Президенттің жұмыс кестесі: 2014 жылдың негізгі қорытындылары

Қазақстан үшін 2014 жыл ел ішінде де, халықаралық аренада да елеулі жетістіктерге толы жылға айналды. Мемлекет басшысының жұмыс кестесі де мазмұны мен тығыздығы жағынан соған сай болды. Шетелге сапарлар және өңірлерге жұмыс сапарлары, түрлі мәжілістер мен отырыстар, халықаралық және рес­­­­­публикалық форумдар, конференциялар мен съездер, шетелдік мемлекет және қоғам қайраткерлерін қабылдаулар, жұртшылық пен еңбек ұжымдары өкілдерімен кездесулер, өнеркәсіп кәсіпорындары мен әлеуметтік нысандарда болу, соның бәрін қоса алғанда, бұл жылы Президент Н.Ә.Назарбаевтың қатысуымен 700-ге жуық хаттамалық іс-шара өтті. Мемлекет басшысы 12 мәжіліс өткізді, соның 8-і Үкімет мүшелерінің, Президент Әкімшілігі басшылығының, орталық мемлекеттік органдар басшыларының, 2-еуі облыстар мен Астана, Алматы қалалары әкімдерінің қатысуымен өтсе, 2-еуі көшпелі мәжіліс болды. Президент жанындағы консульта­тив­тік-кеңестік органдар желісі бойынша Н.Ә.Назарбаевтың төрағалығымен Шетелдік инвесторлар кеңесінің, Ұлттық инвесторлар кеңесінің, Ұлттық қорды басқару жөніндегі кеңестің бір-бір отырысы және Қауіпсіздік Кеңесінің 5 отырысы болып өтті. Жыл бойы депутаттық корпуспен өзара тұрақты түрде жұмыс жүргізген Президент Парламенттің екі отырысына қатысты, сондай-ақ, Парламент палаталары төрағаларымен және парламенттік фракциялар жетекшілерімен кездесті. Мемлекет басшысы ел өңірлеріне 17 жұмыс сапарын жасады: Алматы қала­­сында үш рет, Атырау, Қарағанды, Оңтүс­­тік Қазақстан облысында екі реттен, сондай-ақ, Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Шы­ғыс Қазақ­стан, Қостанай, Маңғыстау, Павло­дар және Солтүстік Қазақстан облыс­­тарында болды. Сонымен қатар, Астана қаласында да Президенттің ұдайы жұмыс бабындағы кездесулері болып тұрды. Екіжақты қарым-қатынастар аясында шетелдерге жасалған 8 сапарын, сондай-ақ, 17 мемлекетаралық саммит пен 4 халықаралық форумды қоса алғанда, Президенттің қатысуымен халықаралық сипаттағы 150-ге тарта іс-шара болып өтті. Н.Ә.Назарбаев 25 баспасөз конференциясы мен брифинг өткізіп, отандық және шетелдік БАҚ-қа 12 сұхбат берді, 5 бейнежазба үндеуін жолдады. Бұдан басқа халықаралық ядролық қауіпсіздік және Қазақстан мен Еуропалық Одақтың екіжақты ынтымақтастығы мәселелері бойынша шетелдік БАҚ-та Елбасының 2 мақаласы жарық көрді. Президент жыл бойы 6 600-ден астам құжат қарап, қол қойды. Оның ішінде 118 заң, 266 жарлық, 88 өкім, 18 мәжіліс хаттамасы, 1 027 қызметтік құжат, 4 762 талдамалық және ақпараттық-анықтамалық материал, азаматтардың 331 арыз-шағымы бар. Осы мерзімде Мемлекет басшысы барлығын қоса алғанда 56 күн іссапарда, соның ішінде 29 күн шетелде, 27 күн Қазақстанның өңірлерінде болды. * * * 2014 жылы елдің әлеуметтік-эко­номикалық жағдайына Қазақстанның алдағы Еуразиялық экономикалық одаққа кіруіне, әлемдік экономикалық дағдарыстың тереңдеуі тұсында қуат көздері бағасының құлдырауына, сондай-ақ, Батыс пен Ресей арасында өріс алған «санкциялық соғысқа» байланысты сыртқы факторлар әсер етті. Осындай жағдай қалыптасып отырған кезде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және «Қазақстан-2050» Стратегиясын одан әрі жүзеге асыру тәсілдерін реттеу қажеттілігі пісіп-жетілді. Елдің Ұлттық банкі жыл басында жүзеге асырған теңгенің бір сәттік 20% баға түзетуі сыртқы қолайсыз қысымды бейтараптандыру және отандық экономиканы қорғау жөніндегі алғашқы қадамның бірі болды. Жұмысын қайта бағдарлау талап етіл­­­­ген Үкіметті ауыстыру келесі қадам бол­­ды. Осыған байланысты Президент сәуір айы­­­­ның басында Премьер-Министр С.Н.Ах­ме­­товтің кабинетін отставкаға жібер­­ді және Үкіметтің К.Қ.Мәсімов бас­қа­ра­­тын жаңа құрамы жасақталды. Бұл орай­да Н.Ә.