Кәсіптік білімнің жай-күйі

Оқу-ағарту министрлігінің мәлі­метін­ше, қазір елімізде 772 колледж бар. Бұлардың 85 пайызы экономика, ауыл шаруашылығы және қызмет көрсету бағыт­тары бойынша кадрлар даярлайды. Мемлекет басшысының тапсырмасымен жастарды 2025 жылға дейін сұранысқа ие мамандықтармен 100 пайыз қамту көзделген. Осы бас­тамалар еңбек нарығындағы білікті кадрлардың тапшылығы мәселесін шешуге көмектеседі деген үміт бар.

Еліміздегі орта кәсіптік білім беру жүйе­сін­де еңбек нарығының өзекті талаптарына сәйкес келмеу мәселесі бары баршаға мә­лім. Мәлімделген оқу бағ­дар­ламалары мен нарыққа нақты ұсы­ны­луы арасындағы алшақ­тық сапаны бір­ша­ма төмендетіп отыр. Осыған бай­ланыс­ты сарапшылар бюджеттен бөлінген қаражат ақталуы үшін техник­терді даярлау тәсілін түбегейлі өзгерту керек деген пікір айтып жүр. Бұл үдеріс басталып та кетті.

Жыл басынан бері еліміздің 519 кол­лед­­жінде мемлекеттік аттестаттау өт­кізіліп, 300-ден аса колледж сыннан өтпей қалды. Тө­мен көрсеткіш негізінен Шым­кент қаласы, Пав­лодар, Қызылорда, Батыс Қазақ­стан, Жамбыл, Түркістан, Ақмола және Ақтөбе облыстарында байқала­ды. Білім беру саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті хабарлағандай, мемлекеттік аттестаттауды дайындау және өткізу кезеңінде 219 колледжде 624 мамандық пен 780 біліктілік лицензиясынан айырылды. Шығыс Қазақстан облысында жекеменшік бір колледж жабылды.

Жүргізілген талдау нәтижелері бойынша Алматы және Астана қалаларының, Қостанай, Маңғыстау, Атырау, Шығыс Қазақстан, Ұлытау, Абай облыстарының техни­ка­лық және кәсіптік білім беру ұйым­дарында жақсы көрсет­кіштер бай­қалған. Тексеріс туралы комитет төрағасы Ернұр Дауенов «Бақылау іс-шаралары басталар алдында ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүргізіледі. Мемлекеттік аттестаттау техникалық және кәсіптік білім беру саласындағы бірқатар жүйелік мәселені анықтады», деді. Талдау қорытындысы бойынша негізгі олқылықтар оқу жұмыс жоспарлары, оқу жоспарының пәндері мен модульдері бойынша жұмыс, оқу бағдарламалары, өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өту, мемле­кеттік жалпыға міндетті стандарттың талаптарына сәйкес келмейтін база­лық, кәсіптік модульдерді оқытуда көрінген.

Лицензиядан айыру мен кол­ледждерді жабу кәсіптік білімнің жай-күйін жақсарта ала ма? Кол­ледждерде тегін оқу мен WorldSkills стандарттарын енгізуге қарамас­­тан, жүйе бәсекеге қабілетті мамандарды даярлауда ілгерілей алмай отыр.

– IT және менеджмент сияқ­ты салаларда мамандар даярлау­дан алшақтап, жұмыс­шы ма­ман­дықтарына назар аудара оты­рып, жүйені дербес ба­ғыт ретін­де қайта қарастыру маңыз­ды. Теориялық сабақтар мен кә­сіп­орындардағы практикалық дайын­дықты біріктіретін Герма­нияда қолданылатын дуалды оқыту моделі бірегей жүйе құруға үлгі бола алады. WorldSkills халықаралық стандарттары бойынша кәсіби дағдыларды дамыту да білім беру сапасын арттыруға ықпал етеді. Бұл тәсілдер кәсіптік білім беру жоспарын нақты айқындайды. Сонда түлектер білім алып қана қоймай, еңбек нарығындағы сұра­нысты қамтамасыз ете алады. Сөй­тіп, ел экономикасының дамуына өз үлестерін қосады, – дейді монополияға қарсы экономист В.Новиков.

