Балық базары қызып тұр

Балық саласы – экономикалық өсу­дің және халықты жұмыспен қамтуда маңызды салалардың бірі. Мемлекет басшысы Жолдауында «Балық саласы ерекше назар аударуға лайық» деген еді.

«Маңғыстау облысындағы Каспий итбалығының популяциясын сақтауға мемлекеттік табиғи резерват құруды жеделдетуге қатысты 2023 жылғы сәуірде жаратылыстану-ғылыми негіздеме (ЖҒН) бекітілді. ЖҒН негізінде қазіргі уақытта технико-экономикалық негіздеме әзір­леніп жатыр. Нәтижелерді жыл соңында аламыз. Резерват 2024 жылғы маусымда дербес заңды тұлға ретінде құрылады», дейді министр.

Сондай-ақ ол Каспий теңізінде заң­сыз балық аулаудың жолын кесу жөніндегі жұмысты жандандыруға 2023 жыл­ғы наурызда Экология министрлігі мен Іш­кі істер министрлігі Жайық-Кас­пий бассейнінің су айдынында браконьер­лікпен күрес жөніндегі 2023-2025 жыл­дарға арналған бірлескен жоспары бекі­тіліп, теңізде бақылау жұмысы күшей­тілгенін жеткізді.

«Атырау қаласындағы мемлекеттік бекіре зауытының өндірістік базасын жаңғырту жоспарланды. 2023 жылғы нау­рызда министрлік тиісті Жол картаны бекітті. Зауыт құрылыстарының тұрақ­тылығына техникалық тексеру жүр­гізілді, биологиялық негіздеме әзір­ленді. Маусым айында зауытты да­мыту тұжырымдамасы және жоба­лық-сметалық құжаттама әзірлеуге тех­ни­калық тапсырма бекітілді», дейді Е.Нысанбаев.

Оның айтуынша, 2023 жылғы қыр­күйекте балық шаруашылығын да­мытудың 2030 жылға дейінгі бағдар­ламасына балық өнімдерін қайта өң­деу жұмысын субсидиялау бойынша мем­лекеттік қолдау шараларын ен­гізуде өзгерістер бар. Сондай-ақ бал­ық шаруашылығына инвестициялық жо­балар үшін бюджеттен несие беру мүм­кіндігі түрінде қосымша енгізілді. Оған балық ресурстарын сақтау, молайту, өнеркәсіптік балық аулауды дамыту, қайта өңдеу жұмыстары кіреді. Биыл қараша айында Парламент Мәжілісіне бизнесті мемлекеттік қолдауды кеңейтуге құқықтық негізді көздейтін «Акваөсіру туралы» заң жобасын енгізу жоспарланған.

«Биыл 10 айда 34,9 мың тонна балық ауланды, 13,2 мың тонна балық өсірілді. 15,6 мың тонна балық экспортталып, 32 мың тонна импортталды. Саланы табысты дамытудың маңызды тетігі – бизнесті субсидиялау және салықтық жеңілдіктер түрінде бастапқы кезеңде қолдау. Қазір балық өсірудің бағыттарын субсидиялау көзделген. Бұл – күрделі салымдарға, техника мен жабдықтарды сатып алуға инвестициялық субсидия беру, сондай-ақ балық өсіруге арналған негізгі компоненттерге, атап айтқанда, жем, шабақ және дәрі-дәрмек сатып алуға арналған шығындарды өтеу. 2023 жылы субсидиялауға 4,1 млрд теңге көзделген, бұл өткен жылмен салыстырғанда 4 есе көп. Салалық бағдарлама шеңберінде жыл сайын субсидиялауға бюджеттен бөлінетін қаражат көлемі ұлғаяды», деді Е.Нысанбаев.

Оның сөзінше, бизнес үшін қо­лай­лы жағдайлар жасалып жатыр. Мәселен, өндірістік және инвестициялық шы­ғындарды субсидиялау түрінде мем­ле­кеттік қолдау шаралары кеңейтілді, балық шаруашылықтарына су беру бойын­ша шектеулер алынып тасталды. Балық өсіру тоғандарын жобалық-сметалық құжат­тамасыз және мемлекеттік сараптамадан өтпей-ақ тек эскиздік жобалар негізінде салуға мүмкіндік берілді.

«Қазір елімізде 72 балық өңдеу кәсіп­­орны жұмыс істейді. Оның ішінде 17 кәсіпорын жоғары талаптарға сай және балық өнімдерін Еуропа елдеріне экспорттау құқығын алды. Бұл ретте қосымша тағы отандық 13 кәсіпорын осындай экспорт құқығын алуға өтінім берді. Сондай-ақ экспорттық нарықты кеңейту мақсатында Қазақстан – Қытай арасында ветеринариялық сертификат келісілді. Ал Қытай елінің тізіліміне 65 Қазақстан кәсіпорны енгізілді», дейді министр.

