Коллажды жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Сондықтан құзыретті органдар жемқорлықпен күресте мәдениетті қалыптастыруды қолға ала бастады. Себебі ар мен ұяттың құнын түсінетін адамда жемқорлыққа қарсы белсенді азаматтық позиция қалыптасады.
Астанада Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі мен Ғылым және жоғары білім министрлігі ұйымдастырған екі күндік оқыту семинарында аймақтардан келген жүзден астам қатысушы жемқорлыққа қарсы заңнама, академиялық адалдық қағидаттарын енгізудің тәжірибелік құралдары туралы мәлімет алды. Сондай-ақ қатысушыларға мотивациялық сессиялар өткізілді. Олардың қатарында жоғары оқу орындарының, оның ішінде Ішкі істер және Қорғаныс, Төтенше жағдайлар министрліктерінің, Бас прокуратураның Құқық қорғау органдары академиясының оқу орындарының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес пәндерінің оқытушылары да бар.
Ұйымдастырушылардың айтуынша, маңызды іс-шараның мақсаты – жастардың санасында тәрбиемен бірге жемқорлықтың кез келген көрінісіне төзбеушілікті қалыптастыру.
«Іс-шарада қатысушыларға жемқорлыққа қатысты жан-жақты мәлімет беріп қана қоймай, олардың да осы саланы жетілдіруге қатысты ой-пікірлерін ортаға салуына мүмкіндік жасап отырмыз. Халықаралық деңгейде жастар арасындағы сыбайластыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру және құқық негіздерін түсіндіру тәжірибелерін түсіндіреміз. Қазір елдегі 90-нан астам университетте «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет негіздері» деген пән жүргізіледі. Былтырғы оқу жылында бұл пәнді 78 мыңға жуық студент оқып шыққан. Мақсаты – өскелең ұрпақтың бойында жат әдетке қатысты иммунитетті қалыптастырып, оның қоғамдағы зардабын жеткізу. Осы арқылы жастардың бойында адалдық пен парасаттылық құндылықтарды қалыптастыру. Семинарға уәкілетті орган мен жоғары білім саласының мамандары спикер ретінде шақыртылды», дейді Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі превенция қызметінің Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру басқармасының басшысы Мирас Қарғабай. Сондай-ақ құзыретті органдар халықаралық стандарттардың бірі сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беруге бағытталған тәжірибені қалыптастыруға ден қойып отыр. Осыған байланысты «GRACE» халықаралық бастаманы енгізуге БҰҰ-мен бірге атқаруға ниетті. Бұл үшін мамандардың ғана емес, оқытушы құрамның да айтарына құлақ түру маңызды. Сондықтан семинар жұмысына БҰҰ-ның Есірткі және қылмыс жөніндегі басқармасының сарапшысы Бьянка Копп, Вена қаласындағы «Grace» бастамасының үйлестірушісі онлайн қатысып, қазақстандық әріптестердің пікірін тыңдады.
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің атынан спикер ретінде шақыртылған Руслан Тоқатов «Адамды түзетпей қоғам өзгермейді. Қоғамдық сананы дұрыс қалыптастырмай, қылмысқа қарсы күресті қолға алу қиын», дейді. Оның айтуынша, Мемлекет басшысы қол қойған 2022-2026 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұжырымдаманы жүзеге асырудың қадамдарын түсіндіріп, мемлекет тарапынан атқарылып жатқан шаралар туралы ақпараттандыру маңызды. Оның ішінде сыбайластықты тоқтатуға байланысты нақты қадамдар туралы айтқан спикер: «Заңды қатайтқанмен, адамның санасы түзелмесе, ештеңе өзгермейді. Сондықтан, ең алдымен, халықтың санасын оятуға жұмыс істеу керек. Қоғамдағы парасаттылықты дәріптеу, екінші жағынан сыбайлас жемқорлыққа қарсы технологияларды да қолдануды қолға алу қажет. Бүгін қатысушыларға блокчейн технологиясы туралы да түсіндіріп өтемін», деді ол.
