Мектеп телефонмен қоштасқалы тұр

2023 жылы 30 қарашадағы Мәжі­лістің жалпы отырысында «Қазақ­стан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне білім беру және тәлімгерлік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы талқыланды. Аталған заң жобасында қоғамда қызу талқыланған бір норма бар. Бұл – сабақ кезінде оқушыларға телефон ұстауға тыйым салатын норма. Жоғарыдағы заң жобасы жөнінде баяндама жасаған Мәжілістегі Әлеуметтік мәдени даму комитетінің төрағасы, депутат Асхат Аймағамбетов осы нормаға қатысты пікірін білдірді.

– Мұғалімдермен болған кездесу­лерде бір мәселе талқыланды. Бұл – оқушылардың сабақ үстінде телефон пайдалануы және оны тыю бо­йынша заңнамада нақты шектеулердің болмауы. Сондықтан сабақ кезінде ұялы телефондарды пайдалануды шектеу туралы арнайы норма да заң жобасына енгізілді. Біздің ұсынып отырған заңдағы норма – ұялы телефонды тек сабақ кезінде шектеуге қатысты. Мектепке телефонды алып келіп, үзілісте оны қолдануға шектеу жоқ. Оқушылар үзілісте ұялы телефонды қолданамын десе, қолданады. Тек сабақ үстінде ұстамауы керек. Сабақта бала тек сабақты оқуға тиіс. Tık-Tok пен Instagram-да отырып басқа дүниелермен айналысуға нақты шектеу қойылып отыр, – деді А.Аймағамбетов.

Ал Түркістан облысының Отырар ауданына қарасты Темір ауылындағы С.Әлиев мектебінің мұғалімі Қаракөз Елеуо­ва сабақта телефон қолдануға түбе­гей­лі тыйым салу қиын екенін алға тартып отыр.

– Сабақ кезінде ұялы телефондарды пайдаланбау талабы туралы өткен тоқсанда хабардар болдық. Алайда бұл талапты әркез орындау қиын. Себебі біздегі мектеп бағдарламасында онлайн, яғни электронды техника (компьютер, ноут­бук) арқылы орындайтын тапсырмалар бар. Ал мектепте әр балаға компьютер, ноутбук жетіспегендіктен, мұғалімдер оқушыға телефон қолдануына рұқсат беруге мәжбүр. Әрине, телефонды қолына алған бала тапсырманы орындай отырып, қажетсіз каналдар мен желілерге, сайттарға кіріп кетуі әбден мүмкін. Оның үстіне тапсырманың жауабын, шешімін кейбір ашық дереккөздерден жүктеп, көшіре салатын жағдайлар да болады. Мұндайда оқушының ойланбайтыны анық. Мысалы, жоғары сыныптарда ақын-жа­зушылардың шығармаларынан оқыл­ған үзіндіні, қойылған қойылымды ви­део форматта көріп, соған қатысты тапсыр­малар беріледі. «Онлайн мектептің» ішін­де мұндай тапсырмалар видео сабақ ретін­де жүктелген. Соның төменгі тұсын­дағы орындалған тапсырмаларға мұға­лім­дер кері байланыс жасап, жұмысты баға­лай­ды. Осындай жағдайда тапсырманы, сабақты айналып қалай өтеміз? – деді Қ.Елеуова.

Ал А.Аймағамбетов шектеудің ішінде егер мұғалім сабақ жоспары бойынша «телефонды рұқсат етсе» деген норма ен­гізілгенін атап өтті. «Мұндай норма­ны неге енгіздік? Себебі қазір заманауи мұғалімдер бар. Олар сабақта иннова­циялық технологияны қолдану үшін смарт­фонды пайдаланғысы келсе, онда шек­теу қойылмайды. Ал жалпы мектепте шек­теу мәселесі әлі қарастырылған жоқ. Шек­­теу қосымша ұяшықтарды, материал­дарды қажет етеді. Сондықтан біз теле­фон­ға мүлдем тыйым салу мәселесін қа­рас­­тырып отырған жоқпыз», деп толық­тырды ол.

Мәжіліс депутатының айтуынша, са­бақ кезінде телефон пайдалану­ды шек­теу бекер емес екенін PISA зерт­теуі та­ғы бір мәрте көрсетіп отыр. Жақын­да қо­рытындысы шыққан PISA-2022 зерт­­теуіне сәйкес сабақ барысында оқу­­шылардың 23 пайызына цифрлық құ­рылғылар кедергі келтіреді (ЭЫДҰ бойын­ша орташа көрсеткіші – 30 пайыз) екен. Оған қоса оқушылардың 21 пайы­зына сабақ барысында цифрлық құрыл­ғыларды пайдаланатын сыныптастары кедергі келтіреді. ЭЫДҰ елдері бойынша сабақ барысында ұялы телефон қолдануға тыйым салынған мектеп оқушыларына цифрлық құрылғылардың кедергі келтіру көрсеткіші төмен болған.