Назар­баев шешім қабылдау ор­та­лығын министр­ліктер мен өңірлерге қарай ­ауыс­тыра отырып, ауқымы жағынан ша­­­­ғын Үкімет құру қажеттігін атап көрсетті. Қайта ұйымдастыру нәтижесінде Үкіметтегі 17 министрлік, 9 агенттік және 54 комитеттен 12 министрлік пен 30 комитет қалды: барлық агенттіктер мен жекелеген министрліктер таратылды, бірқатар министрліктер біріктірілді, сондай-ақ, жаңа министрліктер құрылды. Президенттің тапсыруымен жаңа Үкі­мет жедел түрде Әлеуметтік-эконо­мика­лық саясаттың алғашқы кезектегі шара­ларының жол картасын әзірледі. Бұдан басқа, Мемлекет басшысы Үкімет пен облыс әкімдеріне азық-түлік пен әлеумет­тік маңызы бар тауарлардың негізгі түр­лерінің, жанар-жағармайдың, дәрі-дәрмек­тердің бағаларының, сондай-ақ, монопо­листердің қызметіне қойылатын тариф­тердің өсуіне жол бермеуді тапсырды. Президент дағдарысқа қарсы шараларды жүзеге асыру үшін ұлттық және шетелдік инвесторларды да шақырды. Сонымен қатар, мемлекет елдегі инвестициялық ахуалды одан әрі жақсарту мақсатында әлеуетті инвесторларға арналған ауқымды жеңілдіктер жиынтығын ұсыну жөнінде бастамашылдық танытты. Бұл жеңілдіктер қатарында инвесторларды корпоративті табыс салығы мен жер салығын төлеуден 10 жыл, мүлік салығын төлеуден 8 жыл мерзімге босату; нысанды пайдалануға бергеннен кейін күрделі шығынның 30 пайызына дейін мемлекеттің өтем беруі; қосымша құнға салынатын салық пен акциздерден басқа барлық салықтар мен төлемдердің мөлшерлемесін арттыруға қатысты заңнаманың тұрақтылығына кепілдік беру қарастырылған. Н.Ә.Назарбаев шағын және орта бизнес өкілдерін де осындай әрекетке шақырды. Оларға қолдау көрсету үшін Президент ұзақмерзімдік несиелендіру мүмкіндіктерін арттыруды тапсырды, осыған байланысты Ұлттық қордан сол мақсатқа 2014 және 2015 жылдары 1 триллион теңге бөлуді ұсынды. Сондай-ақ, дағдарыс жағдайында экономикаға қолдау көрсетіп, оның тиімділігін арттыру мақсатында капиталдарды жария ету және мемлекеттік меншік нысандарын жекешелендіру шаралары басталды. Қыркүйекте басталған, үшінші рет қолға алынып отырған мүлік пен капиталдарды жария ету рәсімінің мақсаты көлеңкелі экономикадағы қаржыны айналымға тарту болып табылады. 2015 жылдың соңына дейін жалғасатын жария ету шарасы нәтижесінде Қазақстанның бюджетіне 12 млрд. долларға жуық қаражат түседі деп жоспарлануда. Сонымен қатар мемлекеттің үлесі бар кәсіпорындарды жеке секторға беру үдерісі бастау алды. Бұл міндетті Президент Қазақстан халқына 2014 жылғы 17 қаңтардағы Жолдауында Үкімет пен «Самұрық-Қазына» қорының алдына қойған болатын. 2014-2016 жылдарға арналған жекешелендірудің кешенді жоспарының негізінде квазимемлекеттік сектордың 700-ден астам мекемесін бәсекелік ортаға беру жоспарланған. Одан басқа, активтер мен нысандарды өткізу ісінің ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында, олардың сатылуы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің бірыңғай электрондық сауда жүйесі арқылы жүзеге асырылады. Дағдарысқа қарсы тағы бір маңызды тетік халықаралық қаржы институттарымен ықпалдастықты кеңейту ісі болды. 2014 жылы Қазақстан Дүниежүзілік банкпен 2,5 млрд. доллар, Азия даму банкімен 1,6 млрд. доллар, Ислам даму банкімен 1,1 млрд. доллар, Еуропа Қайта құру және даму банкімен 550 млн. доллар мөлшерін құрайтын ынтымақтастық жөніндегі келісімдерге қол қойды. Сонымен бірге, дағдарысқа қарсы іс-шаралар жүйесінің тірегі Мемлекеттік үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы болып отыр. 2014 жылы оның алғашқы бесжылдығы аяқталып, 2015-2019 жылдарға арналған екінші бесжылдығы басталды. Үкіметтің ҮИИДБ-ның алғашқы бесжылдығының қорытындылары туралы шілде айындағы есебі барысында Мемлекет басшысы оның табыстарын атап әрі негізгі кемшіліктерін көрсете отырып, индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыру мәселесі өзі­нің айрықша бақылауында екенін ескертті. Дағдарысқа қарсы іс-шаралар аясында Президент жыл бойы ел өңірлерінің экономикалық бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ерекше көңіл бөлді. Мәселен, Н.Ә.