Инновациялық білім мен өнімдер шығаратын, коммерцияландыруға бағдарланған университет өңірдің инновациялық экономикасының нақты субъектісі болуға тиіс. Әрине, қысқа мерзімде «Идеядан өнімді коммерцияландыруға дейін» қағидатына бағытталған дамытудың жаңа моделі қажет.
Күні кеше Атырау қаласында өткен үшінші Ұлттық құрылтайдағы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Адал адам – Адал еңбек – Адал табыс» деп айтқан, бір-бірінен ажырамас осы ұғымы көпшіліктің назарын аударды. Яғни адал еңбек етіп, адал табыс табуға үндеген. Университетіміздің ұстанған бағыты да осы.
Ғылым – қоғамның дамуында маңызды рөл атқаратын қазіргі әлемде жоғары оқу орындары ғылыми зерттеулердің негізгі орталықтарына айналды. Ғылыми әзірлемелер мен зерттеу нәтижелерін коммерцияландыру – университет ғылымының ажырамас бөлігі. Демек университеттің алдында коммерцияландыру нәтижесі бар ғылыми-технологиялық жобаларды әзірлеу бойынша кең ауқымды міндеттер тұр.
Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның болашағы технологиялар мен инновациялармен байланысты екенін бірнеше рет атап өтті. Үкімет елдің ғылыми әлеуетін арттыру мақсатында 40 жасқа дейінгі ғылыми кадрларды дамыту үшін бірқатар мүмкіндікті қамтамасыз етуде. Ғылыми жобаларды, оның ішінде коммерцияландыруға арналған жобаларды қаржыландыру көлемін ұлғайтуға сеп болды. Сонымен қатар жас ғалымдарға «500 ғалым» бағдарламасы бойынша шетелдік тағылымдамадан өту мүмкіндігі беріліп, тұрғын үй сатып алуға жеңілдікпен несие беру ұсынылады. Еңбекақы көлемі арттырылып, ғылыми инфрақұрылым мен зерттеу жабдықтары жаңартылады, жас ғалымдардың зерттеу жұмысына қажетті жағдай жасалады.
Ғылым және технологиялар жөніндегі Ұлттық кеңестің бірінші отырысында Мемлекет басшысы отандық ғылым ұлттық экономиканы жаңғырту ісінде негізі ЖОО ғалымдарының инновациялық-технологиялық әзірлемелері болатын жетекші сала атануға тиіс екенін баса айтты. Ғылым және жоғары білім министрлігі «Ғылым және технологиялық саясат туралы» заң жобасын әзірледі. Заң жобасында ғылыми қызметтің бірқатар мәселесін шешу ұсынылды. Заңның қабылдануы Мемлекет басшысы алға қойған ғылыми бағдарламаларды коммерцияландыруды ынталандырудың қосымша шаралары мен осы мақсаттарға гранттық қаржыландыруды қамтамасыз етуге оң әсер етеді.
Бірнеше жылдан бері С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті ғалымдардың ғылыми зерттеулері мен әзірлемелерін коммерциялық тұрғыдан қазірдің өзінде қолданысқа енген табысты өнімдерге айналдыру бойынша жемісті жұмыс істеп келеді.
Университет ғалымдарының ғылыми әзірлемелерінің коммерциялық табыстылығы лицензиялық келісімдер жасауға, технологияларды патенттеуге және практикалық қолдануға әкелді. Әңгіме жемісті екі жоба туралы. Мәселен, «Ғылым қоры» АҚ-ның 2023-2025 жылдарға арналған ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландырудың перспективалы жобаларын гранттық қаржыландыруға арналған байқау нәтижелері бойынша С.Аманжолов атындағы ШҚУ ғалымдары «Су объектілерін тазарту үшін композициялық сүзгі материалдарын өндіру технологиясын коммерцияландыру» жобасын жеңіп алды. Жоба өзекті әлемдік мәселе – тұщы судың сапасын арттыруға бағытталған.
Бұл әзірлемені дайындаған команда құрамында ШҚУ химиктері, физиктері, биологтері бар. Жоба ғалымдардың көпжылдық зерттеулерінің нәтижесі. Оның аясында биополимерлер, керамикалық материалдар, сондай-ақ картриджге құрастырылған графит оксидімен модификацияланған, көміртекті материалдар негізінде сүзгіш композициялық сорбенттер өндірісін жолға қою, университет базасында корпустар жасау жоспарланған. Ғылыми жұмыстардың қорытынды өнімін ірі кәсіпорындарда және тұрғын үйлерде қолдануға жарамды.
Ғылыми қызметті коммерцияландыру университеттің беделін арттыруға да ықпал етеді. Табысты коммерциялық ғылыми жобалар индустрияның, инвесторлардың және талапкерлердің назарын аударады. Бұл ЖОО-ның жоғары білім мен ғылыми зерттеулер нарығындағы орнын және Қазақстанның жоғары білім нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін нығайтуға ықпал етеді.
2023-2025 жылдарға арналған ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру бойынша екінші ірі жоба – «Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды психологиялық-педагогикалық даярлау және әдістемелік-технологиялық қолдау жөніндегі құзыреттер орталығы» жобасы. ШҚУ ғалымдары өздерінің ғылыми жобаларының арқасында мектептердің, балабақшалардың, түзету мекемелерінің білім беру ортасына инклюзияны сәтті енгізуде. Сондай-ақ ерекше қажеттіліктері бар балаларды өсіріп отырған отбасыларға қолдау көрсетіп жүр. Коммерциялық жоба шеңберіне ерекше қажеттіліктері бар балаларды дамыту және әлеуметтендіру бойынша білім беру және консультациялық қызметтер, авторлық әдістемелік құралдар, психолог-дефектологтің кәсіби үстелі, вертикализатор, тірек-қимыл аппараты бұзылған балаларға арналған парталар және оңалту және дамыту жөніндегі техникалық құралдар кіреді. Айта кету керек, бүгіннің өзінде орталық мамандары бұл қызметтерді толық көлемде көрсетіп жатыр.
Жоғарыда атап өткен екі ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру бойынша жобалардың қаржыландыру көлемі 443 млн теңгені құрады.
Осылайша, бүгінде университет идеяны қалыптастырудан бастап ғылымды қажет ететін өндірісті ұйымдастыруға және жаңа өнімді нарыққа шығаруға дейінгі дәйекті инновациялық тізбекті құрап отыр. Мұндай алгоритм аталған үдерістің әр кезеңінде инновациялық құрылымдар құруға, жаңа технологиялар мен ғылыми-техникалық әзірлемелерді сәтті коммерцияландыру үшін индустрия мен бизнесті тартуға мүмкіндік береді.
Мұхтар Төлеген,
«Сәрсен Аманжолов атындағы ШҚУ» КеАҚ
басқарма төрағасы – ректор, профессор, PhD
