Жексенбі күні базарға барғанда көрдім. Ұсақ-түйек сататын саудагердің сөресінің арғы шетінде елеусіздеу жерде ілулі тұр екен. Көзіме оттай басылды. Төртінші, әлде бесінші сыныпта оқып жүргенімде атам осындай қолшалғының кішкентайын сатып әперген. Тай мінгізгендей қуанып едім. Мейіздей болып кепкен балапан қайыңмен саптап, жақсылап шыңдап, шөп шабуға алып барған. Ол кезде қалай шапқаным есімде жоқ, кейін жетінші-сегізінші сыныпта оқып жүргенімде ауылдағы мықты шалғышының бірі болдым. Өлшем бірлігі мынадай. Қолшалғымен шабылған жердің енін табанмен өлшейміз. Ауылдағы жауырыны жерге тимеген балуан Әсет аға он екі табан тартады деп жұрт аңыз қылатын. Мен де жетеғабылмын. Әдісім өзгеше, әуелі белуардан келетін, хош исі мұрын жаратын көк шалғынды ұстарадай қылпып тұрған қолшалғымен бір тартып өтемін. Алты-жеті табан. Іле жығылған шалғынға жалғастыра екінші рет тартамын. Екеуін қосқанда он екі табанға жақындап қалады. Атамның іші сезсе де, менің қулығымды бетіме басып айта қоймайды. Қайта арқамнан қағып, мақтайды.
Сөреде ілулі, қаңсып тұрған қолшалғы көкіректегі уақыт шымылдығы тұмшалаған көмескі суреттерді қоздатып жібергені.
– Мына шалғыны біреулер ала ма? – деп сұрадым сатушыдан.
– Жоқ, неше жылдан бері тұр, – деп қолын бір-ақ сілтеді.
Биылғы қыс жылқыға жайсыз болып тұр. Ақпанның орта шенінде ауылға жол түскен. Жылқы біткен қолға қарапты. Ауылдағы ағайын мал азығын таба алмай, мазасы кетіп отыр. Рас, өткен жылы қуаңшылық болып, шөп шықпай қалды. Әйтсе де техника түсе алмайтын ойпаң, Қамысақты өзенінің жағасы, орман-тоғайдың арасындағы шалғын қолшалғыға ілігетін еді. Нағашымнан «үйде балаларың бар ғой, айналдырған бір-екі жылқыға қолшалғымен шауып алмадыңдар ма?» деп сұрағанмын. Балаларының тірлігінен түңілгендей, тіс жарып үндемеді. Біздің шал жаз бойы тыным таппайтын. Ағаш арасындағы жоңышқа төлдікі. Өлең шөп қара малдікі, тіпті ұсақ малдың аузынан қалған қырқындыны да ертең қараөзек шақта жылқы қолға қараса қажет болады деп бір талын ысырап қылмай жинап қоятын.
Ал қолшалғымен шөп шабу ғажап тірлік еді. Көкірегің таза ауаға толады, қолтығың сөгіліп, жұмыс істеп шынығасың. Қыста малға шөп бергенде, көкпеңбек болып бабында тұрған шөптің арасынан жидектің исі аңқып тұратын. Ілкідегі жұрт қолшалғымен тірнектеп жүріп, төрт түлік малын өсірді. Бүгін техникаға иек артып кеткеннен кейін елдің ырыздығын еселеген бұл да ұмыт болыпты.
Үйге жеткенше шалғы сілтеген сол бір шақты аңсағаным-ай...