Назарбаев орақ науқа­нының барысымен танысу мақсатында Қостанай, Ақмола және Солтүстік Қазақ­стан облыстарына жұмыс сапарымен барған кезде мемлекеттің аграрлық салаға көрсетіп отырған мақсатты ­қолда­уы­на ауыл шаруашылығы өнімін өндіру­шілер­дің назарын аударды. «Аграрлық секторды дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы бастау алды. Оның негізгі бағытының бірі – ауыл шаруашы­лығындағы еңбек өнімділігін арттыру. Бұл өте маңызды және ауқымды жұмыс, – деді ол. – Қазір Кеден одағы аясында қазақстандық өнім өндірушілердің алдынан орасан мүмкіндіктер ашылуда, мұны пайдалана білу керек. Таяу уақыттарда отандық өнімдерді Иран арқылы Парсы шығанағына шығаруға жол ашылады. Сондықтан біз экспортқа лайықталған өнімдерді көбірек өндіруіміз керек». Павлодар облысында Президент мұнай өңдеу зауытын жаңғырту барысы­мен танысып, ішкі нарықты өз жанар-жағармайымызбен жедел әрі толықтай қамтамасыз ету міндетін орындау мақса­тында Қазақстан үшін зауытты жаңғыр­тудың маңызы зор екенін атап айтты. Мемлекет басшысы Қостанай облысында 60 жылдық мерейтойын атап өткен Соколов-Сарыбай кен-байыту өнді­рістік бірлестігінде, сондай-ақ, «Toyota Fortuner» және «SsangYong Nomad» авто­көліктерін құрастыру ісін жолға қойған «СарыаркаАвтоӨнеркәсіп» ЖШС-інде болды. Қарағанды облысында Н.Ә.Назарбаев жалпы ұзындығы 1 200 шақырым болатын «Арқалық – Шұбаркөл» және «Жезқазған – Бейнеу» теміржол желілерін салтанатты түрде ашты. «Арқалық – Шұбаркөл» магистралінің пайдалануға берілуі Қазақстанның орталығынан Ресейге, одан әрі Батыс Еуропа елдеріне шығу мүмкіндігін қамтамасыз етті. 2014 жылы «Өзен – Берекет – Горган» халық­аралық теміржол магистралі құры­лысының аяқталғанын ескерсек, «Жезқазған – Бейнеу» желісі Орталық Қазақстанды Ақтау теңіз порты арқылы Түрікменстанмен, одан әрі Парсы шыға­нағымен жалғастырды. Көлік-логистика саласын дамыту мәселелеріне Президент Маңғыстау облысына жұмыс сапары кезінде де назар аударып, инфрақұрылымды жаңғырту және Каспий теңізі порттарының қуатын арттыру жұмыстарымен танысты. Атап айтқанда, Елбасының тапсырмасы бойынша Ақтау портында қуаттылығы жылына 1,5 млн. тоннаны құрайтын астық терминалын салу, сондай-ақ, негізгі жүктер мен контейнерлерге арналған қуаттылығы жылына 1,5 млн. тоннаны құрайтын екі терминал салу көзделуде. Мұның өзі жалпы алғанда жүктердің жылдық тасымалының көлемін жылына 19,5 млн. тоннаға дейін арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, 2014 жылдың аяғында Алматы облысында «Қорғас – Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аймағы құрғақ порты пайдалануға берілген болатын. Құрғақ порт Қытаймен шекарада Мемлекет басшысының тапсырмасымен салынып жатқан ірі көлік-логистика торабының алғашқы кезектегі нысаны екені белгілі. «Бұл – ҚХР-мен бірігіп жүзеге асырылып жатқан, көптен күтілген ірі жоба. Біз оған үлкен үміт артамыз. Халықаралық орталық ретінде Қорғас бұдан да қарқынды дами беретін болады. Мен таяу уақытта ол жерде Қазақстанның үлкен бір қаласы пайда болады деп ойлаймын», – деп мәлімдеді Президент оның ашылу рәсімінде. Тұтастай алғанда, ««Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА «Жетіген – Қорғас» және «Жезқазған – Бейнеу» теміржол желілерімен, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» автокөлік дәлізімен және Ақтау теңіз портымен ұштаса келе, Қазақстанның әлемдік сауда мен тасымалға одан әрі интеграциялануын қамтамасыз ете отырып, қуатты шекара маңы логистикалық орталығын құрайды. Сондай-ақ, 2014 жылы Қытай тарапымен бірлесе отырып, әлемнің ең ірі порттарының бірі саналатын Қытайдың Ляньюньган теңіз портында Қазақстан терминалының алғашқы кезектегі нысанын салу жөніндегі көлік-логистика жобасының басталғандығын да атай кеткен жөн. Терминалды салу Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне, Австралияға, Кана­даға және кері бағытта тасымалданатын Қазақстанның транзиттік жүктерін өңдеу және тиеу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Осылайша, 2014 жылы Қазақстанның шалғай өңірлерін бір-бірімен жалғас­тырған, сонымен қатар, ірі халықаралық транзиттік бағыттар желісіне етене интеграцияланған бірыңғай көлік-логистика жүйесін қалыптастыру үшін елеулі қадамдар жасалды. Тұтастай алғанда, дағдарысқа қарсы бағдарламаның түпкілікті пішіні Мем­лекет басшысының 11 қарашада Қазақ­стан халқына кезекті Жолдауы аясын­да жарияланған «Нұрлы Жол» бағдарла­масында көрініс тапты. Шын мәнінде, ол Қазақстанның алдағы дағда­рыс жылдарына арналған Жаңа Экономи­калық Саясатын тұжырымдап берді. Оның өзегін Инфрақұрылымдық даму жос­па­ры құрайды. Президент жеті басым­дық қатарында көлік-логистика­лық, индус­трия­лық-инновациялық, энергети­калық, тұр­ғын үй, тұрғын үй-коммуналдық, әлеу­меттік инфрақұрылымды, сондай-ақ, ша­ғын және орта бизнесті қолдауды атады. «Нұрлы Жол» Жаңа