жаңа баспана салуға қаржы бөлу керек. Жергілікті бюджет пен демеушілік қара­жаттың есебінен салынған кейбір үйлердің сапасы төмен. Үйдің төбесі­нен су ағып, сыртқы қаптамасы түсіп
жатыр.

Тұрғындар жергілікті кадрларды жұ­мысқа орналастыру мәселесіне алаңдап отыр. Олар ірі ұлттық компанияларға жұ­мыс­қа орналасу мүмкін еместігіне ша­ғым­дан­ды. Өйткені жұмысшыларды бас­қа қа­ла­­ларда орналасқан рекрутинг­тік ком­па­­ниялар жалдайды. Сол себеп­тен, жер­гі­­лікті тұрғындар жұмыссыз отыру­ға мәж­­­бүр.

Ұлттық экономика министрінің пікі­рінше, кадрларды жұмысқа орналас­тыруда басымдық мүмкіндігінше жер­гі­лікті мамандарға берілуге тиіс. Маман­дан­дырылған кадрлар болмаған жағдайда жергілікті тұрғындарды дайындық курс­тарынан өткізіп, жұмысқа орналастыру мүмкіндігі бар.

Доссор кентінің тұрғындарын алаң­датып отырған тағы бір мәселе – тұзды сорлардың ашық жатқаны. «Тұзды сор – адам денсаулығына өте зиян. Оны жою қажет», дейді кент тұрғындары.

Құлсары деген қала бар

Атырау облысында аудандар көп емес. Екі қала бар. Соның бірі – Құлсары аталатын моноқала. Бұрыннан қазақ мұнайының алғашқы тамшысы алынған Жылыой ауданының орталығы саналады. Бірақ моноқала деген атауы ғана болмаса, өзге аудандардың орталығынан айырмашылығы жоққа тән.

Қазір 65 мыңнан астам адам тұрғыны бар Құлсарыда моноқалаларды дамыту бағдарламасы шеңберінде бірқатар әлеуметтік, инфрақұрылымдық жоба­лар қолға алынған. Бұрнағы жылы моно­­қа­ланың 11 шағын ауданында 34 шақы­рым­нан асатын жол жөнделген. Жол­ды жөндеуге республикалық және жер­гілікті бюджеттен 3,8 млрд теңге жұмсалыпты.

Ал былтыр Құрсай өзенінің қос жаға­лауын жалғайтын автокөпір пайдалануға берілген. Оның құрылысына 2020-2021 жылдары республикалық бюджеттен 400 млн теңге, жергілікті бюджеттен 280,4 млн теңге бөлінген. Мұнда 3 000 орын­­дық стадион да ашылған. Жабық бас­­сейн­мен және жаттығу залдарымен жаб­­дықталған спорт нысанының құны «Игі­лік» бағдарламасының демеушілік қара­жаты есебінен 4,1 млрд теңгені құраған.

Енді моноқалаға кәріздік ағынды суларды тазартатын станса қажет. Оның қуаты тәулігіне 10 мың текше метрді құрайды. Нысан құрылысы демеушілік қаражат есебінен іске асырылады. Жоба­ның алдын ала құны 15 млрд теңгені құрап отыр. Бұл, әрине, аз қаржы емес. Сол себептен, оған республикалық бюджеттен 3 млрд теңге бөлу қажет.

Жыл сайын Құлсары қаласын дамы­туға бюджеттен, демеушілерден бірнеше мил­лиард қаржы бөлінеді. Мәселен, биыл рес­публикалық бюджеттен қарал­ған 3,5 млрд теңге қаралған. Бірақ қа­ланың ар­хи­­тектуралық келбеті, инфра­құры­лым­дық­
қиындығы әлі толық шешімін таппай келеді.

Тозған желі тығырыққа тіремей ме?

Атырау қаласында 426 шақырым жылу желісі бар. Жылу желілерінің тозу деңгейі 68 пайызды құрайды. Биылғы жылға арналып бекітілген тарифтер шең­берінде кәсіпорынның инвестиция­лық бағдарламасына өзгеріс енгізілген. Мәселен, жылу желілерін қайта құру және жаңғыртуға 573 млн теңге қаралған. Бұл ком­муналдық желілердің тозуын 1,5 пайызға төмендетуге мүмкіндік береді.

Ал энергия үнемдеу және энергия тиім­ділігін арттыруға 151 млн., жабдықтарды жаңғыртуға 22 млн теңге жұмсалады. Жылумен жабдықтау тарифі 7%-ға, ал коммуналдық төлем 2 мың теңгеге дейін өскен. Кәсіпорында 636 адам жұмыс істей­ді. Қызметкерлердің жалақысы 2 есеге артқан.

Министрдің пікірінше, «Тарифті инвес­тицияға айырбастау» бағдарламасының іске асырылуын мұқият бақылау қа­жет. Тұрғындармен кері байланысты күшейт­кен жөн.

«Мұнда жүргізіліп жатқан барлық іс-шара апаттар мен желіден ажыратулар санын төмендетуге, шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Бұл көрсе­тілетін қызметтердің сапасын жақсар­та­ды. Қаржының дивидендтерге, кәсіп­орын­дардың басқа шығындарына жұмсалмауы үшін инвестициялық бағдарламалар­дың орындалуын мұқият қадағалау қажет. Қазір адамның қатысуынсыз тексеру кестесін белгілейтін тәуекелдерді бас­қа­ру жүйесі енгізілді. Коммуналдық төлем негізсіз көтерілсе, тұтынушыларға артық ақшасы қайта есептеу арқылы қайта­рылады. Ал табысы төмен отбасы­лар тұрғын үй жәрдемі механизмімен ком­му­налдық өтемақы алады», деді Әлібек Қуантыров.

ф