Облыс орталығындағы Ертіс өзені жағалауы 23 ноябрь көшесі, 14 үйде Кеңес Одағының Батыры Махмет Қайырбаевтың жары Сәбира апамыз тұрады. Осы көшедегі тарихи ғимараттардың бірінде 1908-1909 жылдары семинариялық курста Жүсіпбек Аймауытов білім алған деген тақта тұр. Қазақтың біртуар ұлының ізі қалған семинария үйінің ауласында біраз үнсіз тұрып, алдын ала хабарласқанымыздай, апамыздың пәтер қоңырауын бастық.
Бізге есікті батырдың жары, аяулы апамыздың өзі ашты. Үстелдің үстін альбом, сарғайған қағаздар, кітаптар, фотосуреттерге толтырып қойыпты. Апамыздың әңгімелесуге тыңғылықты дайындалғаны көрініп тұр. Оны қоя тұр. Алдымен дәм ауыз ти. – Жүр қызым, ас үйге, деді келе-сала үстел үстіндегі көп дүниені ақтарып қарастыра бастағанымда. Жасым 87-ге келді, ас үйде жүріп тамақ пісіретін хал-қуатым бар әзірше, апаңның пісірген дәмді тоқаштарын кейін еске алып жүрерсің, деді дастарқан басында.
Жұмыс орным Махмет Қайырбаев атындағы көшеде дейсің бе? Оңды болған екен, қарағым. Кеңес Одағының Батыры атанған атаңның рухы қолдап жүрсін. Украина, Белоруссия, Литваны жаудан азат етуге қатысты. 90-жылдары көзі тірі кезінде Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен көшеге есімі берілді. Тілеуіміз қабыл болып, Елбасы аман болсын, – деп батасын берді.
Бұдан кейінгі әңгімеміз үлкен үйдегі кітап, қағаздар толы үстел басында жалғасын тапты. Апамыздың Батырға ұнаған парасатты, байсалды, сабырлы мінезінен үйренеріміз де көп екен.
Батыр сізді алып қашыпты дейді ғой апа, деп сұрадым бір сәт.
Алып қашса керім сұлу болған шығармыз, деп ақырын жымиып күліп алды. Мұзафар Әлімбаев бізге арнаған өлеңінде:
«Халықтың ұлы атанып елге оралды, Елеусіз бір баласы еді Қайырбайдың, Махмет бақ сыйласа Сәбираға, Сәбира бақыт болды Махметке», деп жазды.
Махмет қарапайым еді. Елу жылдай бірге өмір сүрдік. Немере, шөберелерін көрді. 1996 жылы шілде айында Махмет те өмірден өтті. Биыл осымен 18-ші жыл Жеңіс күні мерекесін біздің отбасымыз батырсыз қарсы алдық. 1925 жылы қаңтарда ол кезде Семей губерниясы дейді, одан кейін Бесқарағай ауданы Семиярка деген жерде дүниеге келді. Ата-бабалары өзіміздің Май ауданы, Аршалы жазығындағы Құлмырза тауын мекен еткен көрінеді. Махметтің атасы Қабзолда ишан Құлмырза ауылында мешіт салып, балалардың сауатын ашқан. Меккеге қажылыққа барып, мұсылмандық парызын өтеген. Қабзолда ата тұңғыш немересі Қайырбайды өсірді. Қайырбай ата қажының әулетінде өскені үшін тұтқындалып, атылып кетеді.
Ядролық полигонның батыс шекарасы Ертіс өзенінің сол жағалауымен өткен. Махметтің ата-бабасы тұрған Құлмырза есімі берілген ауыл мен тау, ата-баба зираты сол жабық аймақта қалды. Әкесі Қайырбай Мұқатай, Мамыртүбек дейді ол кезде, қазіргі Курчатов қаласы арқылы Семиярка ауылына көшіп келген ғой. Менімен сол жерде танысты. Ауылда мұғалім болды. 37-жылдары 12 жасында әкесін халық жауы деп алып кетеді. Соғыс басталғанда 16 жасында майданға сұранып өтініш бергені де, әкем халық жауы емес деп ақтап алғысы келді, деп көзіне жас алды.
