«Бiлетiндердің айтуынша өктемшiл аппараттың басқаруымен өмiр сүргеннен заңның басқаруымен ғұмыр кешкен жеңiл көрінеді. Әрине, ол үшін ең алдымен заңның өзі жұрт көңілінен шығатындай болуы керек. Бүгінде баршамыздың шынайы құқылы мемлекетке тезірек жетуді армандайтынымыз да сондықтан.
Ал сапалы заң сол құжаттарды бекітіп, өмірге жолдама беретін депутаттардың өз статусын нақты айқындаудан басталғаны мақұл-ақ. Сол себепті, сессияда «Қазақ ССР-iндегі халық депутаттарының статусы туралы» республика Занының жобасы жөнінде баяндама тыңдалғаннан кейін, депутаттар кеше аталған құжатты талқылауға кірісті.
Неге екені белгiсiз, күн өткен сайын залда отыратын халық қалаулыларының қатары сиреп барады. Мәселен, бүгiнгi алғашқы мәжiлiске 357 депутаттың 251 ғана қатысты. Төрағалық етуші Қазақ CCP Жоғарғы Советі Төрағасының орынбасары С.Әбділдиннің хабарлауынша, 10 депутат мәжiлiске дәлелді себептермен қатыспай отырған көрінеді. Ал өзге сексенінің де дәлелді себептері бар шығар, бірақ әрине, бұл жағдай сессияның шырайын шығара қоймаса керек», делінген мақалада.
Авторлардың жазуынша, депутаттар өз құқықтары мен міндеттері туралы мәселеге тиiсiнше мән бере қараған. Заң жобасының бүкіл бабына қатысты пікір айтылған. Әсіресе депутаттық мiндеттерiн атқаруға байланысты жасалатын жағдайлар толғандырғаны байқалады.
«Депутаттардан iстi талап ету үшін оларды правомен қамтамасыз етiп, тиісті жағдайлар жасалғаны мақұл. – Мысалы, менiң сайлау округімде 70 елді мекен бар, – дедi депутат А.Пономарев. – Оның бір қатарына күніне автобус бір-ақ рет қатынайды. Сондықтан сайлаушыларыммен кездесу өткізу, олардың арыз-шағымдарына байланысты сапарға шығу елеулi қолайсыздық туғызады. Қалалық жерде тұратын депутаттар үшін, бәлкім, жеке транспорттың қажеті жоқ шығар, ал селолық округтерден сайланған Қазақ ССР халық депутаттарына өз қаржысына жеңіл машина бөлінгені дұрыс болар еді», делінген мақалада.
Басылым келтірген деректерге сүйенсек, залдағы компьютердің көмегімен әлеуметтік зерттеу жүргізілген. Дауыс берудiң нәтижесiнде залда отырған депутаттардың 190-ы жеке жеңіл көлік алғысы келетінін жеткізіпті.
« – Көрiп отырсыздар, бұл көп цифр... – дедi Жоғарғы кеңес төрағасы.
Heгізгі мәселеге көшейік. Мәжiлiсте депутаттардың еңбек демалысын белгілеу егжей-тегжей әңгіме болды. Сайлаушылар аманаты да қызу пікірталас туғызды. Осылардың қай-қайсысы бойынша да әртүрлі, тіпті қарама-қайшы пікірлер айтылды.
– Депутаттарға артықшылық жағдай жасау мәселесіне ойлана қарау керек, біз қандай елде, қай уақытта өмір сүріп отырғанымызды ұмытпайық, қарапайымдылықтан аспайық, – деді депутат Ю.Н.Сытов.
– Кейбiр депутаттардың еңбек демалысын 36 күнге созуды, қызмет бабына байланысты көлiк талап етуін әзірге артық деп ойлаймын, – деді үзіліс кезінде әңгімелескенiмiзде депутат Ж.Тұяқбаев. – Аманаттарын орындау үшін депутаттар сайлаушыларының арасына айына төрт-бес күн бөлсе жетіп жатыр.
– Қазіргі жағдайда көбіне жоспарлы объектілерді аманат етiп алып, біз өзiмiздi де, сайлаушыларды да алдауға мәжбүрміз. Шетелдерде аманатталу деген болмайды. Объектілерді салумен тиісті мекемелер айналысады. Сондықтан біз де аманат қабылдау дегеннен арылуымыз керек. Депутаттар негізінен сапалы заң шығарумен айналысқаны жөн, – деген ой айтты депутат С.Байбатыров.
– Аманаттар қалуы керек, онсыз біз сайлаушыларымыздың мұң-мұқтажынан қол үзіп қаламыз, – деп депутат Ж.Кәріпжанов ол пiкiрдi құптамады.
Осындай пікірталастың нәтижесінде екi жоба да толықтырылып, түзетілуі үшін тұрақты комитетке жіберілетін болды.
– Бесінші күн жұмыс істесек те, әлi маңызды заң қабылдай алған жоқпыз, – деген қынжылыс білдірді депутат М.Калматаев.
Оған Жоғарғы Кеңес төрағасы: «Қазіргі жағдайда заңның сапалы қабылдануы бірінші кезекте тұруы керек» деген тұрғыда жауап берді. Әрине, заң қабылданбай жатып, қайта түзетулерге душар болмау үшін мұның өзі дұрыс та. Осы күні талқыланған «Қазақ ССР халық депутатын кері шақырып алу тәртібі туралы» республика Заңының жобасын талқылауда тартысты өтті. Пікірсайыстың орта тұсына келгенде депутат А.Ф.Козлов:
– Жолдастар, осы жобаны талқылау керек пе өзі? Мысалы, өзге елдерде мұндай заң жоқ. Сайлаушылар депутаттарын өздері сайлап алған екен, енді өкілеттік мерзімі біткенше шыдасын, – деп мәселе қойғанда, алғашында жұрт аңтарылып қалғандай болды», делінген мақалада.
Талқылау барысында депутаттардың жергілікті лауазымды қызмет иелерiнiң қысымына душар болмауы, олардың сұрау салуына жауап берудің маңыздылығын арттыру мәселелері сөз болған.
«Тағы бір айта кететін жайт: депутаттарымыздың республикамыздың мемлекеттік тілінде сөйлеу белсенділігі тым темен. Олардың ана тiлiнде сөйлеуі үшін енді қандай жабдықтың қажет екендігін өз басымыз түсiне алмадық...
Сессияда журналистердің жұмыс iстеуiне қамқорлық жағы әлі күткендегідей деңгейге көтерiлмей отыр. Тіркелген журналистерге сол күні талқыланатын кұжаттардың, бірнеше ғана данасы беріледі, сондықтан негiзiнен тек қолыңа ұстап қана үлгересің. Заң жобаларының текстерiнен депутаттар сияқты хабардар болып отыру әзірге арман күйінде қалды. Демек, репортаждарымызда кейбiр құжаттардың тиiстi баптарын көрсете отырып әңгімелей алмасак, бұл тек өзіміздің кінәміз емес деген ойдамыз», деп мақаланы қорытындылайды Г.Еңсепова мен Ә.Әлібеков.