Мұғалім рұқсат еткенде ғана сабақта телефон қолдана алатыны түсінікті болды. Осы бір анық түсіндірмеден соң, мұғалімдер де аталған нормаға бола мазмұнына онлайн тапсырмалар енгізіліп кеткен мектеп бағдарламасын өзгертудің қажеті жоқ екенін түсінген шығар. Бірақ бұл шектеуге ата-аналар не дейді? Заң жобасы ашық талқылауға түскенде «Ашық НҚА» порталы – нормативтік-құқық­тық актілердің жобаларын талқы­лау алаңында ата-аналар өз пікірін қал­­дыр­ған. Сондағы талқылау мәтінін зер­­де­легенде көзге түскен он шақты адам­­ның бір мазмұндағы уәжі еріксіз ойландырады. Ойы бір арнаға тоғысқан ата-аналар телефонды сабақ кезінде қолдануды шек­теуге қарсы. Олардың пікірінше, теле­фон мұғалім мен сыныптастар тара­пы­нан кемсітуді, қорлауды, қысым көрсе­туді болдырмауға, болған жағдайда оны видеоға түсіру арқылы дәлелдеуге, дәлелмен жазалауға, тыюға қажет. Нақты дерек ретінде аты-жөнін Марал Мусина деп көрсеткен талқылауға қатысушының пікірін келтіргіміз келеді.

«Буллингті дәлелдеу үшін сабақтарды (видео, аудио) жазуға мүмкіндік беру керек. Мысалы, біз 8 жасар балама мұға­лімнің кемсітіп, қысым көрсеткенін дәлелдей алмай отырмыз. Балам әлгі мұғалімнің үй тапсырмасын өзі орындату үшін қосымша сабағына (продленка) қатысатын балаларға дайын жауаптарын беретінін көріп қойған, көргенін сыныптас­тарына айтқан, ай сайын қосымша сабақ үшін 40 мың теңге төлейтін ата-аналар да білген. Осыдан соң мұғалім баламды сыныптастарының алдында өмірде жолы болмаған адамға балап, бай болмайтынын, жолы болмайтынын айтып айқайлаған. Осылай бүкіл сынып алдында оны үнемі қорлап келді. Соңғы рет 8 наурызда сынып болып ертеңгілікке дайындалды. Мұғалім барлық оқушыға тақпақ берді, балама сахнаға шықпайтынын ашық айтқандықтан, сол күні бармадық. Осы­ның бәрі баламның мұғалімнің да­йын жауаптар беретінін көргенінен бас­талды, соған баланы кінәлі етті. Оқушы мектепке барудан бас тартты, түнде нашар ұйықтайды, қатты ашуланып, жылайтынды шығарды, сынып алдында тағы да масқаралайды деп қорқады. Бар шеші­міміз баламызды басқа мектепке ауыс­тыру болды. Себебі директордың аты­на мұғалімнің баланы кемсітуі туралы жазған арызымызға ешқандай жауап болмады. Міне, мен қалай дәлелдеуім керек? Сол себепті тым болмаса сабақтың аудиожазбасы болуы қажет», деп жазған екен М.Мусина.

Буллинг мәселесі ата-аналарды ғана емес, оқушыларды да алаңдатады. Бұған мектепке арнайы барып, тақырыпқа қатысты 10-сынып оқушыларының ой-пікірін білу мақсатында жүргізілген сұхбат-сауалнамамызда көз жеткіздік.

– Кемсітудің түрі көп, итеріп, жұлқы­лаумен, яғни қимылмен ғана емес, сөз­бен де кемсіту, қорлау болуы мүмкін. Әл­бетте, біздің мектептегі әр сыныпта бей­не­бақылау камерасы бар. Бірақ сы­нып­тың шуынан жаныңдағы адамның ақырын айтқан кемсіту мағынасындағы ауыр сөзін камера анық жаза алмайды. Сондайда телефон керек. Әрі бізде күніне 6-7 сабақ болса, ұзақтау қоңыраудағы 10 минутта ғана телефон бір рет беріледі. Бұл уақытта кейде ата-анамызға хабар­ласып та үлгермейміз. Өйткені осы қоңырауда асхананың ұзын-сонар кезегінде тұрып, тіскебасар алып, төлеп үлгеруге тура келеді, – дейді оқушы Ақбота Серік.

Ал Ілияс Мықтыбек: «Осы талап­тың әсерінен сабаққа ден қойдық. Сынып­тастарымызбен қарым-қатынасы­мыз жақсарды. Бұрын көбіне телефонда отыратынбыз. Қазір мектебімізде телефон бізге ұзақтау қоңырауда ғана беріледі. Бұл талап ата-аналардың келісімімен енгізілген. Сондықтан қарсылық жоқ», деп телефон қолдануды шектеу керісінше пайдалы болатынын айтты.