Марқұм Әзілхан Нұршайықов ағамыз жазған «Батырдың өмірі» атты кітаптан оқығандарым бар еді апа, дедім үнсіздікті бұзып.
Соғыста танктерге қарсы шайқасатын батареяның командирі болды. Жаудың әр танкін ол «Әкем үшін!» деп жойдым деп айтатын. Соғыс біткенде 20 жасар Махмет Кеңес Одағының Батыры атағын алып, елге оралды. Әкесінің халық жауы емес екенін дәлелдеді деген осы ғой, қызым. 1944 жылы тамыз айында бұларды Литваның Шяуляй қаласына 15 артиллеристпен бірге фашистер қоршауында шайқасып жатқан әскерге көмекке жібереді. Сол шайқаста Махметтің жауынгерлері жаудың 7 шабуылына тойтарыс беріп, оларды Шяуляйға өткізбейді. Осы ерлігі үшін 1945 жылы оған 24 наурызда Махмет Қайырбаевқа Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Калинин, Смоленск, Витебск түбіндегі шайқастарға, 1944 жылы жазда 3-Белоруссия майданының әскерлерімен және партизан құрамалары қатарында Минскіні, 1-Балтық майданында литвалық Паневежис, Шяуляй қалаларын, Елгава теміржол торабын азат етуге қатысты.
Сол шайқаста Махмет атамыз «ЗИС-3 маркалы екі зеңбіректі қоршаудан алып шыққан екен, деп сұрақ қойдым мен де әңгімені сабақтап.
Ә, Әзілхан жазған кітаптан оқып айтып отырсың ғой, деді апай. Иә. Махмет Қайырбаев «Багратион» шайқасында генерал Баграмян басқарған 1-Балтық майданы әскерлерінің қатарында Витебск, Полоцк қалаларын жаудан азат етуге қатысыпты. Батарея жау танкілерімен бетпе-бет келеді. Жарты сағаттан кейін Қайырбаевтың жауынгерлері жау танкілерімен шайқасын бастайды. Күн батқанға дейінгі шайқаста жаудың төрт танкісін өртеп, оларды қалаға қарай өткізбейді. Зеңбіректерді өзеннен өткізерде сал жасап арғы жағалауға жеткізіпті. Батыр ағамыз артиллериялық ату мен тактикалық дайындықты жетік меңгеріпті. Шяуляйды құтқару операциясында да немістер қоршауда қалған жауынгерлерге жеті рет шабуыл жасайды. Төртінші күн дегенде барып, Махмет Қайырбаев бастаған топ зеңбіректі жау қолына қалдырмай, жаяу сүйретіп, полктарына қосылады. Полк командирі Мельников: мен сендерден айырылдым ғой деп ойладым, деп батырды құшақтай алады.
Мен кітаптан оқымай-ақ бәрін де жатқа білемін, қызым. Ұмыта қойған жоқпын әлі. Қазір де сол кезінде Махмет жиі айтатын соғыс жылдарының жаңғырығы кей-кейде менің де ойыма оралады. Өмір мен өлім ортасынан келді. Жазықсыз жапа шеккен әке рухы қолдаған шығар. Өмір бойы сабақ беріп, мұғалім болдым, өзің білесің, көптеген шәкірттер тәрбиелеген адаммын, қызым. Зеңбіректі сүйреп алып шыққан шайқас «Шяуляй танк шайқасы» деп аталыпты. Махмет айтатын, шайқас бір айға созылды деп. Жау бір күнде 400 танкіден жіберіп отырған екен. Біздің жаяу әскерлерді, танктерді артқа қарай шегіндіріп те тастайтын көрінеді. Соған қарамай, жаудың бізге жасаған бес шабуылын тойтардық деп отыратын. Басқа екі зеңбірек жау тойтарысынан істен шығып, Махмет қалған зеңбіректердің біріне көздеуші болып, жаудың үш танкісін жандырып жібереді. Жауынгерлері жауға қарсы тұрды. «Халық жауының баласы» деген сөзге қарсы тұрды. Анасы Мәликеге сүйеніш болды.