Экономикалық Саясаты – әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына қосылу жолындағы біздің ауқым­ды қадамымыз. Бүгінде табысты жұмыс істеу үшін барлық қажетті жағдай­лар жасалған. Тек білекті сыбанып іске кірісу керек», – деп қорытты Прези­дент қазақстандықтарға тілегін арнай отырып. Бағдарламаны жүзеге асыру, сондай-ақ, мемлекеттің халық алдындағы әлеуметтік міндеттемелерін қамтамасыз ету мақсатында алдағы үш жыл ішінде Ұлттық қордың 9 млрд. доллар қаржысын пайдалану жөнінде шешім қабылданды. Сонымен бірге, дағдарыстың себептері Қазақстаннан тысқары жатқанын және жаһандық деңгейде күш-жігерді үйлес­тіруді талап ететінін ескере отырып, Н.Ә.Назарбаев бұл мақсаттар үшін Дүние­жүзілік экономикалық форум (Швей­цария), Х Дүниежүзілік ислам экономи­калық форумы (БАӘ), VІІ Астана экономи­калық форумы (Қазақстан), ІІ Дүниежү­зілік дағдарысқа қарсы конференция (Қазақ­стан) сияқты ірі халықаралық форум­дардың мінберлерін белсенді түрде пайдаланды. * * * Украина дағдарысына байланысты оқи­ғалар 2014 жылғы сыртқы сая­сат­та­ғы басты сын-қатерге айналды. Қазақ­стан оның өзегіне жақындау болып шықты. Қалыптасып отырған осындай жағ­дайда Қазақстанның өз сыртқы саяса­тының, ең алдымен, Ресей, Қытай, АҚШ сияқты әлемнің жетекші елдерімен және Еуропалық одақпен қарым-қатына­сының көпвекторлылығын сақтап қалуы жылдың басты қорытындысы болды. Қазақстан өзінің Еуразиялық интеграцияны нығайту жөніндегі стра­тегиялық бағытын ұстана отырып, 2014 жылғы 29 мамырда Ресеймен және Беларусьпен бірлесіп, тарихи маңызы бар Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа қол қойды. Кейінірек шартқа Армения мен Қырғызстан қосылды. Тиісті шартты қатысушы елдердің барлығы қысқа мерзім ішінде ратификациялады. Былтыр ЕАЭО жұмысын бастауға дейінгі әзірлік аясында Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 5 отырысы болды, қорытынды жиыны 23 желтоқсанда Мәскеу қаласында өтті. Саммиттің қорытындыларына арнал­ған баспасөз мәслихатында Н.Ә.Назар­баев 2015 жыл еуразиялық интеграция­ның жаңа кезеңінің бастауы ретінде тарихқа енетінін атап өтті. «Біз Одақты құруға жиырма жыл уақыт жұмсадық. Ол 1994 жылы М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінде мен ұсынған идеядан нақты іс жүзіндегі шешімге айнал­ды. Барлық мемлекетаралық құжат­тарды әзірлеу барысында орасан жұмыс атқарылды, онда біздің елдеріміздің әрқай­сысының ұлттық мүдделері, экономи­ка­лық мүмкіндіктері ескерілді», – деді Елбасы. Осылайша, арада 20 жыл өткенде Қазақстан көшбасшысы идеясының табыс­ты іске асқанына әлем куә болды. Еуразиялық интеграцияның векторы ТМД елдерімен дәстүрлі достық және өзара тиімді қарым-қатынастарға негізделеді. 2014 жылы Жоғары Еуразия­­­лық экономикалық кеңес отырыстарымен қатар қазан айында Минск қаласында ТМД мемлекеттері басшыларының кеңесі және ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесінің отырыстары, желтоқсанда Мәскеу қаласында ҰҚШҰ Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің кезекті сессиясы өтті. Көмірсутегі саласында инновациялық технологияларды бірлесе қолдану мәселелері бойынша қыркүйекте Атырау қаласында болған Қазақстан және Ресей ХІ өңіраралық ынтымақтастық форумын да осы шаралар қатарында атап өткен жөн. Қазақстан өзінің сыртқы саясатының еуроатлантикалық бағытында да елеулі табыстарға қол жеткізді. Мәселен, Мемлекет басшысының Бельгияға қыркүйектегі ресми сапары барысында Қазақстан Республикасы мен ЕО арасындағы кеңейтілген серіктестік пен ынтымақтастық туралы келісім, сондай-ақ, Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі мәселесі жөніндегі келіссөздер үдерісі аяқталды. Сондай-ақ, Америка тарапымен де байланыс белсенді болды. Атап айтқанда, Нидерландтағы ядролық қауіпсіздік жөнін­дегі саммитте Н.Ә.Назарбаевтың АҚШ Пре­зиденті Б.Обамамен кездесуі өтті. Бұл кездесу барысында екі ел арасын­да­ғы стра­тегиялық серіктестікті терең­дету, ядро­лық қаруды таратпау ісіндегі ынтымақ­тастықты одан әрі дамыту және Орта­лық Азиядағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі уағдаластыққа қол жеткізілді. АҚШ Мемлекеттік хатшысының бірінші орынбасары У.Бернс пен Халық­аралық қатынастар комитетінің Еуропа және Еуразия елдері шағын комитетінің төрағасы Д.