Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Ақмола облысына қарасты Ақкөлде өткен «Егістікті майлы, дәнді-бұршақты және жемшөп дақылдарымен әртараптандырудың өзектілігі» атты семинар кезінде «Ауыл» партиясының төрағасы Серік Егізбаев ауыл шаруашылығы өндірісіндегі әртараптандыру, ең алдымен, өндірілетін өнім түрін жаңа және дәстүрлі ауыл шаруашылығы дақылдары негізінде кеңейтумен байланысты деді. Ауыл шаруашылығы вице-министрі Ербол Тасжүрековтің айтуынша, солтүстік аймақ ауыл шаруашылығы өндірісін әртараптандыруға және егістік алқаптарының құрылымын қайта құруға қолайлы өңір.
«Біз айтып отырған майлы дақылдар бұл өңірде жақсы өседі әрі экономикалық жағынан тиімді. Экспорт бойынша да сұранысқа ие. Семинар бүгінге дейін қозғалған мәселелерді, сондай-ақ Қазақстанның солтүстігінде мал шаруашылығы жемшөп базасының тұрақты дамуына байланысты бірқатар экономикалық және ұйымдастырушылық шаруаны шешуге мүмкіндік бермек», деді.
Ақмола облысы ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасының басшысы Кенеш Әлімжанов облыстың ауыл шаруашылығы бойынша жетекші өңір екенін айта келіп, Президент тапсырмасына орай егістік дақылдарын әртараптандыру бойынша атқарылып жатқан жұмыстарды тілге тиек етті.
«Өңірде саланы одан әрі дамыту және оның әлеуетін пайдалану үшін 2024-2028 жылдарға арналған Жол картасы әзірленді. Құжатта қабылданатын шаралар мемлекеттік қолдау көлемін ұлғайту, заманауи технологияларды енгізу және агротехникалық шараларды жүзеге асырумен бірге өнім көлемінің ұлғаюын, ауыл шаруашылығы дақылдарының өсімін арттыруды қамтамасыз етеді. Өңірде өткен жылмен салыстырғанда майлы дақылдар (күнбағыс, соя, майбұршақ, т.б.) алқабы екі есеге жуық ұлғайтылып, жалпы алқап 400 мың гектарға жеткізілсе, алдағы бесжылдықта оны 600 мың гектарға жеткізуді жоспарлап отырмыз. Бұған қол жеткізу үшін облыста майлы дақылдарға мемлекеттік қолдау көрсету мәселесі қарастырылып жатыр», деді.
Қызылорда облысында суды көп қажет ететін күріш көлемі 5,1 мың гектарға қысқармақ. Орнына суды аз қажет ететін әртараптандыру бағытындағы дақыл көлемін 2,3 мың гектарға ұлғайту межеленіп отыр. Мұның себебі де белгілі: Сырдарияда су жыл сайын азайып барады. Былтыр өңірдегі диқандар өсірген күрішті суға бастыруда қиындық болмай қалған жоқ. Жергілікті билік бұған амал ойластырғанмен, алдын алар шаруасы да өте көп. Бұл жерде бір ғана мақсат тұр. Ол – егістікте суды аз қажет ететін дақыл түрін көбейту. Жай ғана көбейту деп айтқанмен, оларды өсіру технологиялары бар емес пе? Ұдайы күріш еккен егінші қауым бұрын қолға да, көзге де таныс емес өзге егінді егуге тосырқай қарайтыны шындық.
«Осы жерде анықтап айтатын бір нәрсе бар. Егінді әртараптандыру дегеннен гөрі шаруашылықты қайта мамандандыру деп айтқан жөн. Мысалы, мақсары, бұршақ, құмай, жүгері, соя сияқты дақылдарды егуді кейінгі жылдары қолға алдық. Оның жерін дайындайтын, тұқымын себетін, жинайтын техникасы бөлек. Бізге алдымен осы қажет. «Мынадай егуді қолға алыңдар» деген тапсырма шаруаға қиындық тудырады. Сондықтан шаруашылықтардың мүмкіндігіне қарай біртіндеп, осыларды жергілікті топыраққа сіңіру керек. Шаруашылықты қайта мамандандыру дегеніміз сол. Оған үш-ақ техника жеткілікті. Культиватор, дән сепкіш және өнімді жинағыш техникалар. Ал картоп егетін шаруашылықтарға бұл үшеуінен бөлек, сақтау үшін қажетті температура бере алатын қойма керек», дейді ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты Қанағат Бегалиев.