1941 жылы Семей мұғалімдер институтының әдебиет факультетіне оқуға түседі. Соғыс басталып, 1942 жылы аудандық әскери комиссариаттың ұйғарымымен бесқарағайлық қос жігіт Бадаев пен Қайырбаев Подольск артиллериялық училищесіне оқуға аттанады. 1943 жылдың сәуірінен бастап Махмет Қайырбаев Калинин майданына қатысты. 712-ші жойғыш танкке қарсы артиллериялық полк командирінің бұйрығымен лейтенант Қайырбаев 5-ші батареяның командирі болып тағайындалады. Калинин, 1-Балтық және Ленинград майдандарындағы ұрыстарға қатысты. Шяуляй ұрысы артиллеристер үшін айтарлықтай сынақ болды. Шяуляй жанындағы шайқаста командирлер Н.Сазонов пен С.Горшков, зеңбірек нысанашысы Н.Ефимов пен батарея командирі М.Қайырбаев Кеңес Одағының Батыры атанды. 1977 жылы 135,1 шыңында Шяуляй қаласын жаудан азат еткен Кеңес армиясы әскерлеріне арналған ескерткіш-мемориал ашылды. Осы оқиғаға орай өткен жиында Кеңес Одағының Батыры, Павлодар облыстық атқару комитетінің төрағасы Махмет Қайырбаев қатысты.
Соғыс қырғын ғой, жеңіс елге оңай келген жоқ, міне, 70 жылдай уақыт өтті, ауыр естелігі естен әлі кетер емес, қарағым. Жалғыз мен емес, соғыста, тылда бүкіл халық ерлік жасады, менің ерлігім менің халқым жасаған ерліктен биік емес, дейтін Махмет.
Зеңбірек демекші, Махметтің жау қоршауынан алып шыққан зеңбіректі 1991 жылы Литва жаққа біздің соғыс ардагерлері өтініш жазып, сұратты ғой. Содан, 1992 жылы ақпан айында Вильнюстің музейінде тұрған жерінен Павлодарға жеткізілді. Естелік естен кетпейді дедім ғой, Махметтің өзі полк командирін, майдандас достарын үнемі айтып жүретін-ді. Ақыры, сол 70- жылдары Воронежде тұратын бұрынғы полк командирі Г.Мельников Павлодарға келді. Полк командирінің Павлодарға келгенін Әзекең (Нұршайықов) жазған. Осы кездесудің куәсі де болды. Жазушыға керегі осы, әңгімелесіп тап-тұйнақтай етіп жазып шықты. Әзекең мен Махмет бір-бірімен жылдар бойы сыйласқан жандар ғой. Бейбіт күнде кездескенге не жетсін, соғыс кезіндегі әңгімелерін, майдандас дос-жарандарын айтып екеуі де бір жасап қалды. Сөйтіп, полк командирін қазақы шапан жауып, дәстүрімізге сай лайықты күтіп, шығарып салдық, деп Сәбира апамыз алдымызға сурет толы альбомды қойды. Сарғайған суреттер сырының бір өзі куәсі болғандықтан әрбіреуіне ұзақ тоқталып, әңгімелеп берді. Айы-күніне дейін ұмытпай, ол күні жаңбыр жауып тұрып еді дейді есіне алып. Әлі күнге дейін көңілінде жастай қосылған сүйген жарға деген ыстық ықылас, бірге жүрген күндерге деген сағыныш кетпегенін байқайсыз. Қайта өткеннің естелігін айтқан сайын қуанып, қуат алатындай.
