Ол Ресейдегі Омбы қазақтарының рухани дем берушісі, осындағы мәдени іс-шаралардың бастамашысы болып отыр
Ресей Федерациясы көп ұлтты мемлекет болып табылады. Елдің Конституциясында онда тұратын халықтардың өзін өзі билеуі және олардың тең құқылық қағидаттары нақтыланған. Сондықтан мемлекеттің ішкі саясатында ұлтаралық қатынастар, сондай-ақ, елдегі тұрақтылық маңызды рөл атқарады. Бұл мәселелерде ұлттық мәдени орталықтарды құрып, барлық этностардың дамуына жағдайлар жасаудың орны ерекше бөлек.
Ресейдің бірқатар өңірлерінде, оның ішінде Қазақстанмен шекаралас жатқан облыстар аумағында қазақтар көптеп шоғырланған. Сондай аймақтардың бірі – біздің Омбы облысы. Соңғы жүргізілген Бүкілресейлік халық санағының мәліметтері бойынша, облыс аумағында 78300-ден астам қазақ тұрады екен. Бұл Омбы облысында тұратын халықтың 4,1 пайызын құрайды. Жалпылай алғанда, қандастарымыз Батыс Сібірдегі тарихи және этносаяси үдерістерде ерекше маңызды рөл атқарады.
Облыста қазақ мәдениетін дамытып, оған қолдау көрсетуде ұлттық мәдени бірлестіктерге үлкен сенім артылып келеді. Өйткені, осы ұйымдар ұлттық салт-дәстүрді, ана тілімізді сақтап, этностық толеранттылықты қалыптастыру міндетін өздеріне алып отыр. Ал Омбы облысында бүгінде белсенді жұмыс істеп келе жатқан «Мөлдір» қазақ мәдени Сібір орталығы» қоғамдық ұйымының құрылу тарихына келсек, ол әріден басталады.
Бұл ұйым алғашында, яғни 1989 жылы «Мөлдір» қазақ клубы деп аталды. Кейіндеп ресми түрде қайта тіркеуден өткен соң, қазіргі атауына ие болды. Өткен жылы «Мөлдір» қоғамдық ұйымына 25 жыл толды. Қазіргі кезде облыс аумағының жеті ауданында қазақ мәдени орталықтары жұмыс істейді. Түрлі мәдени іс-шаралар осы орталықтар арқылы ұйымдастырылады және жүзеге асырылады.
Осы тұста атап өтуіміз керек, облысымызда салт-дәстүрлерімізді, ұлттық ерекшеліктерімізді жандандыруға бағытталған ұлттық қазақ қоғамын құру идеясы бұдан да ертерек көтерілген екен. Дәлірек айтқанда, 60-жылдардың басында Омбы қаласында қазақ студенттерінің жерлестігі деген орталық жұмыс істеген. Оның мақсаты – ұлттық мәдениетімізді дамыту және жаңғырту болған. Сонымен қатар, орталық облыстағы қандастарымыздың рухани өміріне қатысты өтініштерін қанағаттандыруды, қазақтың салт-дәстүрін насихаттауды, халық арасында тарих пен этнографияға және мәдениетке байланысты ағартушылық жұмыстарды жүргізуді мақсат етті.
Ал «Мөлдір» қазақ мәдени орталығы жұмысының негізгі бағыттары фольклорлық-этнографиялық, мәдени-ағартушылық, ғылыми-зерттеу, спорттық-сауықтыру және шет елдердегі осындай қазақ мәдени ұйымдарымен жұмыс істеу мәселелері болып табылады. Бастапқы кезеңде біз негізінен ұлттық мерекелерде концерттер ұйымдастыру сияқты қызмет түрлерімен айналыстық. Қазақтардың өз әдет-ғұрыптарымен, салт-дәстүрлерімен етене жақын танысуларына қатысты іс-шаралар ұйымдастырып, оларды жоғары деңгейде өткізу бүгінде орталықтың басым бағытының бірі саналады. Осыған байланысты орталықтың белсенділері өз ана тіліндегі бағдарламаларымен облыс аумағындағы ауыл-селоларға жиі шығып, көпшілік алғысына бөленіп жүр. Сондай бір ауқымды ұлттық мереке өткен жылы «Бір шаңырақ астындамыз» деген атпен Омбы қаласындағы «Сибзавод» мәдениет үйінің сахнасында ойдағыдай өткенін атағанымыз жөн.
