Жиынды ашқан М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас директоры, филология ғылымдарының докторы, ҰҒА корреспондент-мүшесі Кенжехан Матыжанов: «Қазақ поэзиясы мен рухани әлемінің жұлдызы болған Мағжан шығармашылығы азаматтық асқақтығымен қазақ даласын дүр сілкіндірді. Ақынның асқақ рухты поэзиясы халқының жадында жатталды. Шығармашылығы зұлмат жылдарымен тұспа-тұс келсе де, ғасырдан-ғасырға жетіп, артында өшпес мұра қалдырды», деп атап өтті.
Рухани рәуіштегі басқосуда М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты ғалымдары әзірлеген «Мағжан Жұмабаевтың академиялық жинағы таныстырылды. Институт мамандары бұған дейін А.Құнанбайұлы, Ж.Жабаев, А.Байтұрсынұлының академиялық жинақтарын жарыққа шығарған болатын. Осы орайда Мағжан шығармаларының академиялық жинағы да мазмұндық жағынан ғылыми орта үшін тың зерттеулермен толығып отыр.
Түркі академиясының қолдауымен жарыққа шыққан үш томдық жинақты тұғырлы тұлғаның 1920-1922 жылдары Қазанда, Омбыда басылған кітаптары негізінде «Сана», «Сәуле», «Жаңа мектепте», «Ақ жол», «Бостандық туы» газетінде жарияланған өлеңдері, аудармалары, қазақ даласындағы сауаттандыруға зор ықпал еткен «Педагогика», «Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жөні», «Сауатты бол» оқу-әдістемелік еңбектері енген. Бұл жинақта ақынның «Қызыл әскер әліппесі» төте жазудан кирилл қарпіне аударылып, алғаш рет жарияланып отыр.
Конференцияда сөз алған Түркі академиясының вице-президенті Асхат Кесікбаев академия басшысы Шаһин Мұстафаевтың құттықтауын жеткізіп, «Мағжан мұрасы туған елінің бостандығы мен еркіндігі, түркі әлемінің тұтастығы мен бірлігіне арналды. Сондықтан Мағжан Жұмабаев шығармаларының түркі руханиятындағы маңызын ашу – бүгінгі уақыт талабы. Жалпы, қазақ ақындарының ішінде сол кезде түркі бірлігі тақырыбын алдыңғы лекке шығарған Мағжан болатын», деп өзінің ойларын ортаға салды.
Тарих ғылымдарының докторы, профессор, ҰҒА академигі Мәмбет Қойгелді «Алаш партиясы және Мағжан» турасында баяндама жасап, «Алаш ісі. 1920-1930 жж. «ОГПУ-НКВД» жүргізген жасанды тергеу ісінің құжаттары мен материалдары» деректер сериясының екі томдығын ғалымдар назарына ұсынды. Басылымға енген материалдардың да көпшілігі ғылыми айналымға алғаш еніп отыр. Бұл еңбектегі материалдар сол кездегі республика астанасы Қызылордада басталып, Алматыда жалғасын тауып, Мәскеудің Бутырка түрмесімен аяқталған қазақтың ұлт-азаттық қозғалысының қайраткерлері үстінен қозғалған сот ісінің деректері келтірілген.
Қазақстан Жазушылар одағы төрағасының орынбасары, филология ғылымдарының докторы, профессор Бауыржан Жақып «Мағжан поэзиясының кейбір ерекшеліктері» тақырыбындағы баяндамасында алашшыл ақын мұрасының маңызына тоқталды. «Мағжан поэзиясына алғаш баға берген Жүсіпбек Аймауытұлы ақын шығармашылығын терең зерттеу керектігін бір ғасыр бұрын айтып кеткені белгілі. Кеңестік кезеңде Мағжан поэзиясы жабық күйінде қалды. Біздер Мағжан қолжазбаларын аудармашы, туыс інісі, ақын Хамза Абдуллин және ақын Жарасқан Әбдірәш ағамыз арқылы танып, білдік. Ақынның «Пайғамбар», «Күншығыс», «От» өлеңдерінің, сондай-ақ асқақ романтикалық рухта жазылған шығармаларының әсері мықты болды. «Алтын хакім Абайға» деген өлеңіне «мың жыл өтсе де дәмі кетпес жырлар» деп баға берсе, өзінің де жырлары дәл сондай қалыпта еді. Ол қазақ поэзиясының көкжиегін кеңейтіп, жаңа өлең өлшеулерін, өлеңге күй екпінін әкелді. Сондықтан ақын шығармаларына жаңаша көзқараспен қарап, бүгінгі әдебиетке әсері тұрғысынан зерттеуіміз керек», деді Б.Жақып.
Конференцияда Мағжанның ақындық әлемі, мағжантану және түркология саласы, ағартушылық қызметі, қайраткерлік тұлғасы хақында Мырза Ұлықбек атындағы Өзбекстан ұлттық университетінің профессоры Насимхон Рахмонов, Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры, профессор Суат Бейлур, Ш.Айтматов атындағы Тіл және әдебиет институтының Қырғыз әдебиеті бөлімінің жетекшісі Келдібек Қойлубаев, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры Дандай Ысқақұлы, М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты «Қолжазба және текстология» ғылыми-инновациялық орталығының директоры Жұмашай Рақыш, Халықаралық Түркі академиясының ғылыми қызметкері, фольклортанушы Ақеділ Тойшанұлы, Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты директорының орынбасары Шәмек Тілеубаев сөз сөйледі. Алаш қозғалысы, мағжантанудың қазіргі заманғы өзекті мәселелері, архив, музей және сирек қолжазба деректеріндегі Мағжан мұрасы сынды зерттеу бағыттары да ғалымдар назарынан тыс қалған жоқ.
Алқалы жиын ары қарай М.Әуезов мұражай-үйінде кинорежиссер, Халила Омаров түсірген «Мағжан Жұмабаев» деректі фильмімен жалғасын тауып, Ғылым ордасы Орталық ғылыми кітапханасы мамандары ақын шығармашылығына арналған кітап көрмесін таныстырды.
АЛМАТЫ