Соғыстан кейін, 1946 жылдан бастап Махмет Қайырбаев кеңес және партия органдарында, бейбіт өмірді қалыптастыруда қызмет атқарады. Тың жерлерді игеру науқаны басталды. 1946-57 жылдары Успен және Ақсу, Ақтоғай аудандарын басқарыпты. Ал, 1968-76 жылдары Павлодар облыстық комитетінің екінші хатшысы, 1976-1982 жж. облыстық атқару комитетінің төрағасы қызметтерін атқарады. Соңында соғыс жылдары жазған хаттары, майдандастарының естеліктері, соғыстан кейінгі жылдардағы кездесулерден сыр шертетін суреттер мен бейнематериалдар, КСРО Қорғаныс министрлігінің Подольск мұрағатынан алынған көшірме құжаттар, қуғынға ұшыраған атамыз жайындағы жазбалары қалды. 1946 жылдың жазында аға лейтенант Қайырбаев өзінің Семиярск ауылына оралды. Аудандық кеңестің әлеуметтік қамсыздандыру бөлімі меңгерушісі болды. 1946-1957 жылдар аралығында Павлодар облысының Бесқарағай, Успен, Ақсу аудандарында басшылық қызметтерде еңбек етті. 1956 жылы Махметтің әкесі ақталды. Әрбір сурет өткен жылдардың шежіресіндей сыр шертеді. Өзі жау қоршауынан алып шыққан зеңбірек қазір облыс орталығындағы Батырдың бүгінгі күнге қалдырған естелігіндей Әскери даңқ музейінің алдында тұр. Сәбира апамыздың үйінің бір қабырғасын алып тұрған қоңыр шкафтың іші толы кітаптар, кітап болғанда да қолға түсе бермейтін шетел, орыс және қазақ жазушыларының шығармалары екен.
Мұның барлығы да Махмет атаң оқыған кітаптар, соғыс жайлы жазатын орыстың жазушысы Константин Симоновты жата-жастана оқитын, қолы босай қалса кітапқа үңілетін, өзің көріп тұрғандай міне, өте көп жинады. Барған жерлерінен ылғи кітап әкелетін еді, соңындағы ұрпағына қалды мирас болып. Біздің де ғұмырымыз осы кітаптардай ғой қызым, сағымданып алыстап кетсе де өзіңе айтып берген әңгімедей жан-жүрегіңде жазылып қалады екен. Ал, өткеннің бағасын білу – бүгінге парыз, деді қоштасарда батырдың жары.
Фарида БЫҚАЙ,
«Егемен Қазақстан».
ПАВЛОДАР.
Бізге есікті батырдың жары, аяулы апамыздың өзі ашты. Үстелдің үстін альбом, сарғайған қағаздар, кітаптар, фотосуреттерге толтырып қойыпты. Апамыздың әңгімелесуге тыңғылықты дайындалғаны көрініп тұр. Оны қоя тұр. Алдымен дәм ауыз ти. – Жүр қызым, ас үйге, деді келе-сала үстел үстіндегі көп дүниені ақтарып қарастыра бастағанымда. Жасым 87-ге келді, ас үйде жүріп тамақ пісіретін хал-қуатым бар әзірше, апаңның пісірген дәмді тоқаштарын кейін еске алып жүрерсің, деді дастарқан басында.
Жұмыс орным Махмет Қайырбаев атындағы көшеде дейсің бе? Оңды болған екен, қарағым. Кеңес Одағының Батыры атанған атаңның рухы қолдап жүрсін. Украина, Белоруссия, Литваны жаудан азат етуге қатысты. 90-жылдары көзі тірі кезінде Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен көшеге есімі берілді. Тілеуіміз қабыл болып, Елбасы аман болсын, – деп батасын берді.
Бұдан кейінгі әңгімеміз үлкен үйдегі кітап, қағаздар толы үстел басында жалғасын тапты. Апамыздың Батырға ұнаған парасатты, байсалды, сабырлы мінезінен үйренеріміз де көп екен.
Батыр сізді алып қашыпты дейді ғой апа, деп сұрадым бір сәт.
Алып қашса керім сұлу болған шығармыз, деп ақырын жымиып күліп алды. Мұзафар Әлімбаев бізге арнаған өлеңінде:
«Халықтың ұлы атанып елге оралды, Елеусіз бір баласы еді Қайырбайдың, Махмет бақ сыйласа Сәбираға, Сәбира бақыт болды Махметке», деп жазды.
