Ескеретін жайт
El.kz ақпарат агенттігі жазғандай, қазақстандықтар әртүрлі жағдайларға байланысты қарызға жиі батады. Мәселенің ауқымын түсіну және оны шешу жолдарын анықтау үшін алдымен қарыздар мен кірістердің нақты мөлшерін бағалау маңызды. Қарыздар мен кірістерді бағалау барлық қарыздар мен кіріс көздерінің, сондай-ақ міндетті шығыстардың тізімін жасауды талап етеді. Бұл ай сайын қарызды төлеуге қанша қаражат бөлуге болатындығын анықтауға мүмкіндік береді. Қарыздарды аз мөлшерде төлеу, істі сотқа жеткізгеннен гөрі әлдеқайда жақсы, мейлі, тіпті процесс бірнеше жылға созылса да. Себебі тұрақты төлемдер негізгі қарызды азайтады және қаржылық ынталандыруға көмектеседі.
Қазақстандықтар әртүрлі себептермен: жұмысынан айырылу, қарыздың тым күрделі шарттары немесе жеке тұлғалар, банктер және микроқаржы ұйымдары (МҚҰ) алдында көптеген берешектер бойынша қарызға батуы мүмкін. Бұл ретте борышкерлер қалыптасқан жағдайдан шығу жөнінде әрдайым дұрыс шешім қабылдай бермейді. Мысалы, олар несие берушілерден аулақ бола алады және бәрімен бірден есеп айырысу үшін қандай да бір жолмен үлкен ақша ала алады деп үміттене алады. Бірақ бұл кезде олардың қарыздары тек өсіп, адамдармен және басқа несие берушілермен қарым-қатынас нашарлай түседі. Іс сотқа жетуі мүмкін, бірақ кейде мүлікті жоғалтудың өзі сізді барлық қарызыңыздан құтылуға себеп бола алмауы мүмкін.
Шындығында, мұндай мәселені шешу үнемі күш салуды және борыштық проблемадан шығуға көмектесетін немесе кем дегенде жағдайды әрі қарай ушықтырмауға мүмкіндік бермейтін кейбір шешімдер қабылдауды қажет етеді.
Жүйелілік қажет
- Негізгі қарыздарды кем дегенде аз мөлшерде төлеп отырудың маңызды себептері бар:
- жалпы қарызды азайту – тіпті кішігірім тұрақты төлемдер де негізгі қарызды біртіндеп азайтуға көмектеседі. Банктік несиелер жағдайында бұл шоттарды бұғаттауға тап болмас үшін төлем туралы сот шешімі болған кезде пайдалы;
- жанжалдарды болдырмау – егер жеке тұлға несие беруші болса, онда оған аз-аздан болса да, бірақ тұрақты түрде төлемнің жасалып отырғанын көру маңызды. Сондықтан сіз одан қашып, мүлде байланысқа шықпай, «бәрін кейіннен жинап-теріп біра-ақ қайтарамын» дегеннен гөрі алған соманы аз мөлшерде болсын жіберіп отырған жөн, сіз сол «көзден тасада» жүрген уақытта қарызды төлеп тастар ма едіңіз...
- моральдық қанағаттану – қарызды өтеуде көзге көрінетін прогресс, аз болса да, борышкер үшін мотивацияны арттырып, күйзелісті азайтуға септігін тигізеді.
Бірақ бұған қол жеткізу үшін сіз алдымен дұрыс шешім қабылдап, ұзақ процеске дайын болуыңыз керек.
Бірінші қадам: қарыздар мен кірістерді бағалау
- қарызға батқаннан кейін бірінші кезекте барлық міндеттемелердің нақты мөлшерін анықтау қажет. Бұл мәселенің ауқымын түсінуге көмектеседі. Мысалы, сіз өзіңіздің қарыздарыңызды мынадай жолмен бағалай аласыз: барлық қарыздардың тізімін жасаңыз – оған несиелер, микрокредиттер, таныстарыңызға немесе туыстарыңызға, коммуналдық төлемдер мен басқа да міндеттемелер бойынша қарыздарды қосыңыз. Солардың ішінен ең негізгілерін анықтау үшін ағымдағы пайыздық мөлшерлемесі мен төлем мерзімдерін қосуды ұмытпаған жөн;
- барлық қарыздардың есепке алынғанына көз жеткізу үшін барлық құжаттарды – несиелік келісімшарттарды (несие тарихы үшін несиелік бюроға хабарласыңыз), шоттар мен түбіртектерді тексеріңіз. Әрі қарай міндетті шығыстарды (тұрғын үйді жалдау, тамақтану, коммуналдық қызметтер, көлік және тағы басқалар) ескере отырып, борышкердің қандай кіріс мөлшері бар екенін анықтау қажет. Бұл сізге қандай шығындарды азайтуға болатындығын және ай сайын қарызды төлеуге қанша ақша бөлуге болатындығын анықтауға көмектеседі.