Семинар аясында «Нархоз» университеті «GRACE» халықаралық бастамасын іске асыру тәжірибесін ұсынып отыр. Білім беру мен серіктестік қатынастардың трансформациялық күшін пайдалана отырып, балалар мен жастар арасында жемқорлықтан бас тарту мәдениетін құруға бағытталған жұмыстың берері бар. Осы орайда оқыту семинарына қатысушылардың да пікірін тыңдап көрдік. Олардың ойынша, жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру жоғары оқу орнынан емес, отбасындағы тәрбиеден басталу керек.
Астана халықаралық университеті деканының орынбасары Жанат Сейілханов білім саласындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру туралы пәнді өткізудің қыр-сырын түсіндіруге бағытталған іс-шараның берері мол екенін айтады. «Барлық аймақтан оқытушы құрам жиналдық. Уәкілетті органдардың тарапынан сыбайлас жемқорлыққа байланысты жұмыстардың мән-маңызы түсіндірілді. Оның ішінде еріктілердің жұмысы, хабарласқан адамдарды көтермелеу, субъектілерді қорғау секілді біраз ақпарат алдық. Жалпы, университеттердің арасында жүргізіліп жатқан семинар нақты ЖОО-дағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға бағытталған пәнді енгізіп, оны әрі қарай жетілдіріп, болашақ ұрпаққа дұрыс бағыт-бағдар беруді үйретіп жатыр», дейді ол. Спикер басқосуда талқыға түскен жемқорлыққа қатысты тұжырымдар мен ата-бабамыздан келе жатқан салт-дәстүр, әдет-ғұрыпқа байланысты айтылғандардың дұрыс екенін алға тартты. «Мектеп пен университеттегі жемқорлыққа қарсы мәдениет отбасындағы тәрбиеге аса мән берілгенде ғана жемісін береді. Қылмысқа қарсы иммунитет адамға тал бесіктен берілуге тиіс. Одан кейін өз ұлтымыздың өзіндік менталитетіне байланысты заңдар мен нормалар қабылдану керек. Мысалы, елімізде жемқорлар тапқан табысын жақындарына аударуға құмар. Бұл орайда жемқордың отбасына немесе балаларына белгілі бір мемлекеттік жеңілдіктерден айырып тастау нормасы қолданылса деп ойлаймын», дейді Ж.Сейілханов.
Семинарға Есіл университетінен қатысқан Қайбар Мәниұлы: «Елде де әлемдік тәжірибедегідей жемқорлықтың алдын алуға аса көңіл бөлінеді. Қылмысқа қарсы іс-қимылдың басы – мәдениетті қалыптастыру. Бұл үшін тәрбиеге көңіл бөлу қажет. Бұл жұмыс университетте ғана емес, кез келген отбасында, кез келген ортада жүргізілуге тиіс. Жастардың санасына жемқорлық қоғамға зиян, болашағыңа балта шабу, еліміздің өркендеуіне тұсау салып, ұрпағымыздың жолын жабу екенін сіңіріп өсіруге көңіл бөлгеніміз дұрыс. Бұл жұмыс университетте ғана емес, балабақшадан басталғаны жөн», дейді.
Экономикасының көші алға кеткен көп елде жемқорларға берілетін жаза қатал. Мәселен, АҚШ-та парақорлық бабымен істі болғандар ақшаны үш есе үстемемен қайтарып қана қоймай, бар жиған-тергені мемлекетке өтеді. Ал өзі ұзақ уақыт темір торға қамалады. Жемқорларға жеңілдік жасалмайтын Қытай мен Иранда парақорлардың жазасы – өлім. Бұл елдерде ақша жымқыру отанға опасыздық ретінде қаралады. Сол себепті жеңілдетілген жазаны алған күннің өзінде, қолыңнан немесе саусағыңнан айырыласың. Сингапур секілді елдерде жемқорлыққа қатысты ұсақ қылмыс жасағандарды халықтың алдына шығарып сабап, артынан парақорлардың атын атап, түсін түстеп, қоғамдық жерлерге іліп қояды. Бұдан кейін болашақ ұрпағын ойлайтындар қарабет болмаудың қамына кірісетіні түсінікті. Сондықтан семинарда айтылғандай, алдымен тәрбиеге, одан кейін жазаға ден қойған артық етпесе керек. Әсіресе «әке-көкемен» көрініс табатын қылмысқа қылбұрау тәрбиенің тізгінін мықтап ұстағанда ғана жемісін береді.