Махмет қарапайым еді. Елу жылдай бірге өмір сүрдік. Немере, шөберелерін көрді. 1996 жылы шілде айында Махмет те өмірден өтті. Биыл осымен 18-ші жыл Жеңіс күні мерекесін біздің отбасымыз батырсыз қарсы алдық. 1925 жылы қаңтарда ол кезде Семей губерниясы дейді, одан кейін Бесқарағай ауданы Семиярка деген жерде дүниеге келді. Ата-бабалары өзіміздің Май ауданы, Аршалы жазығындағы Құлмырза тауын мекен еткен көрінеді. Махметтің атасы Қабзолда ишан Құлмырза ауылында мешіт салып, балалардың сауатын ашқан. Меккеге қажылыққа барып, мұсылмандық парызын өтеген. Қабзолда ата тұңғыш немересі Қайырбайды өсірді. Қайырбай ата қажының әулетінде өскені үшін тұтқындалып, атылып кетеді.
Ядролық полигонның батыс шекарасы Ертіс өзенінің сол жағалауымен өткен. Махметтің ата-бабасы тұрған Құлмырза есімі берілген ауыл мен тау, ата-баба зираты сол жабық аймақта қалды. Әкесі Қайырбай Мұқатай, Мамыртүбек дейді ол кезде, қазіргі Курчатов қаласы арқылы Семиярка ауылына көшіп келген ғой. Менімен сол жерде танысты. Ауылда мұғалім болды. 37-жылдары 12 жасында әкесін халық жауы деп алып кетеді. Соғыс басталғанда 16 жасында майданға сұранып өтініш бергені де, әкем халық жауы емес деп ақтап алғысы келді, деп көзіне жас алды.
Марқұм Әзілхан Нұршайықов ағамыз жазған «Батырдың өмірі» атты кітаптан оқығандарым бар еді апа, дедім үнсіздікті бұзып.
Соғыста танктерге қарсы шайқасатын батареяның командирі болды. Жаудың әр танкін ол «Әкем үшін!» деп жойдым деп айтатын. Соғыс біткенде 20 жасар Махмет Кеңес Одағының Батыры атағын алып, елге оралды. Әкесінің халық жауы емес екенін дәлелдеді деген осы ғой, қызым. 1944 жылы тамыз айында бұларды Литваның Шяуляй қаласына 15 артиллеристпен бірге фашистер қоршауында шайқасып жатқан әскерге көмекке жібереді. Сол шайқаста Махметтің жауынгерлері жаудың 7 шабуылына тойтарыс беріп, оларды Шяуляйға өткізбейді. Осы ерлігі үшін 1945 жылы оған 24 наурызда Махмет Қайырбаевқа Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Калинин, Смоленск, Витебск түбіндегі шайқастарға, 1944 жылы жазда 3-Белоруссия майданының әскерлерімен және партизан құрамалары қатарында Минскіні, 1-Балтық майданында литвалық Паневежис, Шяуляй қалаларын, Елгава теміржол торабын азат етуге қатысты.
Сол шайқаста Махмет атамыз «ЗИС-3 маркалы екі зеңбіректі қоршаудан алып шыққан екен, деп сұрақ қойдым мен де әңгімені сабақтап.
Ә, Әзілхан жазған кітаптан оқып айтып отырсың ғой, деді апай. Иә. Махмет Қайырбаев «Багратион» шайқасында генерал Баграмян басқарған 1-Балтық майданы әскерлерінің қатарында Витебск, Полоцк қалаларын жаудан азат етуге қатысыпты. Батарея жау танкілерімен бетпе-бет келеді. Жарты сағаттан кейін Қайырбаевтың жауынгерлері жау танкілерімен шайқасын бастайды. Күн батқанға дейінгі шайқаста жаудың төрт танкісін өртеп, оларды қалаға қарай өткізбейді. Зеңбіректерді өзеннен өткізерде сал жасап арғы жағалауға жеткізіпті. Батыр ағамыз артиллериялық ату мен тактикалық дайындықты жетік меңгеріпті. Шяуляйды құтқару операциясында да немістер қоршауда қалған жауынгерлерге жеті рет шабуыл жасайды. Төртінші күн дегенде барып, Махмет Қайырбаев бастаған топ зеңбіректі жау қолына қалдырмай, жаяу сүйретіп, полктарына қосылады. Полк командирі Мельников: мен сендерден айырылдым ғой деп ойладым, деп батырды құшақтай алады.