Осы кезде артқы жақтан бір оқушы «Оппозиция бола ма?» деді. Диктофо­нымызды тоса қойып едік, өзін Әзиз Асқар деп таныстырған спикеріміз: «Ата-ана­лар келісім берсе де, телефонды алып қойғанға қарсымын. Өйткені біз қазір ақпараттық қоғамда өмір сүреміз. Ал телефон біздің бір бөлшегіміздей болып кетті. Сабақ кезінде де телефон қол­да­нуды қажет ететін тапсырмалар бар. Сон­дайда бүкіл телефон жинаулы тұр­ған шкафтан әрқайсымыз алып боламын дегенше, біршама уақыт кетіп қалады. Теле­фонға тыйым болмай тұрғанда да сы­нып­­тастармен қарым-қатынасым жақсы бол­ған, оған байланып тұрған ештеңе жоқ. Телефонды алып қойған ұнамайды», дейді.

Оқушы Нышангүл Сексенбай ше­шімді қолдайтын замандасының ойын толықтырып: «Меніңше, телефонды жинап алғаны өте дұрыс. Бұл, ең алды­мен, оқушыларды академиялық адал­дыққа үйретеді. Бір-бірінен, телефоннан көшіріп алудың жолын кеседі. Бұған қоса балалардың бір-бірімен тез араласып кетуіне көмектеседі. Мысалы, өзім шектеу болмаған кезде қолым босай қалса, бірден телефонға қарайтынмын. Ал қазір телефон болмағандықтан, ішім пысады, жан-жақтағы сыныптастарыммен араласа бастадым. Әрі ата-анамыздың рұқсатымен енгізілгендіктен, шешімді орынды деп санаймын. Олар бізге жамандық ойламайды. Мектепте екі адым аттасаңыз, камера тұр, оның үстіне кезекші мұғалімдер бар. Кез келген келеңсіздік пен тәртіпсіздікті бақылауға болады», деді.

Бәрінен бөлек ой айтқаны Нұрасыл Кенжебек есімді оқушы болды. Ол: «Жал­пы, бұл мәселені министрліктің шешкені жөн. Телефон буллинг пен тапсыр­мадан басқа да жағдайда қажет болуы мүмкін. Мысалы, бір кабинетке қамалып, есік құ­лыптанып, өрт шығып кетуі мүмкін. Сон­дай кезде телефонның жоқтығы – үлкен минус. Өрт шыққанда ғимаратта дабыл қағылады, мәселеден солай шығуға болады. Ал кабинетте құлыптанып қал­саң, сені ешкім естімей қалады», деп теле­фон­ның қауіпсіздікке де қажет екенін жеткізді.

Оқу-ағарту министрлігі Орта білім комитеті төрағасының міндетін атқарушы Зәуре Байменованың да бұл мәселеге қатысты пікірін білдік. «Ұялы телефонды тек сабақта қолдануға шектеу қойылып отыр. Қалған уақытта рұқсат берілген. Оқушылар өздерімен бірге телефонды, смартфонды, планшетті немесе смарт-сағатты мектепке апара алады, бірақ сабақ кезінде құрылғылар өшірілуі немесе «ұшақ режіміне» қойылып, сөмкеде я шкафтарда сақталуы керек. Ата-аналардың келісімінсіз білім алушылардан телефондарды алып қою – заңсыз. Мұғалім оқушыдан телефонды сөмкеге салып, оны үстелдің шетіне қойып, сабақтың соңына дейін пайдаланбауды сұрай алады», деп түсіндірді. Оның айтуынша, шұғыл қажеттілік туса, оқушы сабақ кезінде де, сабақтан тыс уақытта да ата-аналарына қоңырау шала алады.

Айтпақшы, шетелдік тәжірибені де қалыс қалдыруға болмайды. «Қытайда гаджетті мектепте пайдалану айыппұлға, Францияда сабақтан шеттетуге әкелуі мүмкін. Сабақ кезінде телефондарды пайдалануға АҚШ, Италия, Испания, Жапония, Оңтүстік Корея, Ресейде де тыйым салынған», деді Зәуре Байменова.

Шын мәнінде, технологиясы бізден көш ілгері кеткен АҚШ, Оңтүстік Корея, Жапония, Қытай секілді дамыған елдерде сабақ уақытында телефон қолдануды түбегейлі тыйып тастау әлдеқайда оңай екені анық. Өйткені ондағы әрбір оқушыда тапсырманы орындауға арналған құрылғы болады. Бізде ондай дүние жоқ. Ең ақы­ры, пандемияның кезінде алынған техни­калардың жемқорлықтың кесірінен оқу­шы­ларға жетпей қалғанын ұмыта қойған жоқпыз.