Облыста орталықтың салт-дәстүрлік бет-бейнесі болып табылатын мұсылман қауымының ұлық мейрамы – Наурыз жыл сайын кең көлемде аталып өтіледі. Бұл мерекені ұйымдастырушы әрі оның ойдағыдай өтуіне «Мөлдір» қазақ мәдени орталығы үнемі ұйытқы болып келеді. Алғаш рет облыста Наурыз мейрамы осыдан 25 жыл бұрын тойланған еді. Содан бері ұлық мерекеміз бірде-бір рет атаусыз қалған емес. Қайта жыл өткен сайын оның іс-шаралар ауқымы кеңейе түсуде. Мысалы, 2005 жылы Наурыз Омбы филармониясының концерт залында ерекше нақышта аталып өтті.
«Мөлдір» қазақ мәдени орталығы бұдан басқа да іс-шараларға бастамашы болып жүр. Оған «Той-думан» деп аталатын мерекенің жыл сайын өткізіліп келе жатқандығы дәлел болады. «Той-думан» мәдениет пен спорт мерекесі ретінде көпшіліктің есінде қалды. Өйткені, ол халқымыздың белгілі бір тарихи датасына арналады, сонымен бірге, онда қазақтың ұлттық спорт түрлері насихатталады. Мәселен, 2011 жылы маусымда өткен осындай мереке қазақтың атақты балуаны Қажымұқан Мұңайтпасовтың 140 жылдығына арналды.
Жоғарыдағыдай іс-шаралар бұдан кейінгі жылдары да жалғасын тауып келеді. Айталық, 2012 жылы ұйымдастырылған мереке Дүниежүзілік қазақтар қауымдастығы құрылуының 20 жыл толуына арналса, одан кейінгі жылы Абылай ханның 300 жылдығына бағытталды. Бұл мерекелерде оған қатысушылар қазақ күресі, тоғызқұмалақ турнирлерін, сондай-ақ, ұлттық киім, ұлттық тағам әзірлеу сияқты конкурстарды тамашалады. Өткізілген осындай мәдени-спорттық іс-шаралар рухани бірлікті нығайтып, толерантылыққа тәрбиелеуге ықпал ететіні анық.
Мұндай шаралардан бөлек, «Мөлдір» орталығы қазақтың халық шығармашылығын насихаттауға бағытталған «Ұрпақ үні» облыстық фестивалінің өтуіне бастамашы болды. Фестивальдің мақсаты – қазақтың ұлттық мәдениетін жандандыру және оны кейінгі ұрпақтың бойына сіңдіру. Аталмыш шара облыстық «Бірлесу» ұлттық мәдени бағдарламасына енгізілген әрі ол Омбы облыстық әкімшілігінің қолдау көрсетуімен өткізіледі. Сонымен қатар, біздің орталық 1991 жылдан бері «Әнші балапан» деп аталатын облыстық балалар фестивалін де тұрақты ұйымдастырып келеді. Жыл өткен сайын оған қатысушылар қатарының көбейіп келе жатқаны қуантады.
Орталық жұмысының тағы бір маңызды бағыты – бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара іс-қимыл болып табылады. Бұл мәселе дұрыс жолға қойылған. Мысалы, 1989 жылдың сәуірінде Р.Мұқанованың бастамашылық танытуымен және «Мөлдір» орталығының белсенділік көрсетуімен Омбы радиосының әуе толқынынан «Шұғыла» радиохабары орын алды. Бұл облыс аумағында қазақ тілінде берілген алғашқы радиохабар еді. Осы хабардың әр жылдары жүргізушісі және авторлары болған Р.Искенова мен Б.Жүнісованың есімдерін атап өткен жөн деген ойдамыз. Өкінішке қарай, аталмыш бағдарлама қаражат тапшылығына байланысты 2005 жылы әуе толқынына шығуын тоқтатты. Алдағы уақытта «Шұғыла» әуе толқынынан қайтадан орын алады деген сенімдеміз.