Рорабакер басқарған АҚШ Конгресі делегациясының Астана қала­сына сапары барысында Қазақстан-Америка үнқатысуы жалғасын тапты. Қазақстан Президентінің Нидерланд пен Бельгияға сапарлары, сондай-ақ, Швейцария Президенті Д.Буркхальтердің, Франция Президенті Ф.Олландтың, Чехия Президенті М.Земанның, Италия Премьер-министрі М.Ренци мен Албания Премьер-министрі Э.Раманың елімізге сапарлары аясын­дағы еуропалық көшбасшылармен бай­ланыстары да өткен жылды жемісті етті. Қазақстан көшбасшысының халық­аралық аренадағы жоғары беделімен ұштасқан Қазақстанның осындай салиқалы әрі үйлесімді сыртқы саясаты біздің елімізге Украина қақтығысында оның Ресей, АҚШ, ЕО және Украина секілді барлық тараптарымен белсенді іс-қимыл жасай отырып, маңызды араағайындық рөл атқаруға мүмкіндік берді. Қақтығыс басталған 2014 жылғы нау­рыздан бері Н.Ә.Назарбаев диалогтың қа­жеттілігі туралы тезисті табанды түрде ұсы­на отырып, Ресейдің, АҚШ-тың, Гер­ма­нияның, Ұлыбританияның және басқа да мүдделі елдердің басшыларымен телефон арқылы ұдайы келіссөздер жүргізді. Көбіне-көп Қазақстан Президентінің күш-жігерінің арқасында жаз ортасына қарай Кеден одағы мемлекеттері, Украина басшыларының және ЕО басшылығының кездесуіне қол жеткізілді. Соның қорытын­­­­дылары бойынша Украинадағы ахуалды бейбіт реттеу үдерісінің басталуына негіз қалаған Минск келісімі қабылданды. Қазақстан Президентінің Ресей мен Украинаға желтоқсандағы сапарлары да үлкен рөл атқарды. Украина басшы­лығымен келіссөздердің қорытындылары бойынша Н.Ә.Назарбаев қалыптасқан жағдайдан шығудың нақты жолдары бар екендігі туралы мәлімдеді: «Негізгі серіктес болып саналатын Ресеймен қарым-қатынасты қалпына келтіруге болады деп ойлаймын. Украина Еуропаға жақын, осыны ескеріп, солармен қауым­дасып отырғанын толық түсінуге болады. Мен Ресейді де, Украинаны да елдің аумақтық тұтастығын сақтай отырып, тығырықтан шығудың жолын іздеу үшін бірлесіп жұмыс істеуге шақырамын. Минск келісімдерінде көрсетілген мәселелерді шешуге болады. Бұл ретте, бәрі аз ұлттар құқығына келіп тіреледі. 100-ден астам ұлт өкілдері мекендейтін Қазақ­станда түрлі этностарды ана тілдерінде оқы­татын мектептер, ұлттық театрлар бар. Қа­зақстан халқы Ассамблеясы және оның жа­нындағы тіл үйренуге, мәдениет пен тарихты сақтауға септігін тигізетін 36 мәдени орталық жұмыс істейді. Бұл – әлемдік тәжірибе, Украина мұны өз мем­лекеттігі аясында қолдануына болады. Тығы­рықтан шығудың жолы бар екеніне сенім­дімін және оны тезірек пайдалану қажет». Франция Президенті Ф.Олландтың Қазақстанға мемлекеттік сапарына да осы тұрғыдан қараған жөн. Бұл сапар барысында екіжақты ынтымақтастық мәселелерімен қатар, Украинадағы шиеле­ністі бәсеңдету жолдарын талқылауға да елеулі түрде көңіл бөлінді. Н.Ә.Назарбаевтың бітімгерлік саясаты нәтижесінде 2014 жылдың соңында Ресей, Украина, Германия және Франция мемлекеттері басшыларының қатысуымен «норманд форматындағы» келіссөздерді бастау туралы түбегейлі уағдаластыққа қол жеткізілуі қорытынды іспетті болды. Тіпті биылғы қаңтар айының ортасына жоспарланған кездесуді өткізу үшін Қазақстанның астанасы таңдалды. Қазақстанның Азия бағытындағы сыртқы саясатының интенсивтілігі мен мазмұндылығы да бұдан кем түсе қойған жоқ. Оның басымдықтары Қытай, Иран, Түркия сияқты өңірдегі ең ықпалды деген мемлекеттермен, сондай-ақ, Орта­лық Азиядағы көршілермен қарым-қатынас­тарды одан әрі тереңдете түсуге байланысты болды. Қытаймен қарым-қатынас мүлде жаңа деңгейге көтерілді. Қытай мен Ресейдің жақындаса түскені байқалған тұста бұл байланыстар қосымша қарқын алды. Мәселен, Қазақстан Президентінің ҚХР-ға мамыр айындағы мемлекеттік сапарының қорытындысы бойынша жалпы сомасы 8 млрд. долларлық екіжақты 15 құжатқа қол қойылды. Өнеркәсіп, энергетика, көлік және транзит, инфрақұрылымды дамыту, сауда, ғылым және білім беру салаларын­дағы ынтымақтастықты арттыру туралы маңызды уағдаластықтарға қол жеткізілді. Қытаймен арада бастау алған бастамалар мен жобалар Мемлекет басшысының Қазақстанға желтоқсанда ресми сапармен келген ҚХР Мемлекеттік кеңесінің Премьері Ли Кэцянмен болған келіссөздері барысында беки түсті. Қазақстанның Оңтүстік Кореямен өзара іс-қимылы