Колледж білімінің сапалы болуы мұғалім біліктілігіне де байланысты. Министрлік ұсын­ған дерекке сүйенсек, қазіргі уақытта техни­калық және кәсіптік білім беру жүйесінде 41,9 мың педагог жұмыс істейді. Оның ішінде 39,4 мың мұғалімнің (94%) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар, ал техникалық және кәсіптік білімі бар мұғалім саны – 2,5 мың (6%). Білім берушілер қатарында 201 доктор, 557 ғылым кандидаты және 6 869 магистр бар.

– Бізде 9-сынып түлектеріне колледждерде тегін оқуға мүмкіндік берілген. 3 жыл ішінде кадр даяр­лауға тиісті мемлекеттік тапсырыс көлемі ұлғайтылды. Егер бұ­ған дейін колледждерде бюджет есе­бі­нен 95 мың студент оқыса, биыл олардың саны 133 мыңға дейін көбейді. Біз мемлекеттік тап­сырысты бұдан әрі де арттыра бе­ре­міз. Онда кадрларға деген сұраныстың болжамы және өндіріс пен инфрақұрылымның дамуы ескеріліп, салалар бөлінісінде іс-шара­лар көрініс табуға тиіс. Оларда жұмыс беруші­лердің са­ла­лық қауымдастықтарының, база­лық кәсіпорындардың, тиісті кол­ледждер­дің ресурс­тары біріктірі­луі керек. Осы мақсат­та мем­лекет­тік колледждерді заманауи жа­бдық­тар­мен қамтамасыз ету үшін «Жас маман» бағ­дар­ламасын іске асыруды жалғас­тыру қажет, – деген еді Үкімет басшысы Әлихан Смайылов. 

Астана қаласындағы «Басқару» коллед­жінің басшысы Меруерт Бершаеваның айтуынша, оқу орда­сының негізгі басымдығы еңбек нарығында үстем жағдайды сақ­тай отырып, көрсетілетін білім бе­ру қызметтерінің сапасын тұ­рақ­ты өсіруге бағытталған. Бұл білім ордасы қызметкерлері мен әлеуметтік серіктестердің мүд­де­лерін ескере отырып, білім беру жоспарын жүйелейді. Осы мақ­сат­та оқу-өндірістік шеберхана­лары инновациялық заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған, мұнда білім алушылар теориялық білімдерін бекітіп, кәсіби біліктіліктерін арттыра түседі. 13 мамандық бойынша оқытатын колледждің серіктес ұйымдары да көп. Бұл түлектердің жұмыс орнын дұрыс табуына кө­мектеседі. Мұндай сабақтастық оқу орындарының барлығына ауадай қажет.

– Студенттерге барынша сапалы білім беруге тырысамыз. Біздің колледж білім беру стандартының талаптарына сай жұмыс істейді. Аудиториялар мен зертханалар­да білім алушылардың болашақ кәсі­би қыз­ме­тіне баулу үшін барымыз­ды саламыз. Нарыққа қажетті мамандар шығару мақса­тында осы­­нау заманауи білім беру ордасы құрылған-ды. Мұнда 59 оқу ка­бинеті, 13 шеберхана, 4 зерт­хана, 12 компьютерлік сынып, 1 лин­­­го­­фондық құрал-жабдықпен жаб­­­дықталған компьютерлік сынып, жалпы ауданы 208,9 шаршы метр болатын екі акт залы, 70 орын­дық оқу залдарынан тұратын екі кітапхана бар. Кітапхана кол­ледждің бекітілген жылдық жоспары бойынша жұмыс істейді. Жалпы, кітапхана қорында 68 756 кітап бар, – дейді М.Бершаева.

Жұрттан «Колледж оқып, кім боласың?» деген сөзді арагідік естіп жатамыз. Бұл пікір­ді естігенде Жүсіпбек Аймауытұлының «Маман­дықтың жаманы жоқ, бірақ оның кез келгеніне икемділік қажет, бұл жай күнелту, тамақ асырау­дың ғана жолы емес, үлкен өнерді, зор ше­берлікті қажет ететін нәрсе» деген сөзі еріксіз ойға оралады. Дамыған елдер нарық пен өн­діріске қажетті білікті кадр даярлау үшін тех­никалық және кәсіптік білім беру жүйе­сін бір ізге қойған. Тіпті БҰҰ декларация­сы бұл жүйені мыңжылдық даму мақсатына жат­қызған. Өндіріс, ауыл шаруашылығы, басқа да жұмысшы мамандықтар қарыштап да­мып, жұмысшылармен толық қамтылса, ел эконо­микасының тасы өрге домалар еді.