Іс-шара Әмбебап кезеңдік шолу ұсынымдары мен тергеу-қамауға алынғандардың, сотталғандардың конституциялық құқықтарын және оларды пенитенциарлық мекемелерінде ұстау шарттарын қамтамасыз ету жөніндегі Ішкі істер министрлігінің қызметін талқылауға арналды. Отырысқа Әділет министрі Азамат Есқараев, Бас прокурор Берік Асылов, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова, Ішкі істер министрінің бірінші орынбасары Марат Қожаев, Азаматтық альянс президенті Бану Нұрғазиева, Парламент депутаттары, мемлекеттік ұйымдар, мемлекеттік органдар, адвокаттар алқасы, адам құқықтарын соттан тыс қорғау жөніндегі басқа да мекемелер, білім беру ұйымдары, халық және бұқаралық ақпарат құралдары халықаралық және өзге де ұйымдардың өкілдері қатысты.
Жиында комиссия төрағасы Игорь Рогов БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі кеңесінде басқа мемлекеттердің Әмбебап кезеңдік шолу рәсімінен өту тәртібін сөз етті. Ол Әмбебап кезеңдік шолудың бірегей механизм екенін атап өтті. Ал Әділет министрі ӘКШ аясында қолдау тапқан 214 ұсынымның орындалу барысы туралы айтты.
«Кейінгі бірнеше жылдың ішінде елде БҰҰ ұсынымдарының басым бөлігін жүзеге асыруға мүмкіндік берген құқықтық реформалар тұрақты түрде жүзеге асырылып келеді. Бүгінге дейін 214 ұсыныстың 30%-ы орындалды. Мәселен, өлім жазасын жою туралы хаттама ратификацияланды. Адам құқықтары жөніндегі уәкіл омбудсмен институты нығайтылды. Өңірлерде омбудсменнің өкілдері құрылды, қаржылық тәуелсіздік қамтамасыз етілді. Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың құқығын қорғауда да ілгерілеу бар. Яғни мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияға Факультативтік хаттама ратификацияланды», деді Азамат Есқараев.
Жалпы, Қазақстан БҰҰ-ның тиісті шарттық органдарына жүргізілген реформалар мен қол жеткізілген нәтижелер туралы мерзімді ұлттық баяндамаларды жүйелі түрде жіберіп отырады. Бұл баяндамалар әйелдерге қатысты кемсітушіліктің, нәсілдік кедергілердің барлық нысанын жою туралы, азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе қадір-қасиетті қорлайтын қарым-қатынас пен жаза түрлеріне қарсы, баланың құқықтары туралы конвенцияларды, азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактілерді, БҰҰ конвенцияларының ұсынымдарын іске асыру жөніндегі еліміздің экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар бағытында қабылдайтын жоспарларын көрсетеді.
Талқылау барысында омбудсмен Адам құқықтары жөніндегі уәкіл институты жүргізіп жатқан реформалар, адам құқықтары саласындағы отандық құжаттар туралы айтып, Ұлттық алдын алу тетігінің рөліне тоқталды.
«Қазақстанда ҰАТ мандатын алған 3 434 ұйым мен мекеме бар. 2023 жылы ҰАТ қатысушылары қоғамнан уақытша оқшаулау және бас бостандығынан айыру орындарын, әлеуметтік мекемелерді қамтитын 461 профилактикалық тексеріс жүргізді. Профилактикалық іс-шаралардың қорытындысында уәкілетті органдарға 3 мыңнан астам ұсыным жіберілді. Өткен жылы бізге 5 мыңға жуық өтініш түсті, оның төрттен бірі қылмыстық қудалау органдарының әрекетіне қатысты. Тұрғындар көбіне тексеру актілерін алып қоюға қатысты шағымданады. Демек бұл – мәселе, өйткені бұл үшін ешқандай санкция қажет емес. Осы мәселе бойынша жұмыс істеуді ұсынамын», деді Артур Ластаев.
Сондай-ақ елімізде қылмыстық істерді электронды форматта тергеу көрсеткіші 95 пайызға жетті. Қазір жылына 130 мыңға жуық іс электрондық үлгіде қаралады. Демек материалдарды бұрмалау, ондағы деректерді ауыстыру сияқты әрекеттердің біртіндеп жолы кесіліп келеді. Әрі барлық мүдделі тараптың істі бірдей қарауы арқылы уақыт үнемделіп жатыр. Бұл – 2019 жылы басталған реформаның нәтижесі.
Кеңесте қолдау тапқан тағы бір ұсыным – жақында ратификацияланған бала құқықтары. Яғни Қазақстанда бала құқығы бойынша әділетсіздікке тап болғандар шағым түсіре алады. Ол үшін баланың заңды өкілі БҰҰ-ның Бала құқықтары жөніндегі комитетіне арыз жазуға тиіс. Осылайша, баланың құқықтары халықаралық деңгейде қорғалады.
Негізі Адам құқықтары жөніндегі кеңес мүшелері бас-аяғы 200-ге жуық норма ұсынған. Арасында тұтқындарды жұмысқа орналастыру мәселесі де бар. Ішкі істер министрлігінің хабарлауынша, қазір түрмеде отырғандардың жартысына жуығы жұмыспен қамтылған. Одан бөлек, кейінгі онжылдықта алғаш рет арнайы көлік, тексеру кешені мен ұялы байланысты тежейтін аппараттар сатып алыну жоспарланып отыр. Азаптаулардың алдын алу мәселелері және осы бағытта Бас прокуратура мен Ішкі істер министрлігі жүргізіп жатқан жұмыстар да кеңінен талқыланды.
«ӘКШ жекелеген ұсынымдарын имплементациялау және азаптау мен қатыгездікке қарсы іс-қимыл саласындағы жұмысты күшейту, сондай-ақ сотталғандар мен тергеу-қамауға алынғандардың конституциялық құқықтарын қамтамасыз етуде бірқатар нақты ұсыным енгізді. Бірінші рет сотталғандар мен түрмеге қайта түскен азаматтардың жазалау орындарын бөлуге қатысты ұсыныс қаралды. Бұл 80 пайыз қылмыскерді тұрғылықты жеріне орналастыруға мүмкіндік береді. Бұдан былай жаза басып, бірінші рет түрмеге түскендер қауіпсіздігі орташа деңгейдегі абақтыға жабылады. Ал бұрын істі болғандар қауіпсіздігі қатаң сақталатын мекемелерде жазасын өтейтін», деді Ішкі істер министрінің бірінші орынбасары М.Қожаев.
Айта кетейік, БҰҰ барлық мүше мемлекетті әр төрт жарым жыл сайын адам құқықтары саласындағы жағдайды сараптамалық бағалауға шақырады. Ендігі басқосу жоспарға сәйкес қазан айында өтеді.