Ауыспалы егістікте күріштен кейін жоңышқаны пайдаланып келген. Қазір оның орнын жоғарыда айтқандай түрлі дақыл басып жатыр. Бұған мысал, осы күндері аймақта күріштен бөлек, әртараптандыруға қатысты дақылдарды егуді қолға алған шаруашылық саны аз емес. Ірі күріш алқабын игерген серіктестіктер құрғақшылық пен тұзға төзімді дақылдарды да өсіреді.
Фермерлерде мүмкіндік жеткілікті. Тек барынша қолдау керек. Әсіресе ауыл – қаланың асыраушысы деп есептесек, мұндай елді мекендерді дамытуға басымдық берген дұрыс. Сондай-ақ тек агро салаға бағытталған жеке қаржы ұйымы болғаны мақұл. Екіншіден, тұқым институттарын дамытып, зертханаларды қайта заманауи үлгіде жабдықтау жағын қолға алған жөн. Үшінші түйткіл – лизинг мәселесі. Президент айтқандай, көптеген шаруашылық кеңес заманындағы техниканы пайдаланып келеді. Көбі тозған. Төмен пайызбен жаңа ауыл шаруашылығы машиналары берілсе, шаруасын жүргізіп отырған ағайынға тиімді көмек болары сөзсіз. Мұның бәрі – әр өңірдегі шаруалардың бір жерден тоғысқан пікірі.
Шаруалар айтқан уәж бен пікірді ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы Әсет Тоқтамысов та қостайды. Айтуынша, тиімді бағдарлама мен қаржылық қолдау болмай, сала жетістікке жетпейді. Сондай-ақ қазір тек шағын немесе орта деңгейдегі шаруашылықтар жеке адамды ғана байытып жатыр.
«Ауыл шаруашылығына қаржылық қолдау жасалмай, даму болмайды. Олар техника, тұқым, тыңайтқыш алуға жеке инвестордың қаржысына жүгініп жүр. Әсіресе бұл – егістікке қатысты жағдай. Көктемде инвестордан ақша алады, күзде бидай не қара күрішпен өтейді. Техника алу үшін де қомақты ақша керек. Әр дақылдың өзіне арналған ауыл шаруашылығы машиналары болатынын ескерсек, мұның көбі шет мемлекеттерден келеді. Осының барлығы кедергі емей немене? Екіншіден, елімізде ауыл шаруашылығына қатысты 23 ғылыми-зерттеу институты болса, бұлардың да жағдайы мәз емес. Түрлі сортты шығару, су тапшылығы мен құрғақшылыққа бейім дақылдарды зерттеу, мал тұқымдарын қайта қарау – осы институттардың құзыретінде. Егер бұларға қаржылай һәм материалдық қолдау болмаса, онда олар қалай қарқынды жұмыс жүргізбек? Ғалымдар қандай сорт дайындайды? Біле білсеңіз, бір дақылдың сортын дайындау үшін көптеген жылға созылған зерттеу жұмысы қажет. Үшіншіден, біз әлі су үнемдеуді үйренбедік. Мемлекет басшысының алаңдап отырғаны да осы. Әсіресе суармалы егістікпен айналысып отырған оңтүстік аймақтарда бұл – үлкен мәселе. Елде суды пайдаланудың озық технологиясын игеру – кезек күттірмеуге тиіс», дейді ғалым.
Аграрлық саланы алға жылжыту үшін қаржыны жеткілікті әрі әділ бөлу, тың технология әкелу, жаңа тұқым дайындауда ғылыми жаңалықтарды қолдау, суды тиімді пайдалану, жер құнарын сақтау, ауыл шаруашылығы машиналарын құрастыру айрықша маңызды. Салада еңбек етіп жүрген ғалымның да, фермердің де пікірі осыған саяды.