табысты түрде ілгеріледі. Президент Пак Кын Хенің елімізге шіл­дедегі сапары барысында энергетика, машина жасау, құрылыс, тау-кен өнеркәсібі, денсаулық сақтау, білім беру мен ғылым саласындағы ынтымақтастық туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Бүгінде оңтүстіккореялық серіктестермен 22 млрд. долларды құрайтын 15 бірлескен жоба жүзеге асырылуда. Балқаш ЖЭС-і, Атырау облысындағы газхимия кешенінің құрылысы, Каспийдегі «Жамбыл» кен орнын игеру ісі осы жобаларға тиесілі. Мұсылман әлемі елдерімен байланыс едәуір жандана түсті. Катардың Әмірі Тамим бен Хамад әл-Танидың, Бахрейн Королі Хамад бен Иса әл Халифтің, Иордания Королі ІІ Абдалланың Қазақстанға сапарлары екіжақты қарым-қатынастың жаңа парағын ашты. Қазақстан – Иран қарым-қатынасының дамуына серпін берген Иран Президенті Х.Руханидің Қазақстанға қыркүйектегі мемлекеттік сапарының маңызы зор болды. Соның қорытындысы бойынша Сауда-экономикалық және инвестициялық ықпалдастық жөніндегі жол картасына, халықаралық жолаушылар және жүк тасымалы туралы келісімдерге қол қойылды, тау-кен өндірісі, мұнай-газ, ауыл шаруашылығы салаларындағы, ғылыми-зерттеулер мен жаңа технология­лар саласындағы ынтымақтастық туралы уағдаластықтарға қол жеткізілді. Өткен жылы Мемлекет басшысы Түркияға екі рет барып қайтты. Маусымда өткен Түркі кеңесінің ІV отырысында Президент Түркияға келешекте Еуразиялық экономикалық кеңестің ассоциациялық мүшесі болуды ұсынды. Тамыз айындағы екінші сапары барысында сайлауда жеңіске жеткен Президент Р.Ердоғанды ұлықтау рәсіміне қатысты. Н.Ә.Назарбаевтың мұсылман әлемін­дегі беделі жоғары екеніне оның қазанда БАӘ-де өткен Х Дүниежүзілік ислам эко­номикалық форумында «Ислам қаржы­сы бойынша жаһандық көшбасшы» сыйлы­ғымен марапатталуы дәлел бола алады. Орталық Азия елдерімен ынтымақ­тастық та қарқынды дами түсті. Қазақстан Президентінің желтоқсан айындағы бірқатар маңызды қорытын­дыларымен есте қалған Түрікменстанға ресми сапары да өте табысты болды. Атап айтқанда, екі ел арасында Каспий теңізінің табанын бөлісу туралы келісім жасалды, сондай-ақ, Қазақстанның Парсы шығанағы мен Оңтүстік Азияның нарығына шығуын қамтамасыз ететін «Өзен – Берекет – Горган» теміржол магистралі салтанатты түрде ашылды. Өзбекстан Президентінің Қазақстанға қарашадағы ресми сапары барысында сауда-экономикалық ынтымақтастықты кеңейту, халықаралық терроризм мен діни экстремизмге бірлесе қарсы тұру, Іскерлік кеңесінің алғашқы отырысын өткізу туралы, т.б. шешімдер қабылданды. Қырғызстан Президенті А.Ш.Атам­баевтың Қазақстанға қарашадағы мемле­кеттік сапары барысында Қазақ­стан Республикасы мен Қырғыз Респуб­ликасы­ның Жоғары мемлекетаралық кеңесінің IV отырысында екіжақты қарым-қаты­настарды одан әрі дамыту, сондай-ақ, күзгі-қысқы жылу беру маусымында көрші елге көмек көрсету жөнінде маңыз­ды шешімдер қабылданды. Қазақстанды халықаралық аренада таныту тұрғысынан Н.Ә.Назарбаевтың халықаралық бірлестіктер мен ха­лық­аралық форумдар аясындағы кез­десулерінің маңызы зор болды. Тұтастай алғанда, Мемлекет басшысы 2014 жылы халықаралық ынтымақтастық аясында 17 халықаралық саммитке қатысты. Атап айтсақ: ядролық қауіпсіздік жөніндегі саммит (Нидерланд), АӨСШК-нің IV саммиті (ҚХР), Түркі кеңесінің IV саммиті (Түркия), ШЫҰ-ға мүше мемле­кеттер басшылары кеңесінің отырысы (Тәжікстан), «Азия – Еуропа» форумы­ның Х саммиті (Италия), Каспий маңы мемлекеттерінің саммиті (Ресей), Қазақ­стан мен Ресей өңіраралық ынтымақ­тастығының ХІ форумы (Қазақ­стан), Қазақстан және Қырғызстан Жоғары мемлекет­аралық кеңесінің отырысы (Қазақ­стан), Кеден одағы, Украина мемлекет­тері басшылары мен ЕО басшылығы­ның кездесуі (Беларусь), ТМД Мем­лекет бас­шылары кеңесінің отырысы (Беларусь), ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесінің отырысы (Беларусь), ҰҚШҰ Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің сессиясы (Ресей), Жоғары Еуразия экономикалық кеңесінің 5 отырысы (Қазақстан, Ресей, Беларусь), сондай-ақ, халықаралық форумдардың 4 отырысына қатысты: Дүниежүзілік экономикалық форум (Швейцария), Х Дүниежүзілік ислам экономикалық форумы (БАӘ), VII Астана экономикалық форумы (Қазақстан), ІІ Дүниежүзілік дағдарысқа қарсы конференция (Қазақстан). Қазақстан Президентінің наурызда Гаага қаласында өткен ядролық қауіпсіздік жөніндегі саммитке қатысуы жаппай қырып-жоятын қаруды таратпау жөніндегі жаһандық қозғалыс мәселелері бойынша біздің елдің көшбасшы болып келе жатқанын тағы да дәлелдеді. Н.