Мен кітаптан оқымай-ақ бәрін де жатқа білемін, қызым. Ұмыта қойған жоқпын әлі. Қазір де сол кезінде Махмет жиі айтатын соғыс жылдарының жаңғырығы кей-кейде менің де ойыма оралады. Өмір мен өлім ортасынан келді. Жазықсыз жапа шеккен әке рухы қолдаған шығар. Өмір бойы сабақ беріп, мұғалім болдым, өзің білесің, көптеген шәкірттер тәрбиелеген адаммын, қызым. Зеңбіректі сүйреп алып шыққан шайқас «Шяуляй танк шайқасы» деп аталыпты. Махмет айтатын, шайқас бір айға созылды деп. Жау бір күнде 400 танкіден жіберіп отырған екен. Біздің жаяу әскерлерді, танктерді артқа қарай шегіндіріп те тастайтын көрінеді. Соған қарамай, жаудың бізге жасаған бес шабуылын тойтардық деп отыратын. Басқа екі зеңбірек жау тойтарысынан істен шығып, Махмет қалған зеңбіректердің біріне көздеуші болып, жаудың үш танкісін жандырып жібереді. Жауынгерлері жауға қарсы тұрды. «Халық жауының баласы» деген сөзге қарсы тұрды. Анасы Мәликеге сүйеніш болды.
1941 жылы Семей мұғалімдер институтының әдебиет факультетіне оқуға түседі. Соғыс басталып, 1942 жылы аудандық әскери комиссариаттың ұйғарымымен бесқарағайлық қос жігіт Бадаев пен Қайырбаев Подольск артиллериялық училищесіне оқуға аттанады. 1943 жылдың сәуірінен бастап Махмет Қайырбаев Калинин майданына қатысты. 712-ші жойғыш танкке қарсы артиллериялық полк командирінің бұйрығымен лейтенант Қайырбаев 5-ші батареяның командирі болып тағайындалады. Калинин, 1-Балтық және Ленинград майдандарындағы ұрыстарға қатысты. Шяуляй ұрысы артиллеристер үшін айтарлықтай сынақ болды. Шяуляй жанындағы шайқаста командирлер Н.Сазонов пен С.Горшков, зеңбірек нысанашысы Н.Ефимов пен батарея командирі М.Қайырбаев Кеңес Одағының Батыры атанды. 1977 жылы 135,1 шыңында Шяуляй қаласын жаудан азат еткен Кеңес армиясы әскерлеріне арналған ескерткіш-мемориал ашылды. Осы оқиғаға орай өткен жиында Кеңес Одағының Батыры, Павлодар облыстық атқару комитетінің төрағасы Махмет Қайырбаев қатысты.
Соғыс қырғын ғой, жеңіс елге оңай келген жоқ, міне, 70 жылдай уақыт өтті, ауыр естелігі естен әлі кетер емес, қарағым. Жалғыз мен емес, соғыста, тылда бүкіл халық ерлік жасады, менің ерлігім менің халқым жасаған ерліктен биік емес, дейтін Махмет.
Зеңбірек демекші, Махметтің жау қоршауынан алып шыққан зеңбіректі 1991 жылы Литва жаққа біздің соғыс ардагерлері өтініш жазып, сұратты ғой. Содан, 1992 жылы ақпан айында Вильнюстің музейінде тұрған жерінен Павлодарға жеткізілді. Естелік естен кетпейді дедім ғой, Махметтің өзі полк командирін, майдандас достарын үнемі айтып жүретін-ді. Ақыры, сол 70- жылдары Воронежде тұратын бұрынғы полк командирі Г.Мельников Павлодарға келді. Полк командирінің Павлодарға келгенін Әзекең (Нұршайықов) жазған. Осы кездесудің куәсі де болды. Жазушыға керегі осы, әңгімелесіп тап-тұйнақтай етіп жазып шықты. Әзекең мен Махмет бір-бірімен жылдар бойы сыйласқан жандар ғой. Бейбіт күнде кездескенге не жетсін, соғыс кезіндегі әңгімелерін, майдандас дос-жарандарын айтып екеуі де бір жасап қалды. Сөйтіп, полк командирін қазақы шапан жауып, дәстүрімізге сай лайықты күтіп, шығарып салдық, деп Сәбира апамыз алдымызға сурет толы альбомды қойды. Сарғайған суреттер сырының бір өзі куәсі болғандықтан әрбіреуіне ұзақ тоқталып, әңгімелеп берді. Айы-күніне дейін ұмытпай, ол күні жаңбыр жауып тұрып еді дейді есіне алып. Әлі күнге дейін көңілінде жастай қосылған сүйген жарға деген ыстық ықылас, бірге жүрген күндерге деген сағыныш кетпегенін байқайсыз. Қайта өткеннің естелігін айтқан сайын қуанып, қуат алатындай.
Соғыстан кейін, 1946 жылдан бастап Махмет Қайырбаев кеңес және партия органдарында, бейбіт өмірді қалыптастыруда қызмет атқарады. Тың жерлерді игеру науқаны басталды. 1946-57 жылдары Успен және Ақсу, Ақтоғай аудандарын басқарыпты. Ал, 1968-76 жылдары Павлодар облыстық комитетінің екінші хатшысы, 1976-1982 жж. облыстық атқару комитетінің төрағасы қызметтерін атқарады. Соңында соғыс жылдары жазған хаттары, майдандастарының естеліктері, соғыстан кейінгі жылдардағы кездесулерден сыр шертетін суреттер мен бейнематериалдар, КСРО Қорғаныс министрлігінің Подольск мұрағатынан алынған көшірме құжаттар, қуғынға ұшыраған атамыз жайындағы жазбалары қалды. 1946 жылдың жазында аға лейтенант Қайырбаев өзінің Семиярск ауылына оралды. Аудандық кеңестің әлеуметтік қамсыздандыру бөлімі меңгерушісі болды. 1946-1957 жылдар аралығында Павлодар облысының Бесқарағай, Успен, Ақсу аудандарында басшылық қызметтерде еңбек етті. 1956 жылы Махметтің әкесі ақталды. Әрбір сурет өткен жылдардың шежіресіндей сыр шертеді. Өзі жау қоршауынан алып шыққан зеңбірек қазір облыс орталығындағы Батырдың бүгінгі күнге қалдырған естелігіндей Әскери даңқ музейінің алдында тұр. Сәбира апамыздың үйінің бір қабырғасын алып тұрған қоңыр шкафтың іші толы кітаптар, кітап болғанда да қолға түсе бермейтін шетел, орыс және қазақ жазушыларының шығармалары екен.
Мұның барлығы да Махмет атаң оқыған кітаптар, соғыс жайлы жазатын орыстың жазушысы Константин Симоновты жата-жастана оқитын, қолы босай қалса кітапқа үңілетін, өзің көріп тұрғандай міне, өте көп жинады. Барған жерлерінен ылғи кітап әкелетін еді, соңындағы ұрпағына қалды мирас болып. Біздің де ғұмырымыз осы кітаптардай ғой қызым, сағымданып алыстап кетсе де өзіңе айтып берген әңгімедей жан-жүрегіңде жазылып қалады екен. Ал, өткеннің бағасын білу – бүгінге парыз, деді қоштасарда батырдың жары.
Фарида БЫҚАЙ,
«Егемен Қазақстан».
ПАВЛОДАР.