Сіз өзіңіздің кірістеріңізді мынадай жолдармен бағалай аласыз:
- барлық кіріс көздерінің тізімін жасаңыз: оған жалақы, зейнетақы, жәрдемақы, жылжымайтын мүлікті жалға беруден түсетін кірістер және басқа да барлық түсімдер кіреді;
- тұрақты емес кірістерді есепке алыңыз – егер тұрақты емес, яғни аракідік түсетін түсімдер болса, оларды да енгізу керек;
- шығындарды есептеңіз – оңтайлы өмір сүру деңгейін төмендетіп алмас ай сайын қанша ақша жұмсау керек екенін анықтап алыңыз (тамақ, тұру, көлік, киім және т.б.).
Нәтижесінде кірістер қарыздардан әлдеқайда аз болса да, бұл шаралар жағдайдың ауқымын түсінуге және тиімді шешім шығаруға мүмкіндік береді: кірісті көбейтуге тырысу (мысалы, жаңа жұмыс, мүлікті сату және т.б.) немесе банкроттыққа өтініш беру/төлем қабілеттілігін қалпына келтіруді пайдалану.
Екінші қадам: қарыздарды аз мөлшерде болсын төлеп отыру
Барлығы есептелгенде, кімге және қанша ақшаны қайтару керек, қай несие берушілер басымдыққа ие болады және күте алмайды (әйтпесе қарыз өседі), ай сайын қанша төлеуге болады, міне, осының бәрі анықталады. Мысалы, сіз алдымен мерзімі өткен несиені төлеп (ай сайынғы төлемдердің азаюына қол жеткізе аласыз), ал достарыңыз бен таныстарыңыздан аздап күте тұруды өтіне алуыңыз мүмкін (немесе оларға ай сайын кем дегенде аз мөлшерде – шартты түрде 10 000 теңге бөліңіз).
Таңдау қарыз сомасына және олардың жеделдігіне байланысты: кейде жеке тұлғаға бірнеше ай ішінде қарыз беру, содан кейін несиеге назар аудару оңайырақ. Бір қарыз өтелгеннен кейінгі қалған соманы басқа қарыздарды есепке алуға және т.б. бөлуге болады. Бүкіл процесс ұзақ уақытқа созылуы мүмкін екенін ескеру керек – тіпті ол бірнеше жыл уақытыңызды алуы да ғажап емес, дайын болыңыз. Бірақ бұл төлем жасаудан қашып жүргеннен гөрі және істі сотқа жеткізуден және мүлікті жоғалтудан гөрі әлдеқайда жақсы. Сонымен қатар шешім процесінде көбірек ақша табу мүмкіндігі туындауы мүмкін, ал несие берушілер осы уақытқа дейін қызметке кедергі жасамайды (шоттарды бұғаттау, сотқа беру және т.б.).
Қарызға батып қалу бұл адамды күйзеліске ұшырататын жағымсыз жағдай, бірақ дұрыс көзқарас пен шешуші әрекет оны жеңуге көмектеседі.
Қарыздарыңыз бен кірістеріңізді дұрыс бағалау, тіпті аз мөлшерде болсын тұрақты төлеп отыру жағдайды біртіндеп түзеуге көмектеседі. Әрбір қадам, ол тіпті кішкентай болса да, борышкерді қаржылық еркіндікке жақындататынын есте ұстаған жөн. «Ғажайыпты» және бір сәттік үлкен кірісті күту несие берушілермен қақтығыстарға және қарыздың өсуіне ғана әкелетінін ұмытпаңыз.