Ә.Назарбаевтың БҰҰ жанынан ядролық қарудан бас тартқан мемлекеттерге, сондай-ақ, өңірлік ядросыз аймақтар туралы келісімдерге қол қойған барлық елдерге ядролық державалардың кепілдігін сақтау жөніндегі Халықаралық мониторинг бюросын құру туралы ұсынысы саммитке қатысушылардың бәрінің де зор қызығушылығын туғызды. Мамырда Шанхай қаласында өткен 47 елдің мемлекет және үкімет басшылары мен халықаралық ұйымдар жетекшілері қатысқан Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары кеңесінің IV сам­миті маңызды халықаралық оқиға болды. Сам­митте жаңа екі мүше – Катар мен Бан­гладеш елдері қабылданды, сол арқылы форумға қатысушылар саны 26-ға жетті. Шанхайда Қазақстан көшбасшысы АӨСШК-ні Азияның қауіпсіздігі мен да­муы жөніндегі ұйымға айналдыруды ұсын­ды, бұл Кеңесті дамудың жаңа са­палық биігіне шығарады. Осылайша, Мемлекет басшысының АӨСШК жиы­нын шақыру туралы 1992 жылы БҰҰ мінбе­рінен ұсынған бастамасы толыққанды халық­аралық өңірлік ұйымға айналдыру саты­сына кө­терілді. «Ол ЕҚЫҰ-ға шынайы бәсе­келестік тудыруға тиіс. Батыс Шығыс­тан бөлек өзара ықпалдастық пен өзара түсі­ністікті, сондай-ақ, шығыстық дәстүрлер мен құндылық­тар­ды ескермей, тұрақты дами алмайды», – деп атап көрсетті Президент. Түркі интеграциясы аясында жеміс­ті нәтижелерге қол жеткізілді. Н.Ә.Назарбаев Түркі кеңесінің IV отырысында түркі әлемінің келешегі бар даму бағыттары ретінде трансөңірлік көлік коммуникацияларын бірлесе пайдалану арқылы түркітілдес елдердің эконо­микалық әлеуетін арттыру және ТҮРКСОЙ, Түркі академиясы, Түркі мәдение­ті мен мұрасы қоры жүйесінде дәстүр­лі мәдени-гуманитарлық байланыстар­ды одан әрі нығайту мәселелерін атап өтті. Жаһандық шиеленістің ширығуы мен тұрақсыздықтың жаңа ошақ­тары пайда болғанын ескерсек, Қазақ­стан Президентінің қыркүйекте Душан­бе қаласында өткен Шанхай ынтымақ­тас­тық ұйымына мүше мемлекеттер бас­ш­ы­лары кеңесінің отырысына қатысуы­ның ерекше маңызы болғанын көреміз. Мемлекет басшысының азық-түлік қауіп­сіз­­дігін қамтамасыз ету тетігін, ШЫҰ Су коми­тетін, өңірлік бағыттарға ұдайы мони­то­ринг жасап, талдап отыру үшін Болжам жасау орталығын құру, сондай-ақ, өзара ұлттық валюта арқылы есептесу жөніндегі бастамалары қорытынды құжаттарға, соның ішінде ШЫҰ-ның 2025 жылға дейінгі даму стратегиясына арқау болды. Нағыз серпіліс қыркүйектің соңында Астрахань қаласында өткен Каспий маңы мемлекеттерінің IV саммиті барысында болды. Каспий теңізінің айдынын бөлісу, браконьерлікпен бірлесе күрес жүргізу, қауіпсіздікті қамтамасыз ету, экология, экономикалық ынтымақтастық мәселелері бойынша қол жеткізілген уағдаластықтар келесі саммитте шешуші құжат – Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы конвенцияның қабылдануы үшін елеулі құқықтық негіз қалады. Сондай-ақ, Н.Ә.Назарбаевтың қазанда Милан қаласында болған «Азия-Еуропа» форумының Х саммитіне қатысқанын да атап өткен жөн. Бұл форум барысында Қазақстан осы халықаралық ұйымның толық құқылы мүшесі мәртебесін иеленді. 2014 жылы Мемлекет басшысының екіжақты қарым-қатынастар бағыты бойынша шетелдерге 8 сапары болды. Оның 1-еуі мемлекеттік, 2-еуі ресми және 5-еуі жұмыс сапары. Атап айтқанда, Президент мемлекеттік сапармен Қытайға (19 мамыр), ресми сапармен Нидерландқа (23 мамыр), Түрікменстанға (2 желтоқсан), сондай-ақ, жұмыс сапарларымен Ресейге (28 сәуір), Түркияға (27-28 тамыз), Бельгияға (8-9 қазан), БӘА-ға (28 қазан) және Украинаға (22 желтоқсан) барды. Президент жыл бойы бірқатар шет елдің мемлекет, қоғам және саяси қайрат­керлерін, халықаралық ұйымдар мен компаниялардың басшыларын, іскерлік топтар мен банк жетекшілерін қабылдады. Н.Ә.