Отандық балық өңдеу кәсіп­орын­дарынан әлемнің 21 еліне балық өнім­дерінің 100-ден аса түрі шыға­рылады, олардың ішінде ең ірі тұтынушылар – Ресей, Германия, Нидер­ланд, Литва, Қытай.

«Министрлік Мемлекет басшысының тапсырмаларын уақтылы және сапалы орындауға Балық шаруашылығын дамыту бағдарламасын іс жүзінде жүзеге асыру жөнінде шаралар қабылдауды жалғастыра береді», деп түйіндеді балық саласын министр.

Сонымен қатар жиында балық ша­руашылығынан басқа да экологиялық мәселелер жөнінде айтылды. Көптен көпшіліктің көкейінде жүрген орман­шылардың алатын жалақысы мен жағдайы сөз болды. Абай ауданында 14 жұмысшының қазасына себеп бол­ған орман өртінен кейін Үкімет орманшылардың жалақысын көтеру туралы шешім қабылдаған еді. Е.Ны­санбаев 100 пайызға көтерілген жала­қының қазіргі көлемі қандай екенін айтты.

«Бүгінде орман саласындағы орта буын мамандары шамамен 180 мың­нан 220 мыңға дейін жалақы алады. Орман­шылар жалақысы 140 мыңнан 180 мың теңгеге дейінгі аралықта. Ал басшылық қызметтердің жалақы мөлшері 280 мыңнан 350 мың теңгеге дейінгі аралықта көтерілді», деді министр.

Сондай-ақ ол орман және балық шаруа­шылығы ең төмен жалақы ала­тындардың қатарында екенін растады. Ұлттық статистика бюросының кейінгі мәліметі бойынша тамыз айында елімізде орташа арифметикалық жалақы 365 502 теңге болды. Ал қарапайым ор­маншының жалақысы одан екі есе аз екені байқалады.

Киіктердің де мәселесі күйіп тұр. Әсіресе талапшыл қоғам мүйізді қайда жаратады деген сұрақты қарша боратып жатыр. Әйткенмен құзыретті орындардан ашық әрі тұшымды жауап болмай, ел ішінде құрыққа сырық жалғанып жатқаны да жасырын емес. Осы түйткілдің түп­кілікті түйінін білу мақсатында қойған сауалымызға: «Киіктердің мүйізін шетелге сатуды жоспарлап отырмыз», деп жауап қатты Экология министрі. Елімізде киік мүйіздерін сыртқа сату жағы қарастырылып жатқанын, рұқсат алу 2025 жылға жоспарланғанын жеткізді.

«Киік мүйіздері фармацевтикадағы дәстүрлі компонент әрі Шығыс ел­деріндегі, негізінен Қытайда дәрі-дәр­мек­тердің құрамдас бөлігі саналады. Бүгінде киік мүйіздерін экспорттауға мүмкіндігіміз жоқ. «СИТЕС» сирек кез­десетін жануарларды қорғау жөніндегі халық­аралық ұйымы жекелеген жануар­ларды қолдануға (оның ішінде киік те бар) тыйым салды», деді Е.Нысанбаев.

Сондай-ақ министр бүгінде Женевада киіктердің мүйізін пайдалануға тыйы­м салуды алып тастау туралы мәселе талқы­ланып жатқанын айтты.

«Рұқсат алу мерзімі – 2025 жылдың басы. Бүгінгі таңда киіктердің санын реттеуден алған барлық мүйіз таңбаланып, «Охотзоопром» мамандандырылған кәсіпорнының арнайы үй-жайларында сақталады. Қазір киіктердің мүйіздерін сатпаймыз, бірақ болашақта киіктердің мүйіздерін сыртқы нарыққа сатуды жос­парлап отырмыз», дейді ол.

Е.Нысанбаев нысанға алған ақбө­кен­дерге қатысты ақпараттар легі толас­тамай тұр. Мәселен, кеше Сәтбаев қала­сында 23 киіктің ұшасы табылғаны анық­талды. Полиция қызметкерлерінің мәліметінше, атылған ақбөкендер қала­ның аумағында орналасқан жеке үйдің гаражынан табылған.

«Оқиға орнын қарау кезінде одан басқа 6 терісі мен 10 ақбөкен мүйізі, 3 тегіс ұңғылы мылтық, 54 патрон, «Nissan Patrol» маркалы автомашина табылып, тәркіленді. 33-40 жас аралығындағы үш күдікті ер адам ұсталып, олардан заттай дәлелдемелер тәркіленді. Сотқа дейінгі тергеу жүргізіліп жатыр», делінген полиция хабарламасында.

Күдіктілер уақытша ұстау изолято­рына қамалды. Осы факті бойынша Қылмыстық кодексінің 339-бабының 2-бөлігімен бойынша қылмыстық іс қозғалды. Осы баптың санкциясы бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, мүлкі тәркіленіп, жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айы­ру түріндегі жазаны көздейді.