«Мөлдір» қазақ мәдени орталығы, сондай-ақ, «Алтын бесік» журналымен, жергілікті «Омский ветеран», «Мои земляки» басылымдарымен де тығыз байланыс орнатқан. Орталық облыста тұратын қазақтардың өз ана тілін ұмытпай, оны оқып-үйренуіне қолдан келген көмектерін көрсетуден аянып жатқан жоқ. 2004 жылдан бері осы өңірдің балалары Қазақстанда қазақ тілі бойынша өтетін халықаралық олимпиадаға үзбей қатысып келеді. Қазақ мәдени орталығы еліміздің өзге жерлерімен, Қазақстанмен және шетелдермен достық қарым-қатынасты дамытуға ерекше көңіл бөліп отырады. Соның нақты айғағы ретінде Қазақстанның Омбы облысындағы мәдени күндерін атауға болады. Оған танымал қазақстандық ғылым, мәдениет және өнер қайраткерлері қатысты. Бүгінде біздің орталық бірқатар шетелдердегі қазақ мәдени бірлестіктерімен тығыз ынтымақтастық орнатқан.
Мәдени орталық, сондай-ақ, қазақ өнерін өз елімізде және шетелдерде кеңінен танымал етуде де игі істер атқарып жүр. Мысалы, «Мөлдір» әр жылдары Павлодар облыстық және Солтүстік Қазақстан облыстық драма театрларының, Астана мен Алматы қалаларындағы өнер ұжымдарының гастрольдерін Омбыда ұйымдастыруы арқылы көпшілік ілтипатына бөленді. Орталықтың бастамашы болуымен Астанадағы Президенттік мәдени орталығында Ресейдің қылқалам шеберлері А.Шәкенов пен Ғ.Баймұхановтың көрмелері өтті. Сонымен бірге, біздің ұжым омбылық талантты ақын А.Жүсіповтің түрлі деңгейдегі ақындар айтысына қатысуына, шығармашылық кештерін өткізуіне, оның кітаптарын шығаруына қолдау көрсетті.
Бірлік пен ынтымақты ту еткен «Мөлдір» қазақ мәдени орталығы Қазақстанда өтетін халықаралық өнер фестивальдарынан сырт қалып көрген емес. Мүмкіндігіне қарай жүлделі орындардан көрініп те жүр. Мысалы, «Ұлы мұра» халықаралық конкурсында «Мөлдір» халықтық фольклорлық-этнографиялық ансамблі «Вокал» аталымы бойынша І-дәрежелі диплом алса, ал «Ақ жаулық» ансамблінің әншісі Әсия Ералинова Ақтөбе қаласында өткен конкурста жүлдегерлер қатарынан көрінді.
Біздің орталық үшін есте қалатын және бір айтулы оқиға ұжымның 2013 жылдың наурызында Мәскеуде өткен «Қош келдің, Наурыз!» деп аталған тұңғыш қазақ мәдениеті фестиваліне қатысуы дер едім. Аталған фестивальға қатысуымызға қазақстандық бизнесмен А.Логвинов қаржылай қолдау көрсетті. Ал фестиваль Мәскеудегі Ұлттар үйінің 15 жылдығына арналған. Біздің делегацияның құрамында 40 адам болды. Сол сапарда біз Чистопрудный бульварындағы Абай Құнанбаевтың ескерткішіне және Қызыл алаңдағы Белгісіз солдат ескерткішіне гүл шоқтарын қойып, түрлі мәдени концерттік шараларға қатыстық. Қазақтың батыр қыздарының бірі – Әлия Молдағұлова атындағы мектепте болу бақытына ие болдық. Фестиваль қорытындысында «Бір Отан, бір тағдыр» фильмі түсірілді. Оған Омбы облысы қазақтарының «Бірлік» өңірлік қоғамдық ұйымының төрағасы, омбылық кәсіпкер Б.Әлжановтың қаржылай демеушілік көрсеткенін атап өту ләзім.
Орталығымыз құрылған кезден бастап мемлекеттік билік органдарымен тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеп келеді. Омбы облысының мәдениет министрлігі этномәдени саладағы іс-шараларды жүзеге асыру үшін қаржы бөліп отырады. Соның нәтижесінде 2011 жылы «Атамекен» бағдарламасының тұсауы кесілді, 2012 жылы министрліктің қаржылай қолдауымен, Омбы облысындағы қазақ мәдениетінің онкүндігі өткізілді. Ал 2013 жылы Омбы облысының мәдениет министрлігі өңір аумағындағы ауылдар тұрғындары арасында этнографиялық зерттеулер жүргізіп, қазақтардың қоғамдық және мәдени өміріне қатысты жобаны жүзеге асыруға субсидия бөлді. Осы жоба шеңберінде облыстың ауыл-селоларында этнографиялық материалдарды жинау ісі жүргізіліп, түрлі ұлттық бұйымдар бейнеленген түрлі-түсті буклет басып шығарылды. Баспаға ол дүниені тарих ғылымдарының кандидаты, омбылық ғалым Ш.Ахметова дайындады.
«Мөлдір» ұлттық мәдени орталығы өзінің қызметі барысында ашықтық пен тазалықты басшылыққа алады. Біздер ресейлік және өңірлік байқау-конкурстарға қатыса отырып, коммерциялық ұйым емес ретінде жылдық есептілікті осы мәселелерге арналған дөңгелек үстелдер басында ашық түрде ортаға салып келеміз. Орталықтың осындай жариялылық ұстанымын өткен жылы Омбы облыстық қоғамдық палатасының комиссиясы жоғары бағалады. Орталық, сондай-ақ, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізумен де айналысады. Әрі көптеген ғылыми және тәжірибелік конференциялардың ұйымдастырушысы, қатысушысы болып табылады. Мысал үшін атап өтейін, кезінде Ресейдегі қазақ мәдени орталықтарының жетекшілері Ұлттық мәдени автономия туралы федеральдық заң жобасын талқылау үшін алғаш рет тәжірибелік конференция ұйымдастырған еді. Ол өте жақсы бағаланды.
Жоғарыда атап өттік, «Мөлдір» Ресей Ғылым академиясының Сібір бөлімшесіне қарасты Археология және этнография институтының Омбыдағы филиалымен бірлесіп, жемісті жұмыстар атқарып келеді. Айталық, 2007 жылы «Ертіс бойындағы Омбы қазақтарының тарихы» деген тақырыпта халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция өткізілді. Жиын қорытындысында 40-тан астам ғылыми мақала мен баяндамадан тұратын жинақ жарыққа шықты. Онда қазақ халқының этностық тарихы, этнографиясы, мәдениетаралық өзара іс-қимылы, тағы басқалар көрініс тапқан.
Осы игі дәстүр кейінгі жылдары да жалғасын тапқанын айтуымыз керек. Өткен жылы жоғарыда аталған институттың Омбы филиалы «Мөлдір» қазақ мәдени орталығымен бірлесіп, «Еуразия кеңістігіндегі қазақтар: тарихы, мәдениеті және әлеуметтік мәдени үдерісі» деген тақырыпта халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция өткізді. Бұл жиын Омбы өңірлік «Мөлдір» қазақ мәдени сібірлік орталығы» қоғамдық ұйымының 25 жылдық мерейтойына бағышталды. Мерекелік шара аясында қазақ мәдениетінің құндылықтарына қатысты көрнекі үлгі құралдар мен экспонаттар көпшілік назарына ұсынылды. Көрмедегі басты экспонат барлық жасау-жабдығымен ерекшеленіп тұрған қазақтың киіз үйі болды. Таяуда бұл үрдіс одан әрі жалғасты. Ол – павлодарлық өнер иесі Майса Ықыласованың Омбы облыстық А.С.Пушкин атындағы кітапханасының фойесіне қойылған сурет көрмесі. Қандасымыздың өз туындыларын биязы қой жүнін пайдалану арқылы жасап, ақша бұлт, ақша қар детальдары мамық түбітпен көркемделген живопись көріністеріне көрермендер ерекше риза болды.
«Мөлдір» қазақ мәдени орталығы өзінің осындай өміршең игі істерімен Ресей қазақтарының ыстық ықыласына бөленіп келеді. Қайталап айтамыз, орталықтың басты мақсаты – Омбы облысының аумағында тұратын қазақтардың ана тілін, ұлттық әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрін жандандыруға ықпал ету. Біздің орталық осы үдеден шығып келеді деген ниеттеміз.
Алтынай ЖҮНІСОВА,
Ресей Федерациясындағы «Мөлдір» қазақ мәдени Сібір орталығы» Омбы өңірлік қоғамдық ұйымының директоры.
Ресей Федерациясы,
Омбы облысы.