Назарбаев жыл ішінде Ресей, АҚШ, Түркия, Беларусь президенттерімен, Германия Федералдық канцлерімен, Ұлыбритания, Малайзия, Италияның премьер-министрлерімен және басқа­лармен телефон арқылы сөйлесті. Президентке 19 елдің – Ауғанстанның, Египеттің, Үндістанның, Иранның, Италияның, Канаданың, Қытайдың, Ливияның, Литваның, Македонияның, Малайзияның, Нидерландтың, Оманның, Пәкістанның, Тәжікстанның, Чехияның, Швецияның, Эстонияның, Жапонияның елшілері Сенім грамоталарын тапсырды. * * * 2014 жылдың ішкі саяси күнтізбесі ел Президентінің Қазақстан халқына арналған «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» деп аталатын 17 қаңтардағы Жолдауымен ашылды. Онда Н.Ә.Назарбаев Қазақстанның әлемдегі ең дамыған отыз мемлекеттің қатарына енуі жөніндегі егжей-тегжейлі жоспарын ұсынды. Президент ел алдында тұрған міндеттердің мәнін атап айта отырып, «Көптеген болжамдар бойынша, алдағы 15-17 жыл Қазақстанның ауқымды серпілісі үшін «мүмкіндіктер көзі» болмақ. Бұл кезеңде сыртқы ортаның қолайлылығы, ресурстарға, энергияға және азық-түлікке сұраныстың артуы, Үшінші индустриялық төңкерістің пісіп-жетілуі сақталады. Біз бұл кезеңді пайдалана білуге тиіспіз», – деп мәлімдеді. Сәуірде «Қазақстан-2050» Стратегия­сы: бейбітшілік, руханилық және келісім мәдениеті» ұранымен өткен Қазақстан халқы Ассамблеясының ХХІ сессиясында Президент «2050» Стратегиясының табыс­ты жүзеге асырылуының аса маңызды шарты қоғамдағы тұрақтылық пен бірлік болып табылатынын атап көрсете отырып, Қазақстан халқының топтасуының идеологиялық негіздерін белгілеп берді. Осыған байланысты Мемлекет басшы­сының Қауіпсіздік Кеңесі отырыстарында жариялаған, әлемде және өңірде өзгеріп жатқан геосаяси ахуал жағдайында ішкі саяси тұрақтылық пен ұлттық қауіпсіздікті нығайту жөніндегі бастамалары қоғамда түсіністік пен қолдау тапты. Н.Ә.Назарбаевтың Парламенттің бесінші шақырылымының ІV сессиясы­ның ашылуы барысындағы депутаттық корпуспен қыркүйектегі кездесуі «Қазақ­стан-2050» Стратегиясын жүзеге асыру орайында саяси, әлеуметтік-экономи­ка­лық, құқықтық реформаларды заңнамалық қамтамасыз ету, сондай-ақ, дағдарысқа қарсы шаралар мәселелеріне арналды. Өткен жылы Президент жаңа мерекені – Отбасы күнін атап өтуді ұсынды, соның аясында ол «Мерейлі отбасы» ұлттық конкурсы жеңімпаздарын марапаттау рәсіміне қатысты. Мемлекет басшысы Тәуелсіздік күніне бай­ланысты өткен салтанатты жина­лыста 2014 жылдың негізгі қорытындыла­рын жариялады. Президент 2015 жылға арналған басымдықтар мен міндеттер тура­лы айта келіп, Қазақ хандығы құрылуы­ның 550 жылдығын, ел Конституция­сы­ның 20 жылдығы мен Қазақстан халқы Ассамблея­сының жылын, Ұлы Отан соғысында­ғы Же­ңіс­­тің 70 жылдығын мерекелеуге байла­ныс­ты алда тұрған мерейтойлық датал­ар­дың маңыздылығына ерекше мән берді. Мемлекет басшысы бұл мәселелер­дің бәріне 21 желтоқсанда Қазақстан­ның жетекші телеарналарының журналис­те­рі­мен тікелей эфирде өткен қорытынды кезде­суінде толығырақ тоқталды. Бұл орай­да, Пре­зидент әлемдік экономикалық дағ­дарыс­қа, оның отандық экономикаға, ел­дің ішкі және сыртқы саясатына әсеріне, Украи­надағы жағдайға қатысты барша қазақ­стандықтарды толғандырып отырған пробле­маларға, индустрияландырудың алғаш­қы бесжыл­дығы қорытындыларына, «Нұр­лы Жол» бағ­дарламасының мазмұны­на және басқа мәселелерге ерекше мән берді. Жыл соңында Н.Ә.Назарбаев Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне қолдау көрсетуге арналған жалпыұлттық акция туралы бастама көтерді. Елбасы тапсырмасымен Жаңа жыл қарсаңында бүкіл еліміздегі облыстардың, қалалар мен аудандардың әкімдері республикада тұрып жатқан 5 мыңнан астам соғыс ардагерлеріне арнайы барып, оларға Мемлекет басшысының атынан құттықтау хаттары мен сыйлықтарды табыс етті. Президент 2014 жылдың соңында өзінің қазақстандықтарға арналған жаңажылдық құттықтауында былай деді: «Біз үздіксіз өзгеріп жатқан ауқымды ашық әлемде өмір сүрудеміз. Қазір бұл өзгерістердің жылдамдығы арта түсті. Алайда, біз өз тағдырымызды өз қолымызда мықтап ұстап отырғанымызды тағы да дәлелдедік. Қазақстан келе жатқан жылды нақты жасампаздық іс-әрекеттер жоспарымен қарсы алуда. Болашаққа бастайтын осы жол өзгерістерді жаңа жетістіктерге айналдырады. Ол үшін біз күш-жігерді ғасырлар бойы қалыптасқан құндылықтардан – бірлік пен татулықтан алып отыратын боламыз. Тұтастық, уақыт пен ұрпақтың мызғымас байланысы біздің жолымызды бұдан да сенімдірек ете түседі». Махмұт ҚАСЫМБЕКОВ, Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы.