фото: zhalagash-zharshysy
Таяуда лудомания туралы қабылданған заң ойынға тәуелділікпен күресудің кешенді жоспары басталғанын көрсетеді. Дегенмен заң талаптарын күшейтумен қатар, құмар ойындарға қарсы қоғамдық иммунитет қалыптастыру маңызды. Алматы қалалық Психикалық денсаулық орталығының директоры Сапар Рахменшеев құмар ойындарға бейімділік қалай белең алатыны мен тәуелділікті жеңуге кедергі келтіретін негізгі проблемаларды атады.
– Құмар ойындар өз дамуында үш кезеңнен өтеді. Алғашқы кезең – көп жағдайда біреудің итермелеуі арқылы болады. Мысалы, «бірге ойнауға» көндіретін қызықты қарсыластың немесе серіктестің пайда болуы. Белгілі бір ойынға әуестеніп, адам қанша ұтылғанын байқамайды, тек өзінің жеңісін көреді. Бұл оған қуаныш сыйлайды. Бұл кезеңде ойыншы сүйікті ойынынан оңай шыға алады. Екінші кезең – ойын уақыты артады. Мұның себептері қиын деңгейлер болуы мүмкін, ойыншы басқа ешқандай жолды көрмей, құмарын тек ойынмен қандырғысы келеді. Адам ескі достарымен кездесу, киноға бару, жаяу серуендеу сияқты өмірдің қуанышынан біртіндеп бас тартады. Оның орнына ол уақытын компьютерде, ойын автоматында немесе казинода өткізеді. Үшінші кезең – ойын өмірдің мәніне айналады. Науқас өзінің ауруын мойындай алмайды, бірақ көмексіз емделу мүмкін емес. Себебі ойын оның әлеміне еніп кеткен. Ол үнемі ашуланып, депрессияда жүреді, өңі де қашып кетеді. Барлық дерлік ойыншылар тәуелділіктен арыла алатынына сенімді. Дегенмен құмар ойындарға тәуелділікті жеңудің ең үлкен қадамы осындай проблема бар екенін түсінуден басталады. Егер жүйке аурулары немесе депрессия пайда болса, уақтылы дәрігермен кеңесу керек. Құмар ойынға тәуелділікті емдеу өте қиын, өйткені оның пайда болуының басты себебі бастың тереңінде жатыр және физикалық емес. Ауруды жою үшін алдын алу маңызды. Ойын кезінде адамның миында есірткіге ұқсас әрекет болады. Атап айтқанда, ләззат гормоны эндорфин шығарылады. Айырмашылық тек есірткі қабылдау кезінде эндорфин химиялық реакция арқылы шығарылады, ал ойын кезінде гормон өз еркімен шығарылады,– дейді Сапар Рахменшеев.
Сарапшылар ойынға тәуелділіктің психологиялық себептерін отбасындағы лайықсыз тәрбие, ата-ана мен жақындарының ойын ойнағандарына куә болу, жағымсыз орта, домино, карта, монополия секілді ойындарға бала кезден құмар болу, материалдық құндылықтарды жоғары бағалау, бай туыстары мен таныстарына деген қызғаныш, барлық мәселені ақша арқылы шешуге болады деген сенім қалыптасуымен байланыстырады. Дерттен айығу үшін кәсіби көмектен бөлек, жақын жандардың қолдауы аса маңызды.
Психолог Дина Хасенова, ойынға тәуелділік кез келген адамның жеке өмірі мен жұмысына, әлеуметтік байланыстарына теріс әсер ететін күрделі мәселе екенін айтады. Оның айтуынша, тірнектеп тапқанын құмар ойынға құрбан қылғандардың дені – жастар.
«Компьютердегі түрлі виртуалды ойындарға әуестік бала психологиясын бұзатынын естен шығармаған жөн. Мұндай ойындар бала санасын бірте-бірте шынайы өмірден алшақтатып, жалған түсініктерге жетелейді. Еңбекке құлшыну, ортамен араласу, спортпен шұғылдану, жақындарына деген жанашырлық сезімі одан ажырай бастайды. Ең қауіптісі ойын барысындағы тез қол жеткізген виртуалды табыстар оңай олжаға кенелуге деген құштарлығын оятып, болашақта лудоманияға алып баратын бәстік ойындарға жол ашуы мүмкін. Мектеп жасындағы балаларының ойынқұмарлыққа салынғанын айтып, қаншама ата-ана алдымызға келеді. Ең өкініштісі, жыл өткен сайын бұл статистика жасарып барады. Интернеттегі еркін көсілген сайттар, жарнамасы жер жарған құмар ойындар бір мәрте кездейсоқ кірген баланың өзін ақырындап тәуелділікке тартады. Оған төтеп берудің төте жолы – ата-ана тарапынан бақылауды күшейту. Интернет кеңістігі қоқысқа толы. Қолына ол қоқыстың бәріне еркін жол ашатын смартфон ұстатқан екенсіз, оң солын танымаған, қалай бұрсаң солай иілетін балаңыздың әр қадамына жауапты болыңыз», дейді маман.
Алматы қаласы бойынша Экономикалық тергеу департаменті жыл сайын «құмар ойындарсыз қала» және «Стоп-ойын» ауқымды жедел-алдын алу іс-шарасын жүзеге асырып келеді. Департамент 2023 жылы заңсыз ойын бизнесіне қарсы іс-қимыл желісі бойынша 14 қылмыстық істі тіркеген. Нәтижесінде, 4 ойын залы, 1 букмекерлік кеңсе, 4 букмекерлік касса, 5 жасырын казино, заңсыз ойын терминалы бар
1 нүктенің жолы кесілген. 1500-ден астам ойын терминалы жойылған.
«Осы жылдың бірінші жартыжылдығында заңсыз ойын бизнесіне қарсы күрес саласында Департаментпен 5 сотқа дейінгі тергеу тіркелді. 4 онлайн-казино мен бір заңсыз ойын залының қызметі тоқтатылды. «ТикТок», «Instagram» әлеуметтік желілерінде заңсыз құмар ойындарды ұйымдастырушылар жауапқа тартылды. Сондай-ақ заңсыз ойын бизнесіне қарсы іс-қимыл жұртшылықпен бірлескен күш-жігермен, оның ішінде алдын алу іс-шараларын жүргізу арқылы көрсетілуі қажет екенін атап өткен жөн. Кәсіпкерлерді, қоғамдық және жастар ұйымдарының өкілдерін, блогерлер мен БАҚ өкілдерін біздің Департаментпен бірлесіп заңсыз ойын бизнесімен күреске қосылуға шақырамыз. Бүгінгі таңда біз ынтымақтастық үшін ашықпыз және өз құзыретіміздің шегінде кез келген дабылға жауап беруге дайынбыз», дейді Алматы қаласы бойынша экономикалық тергеп-тексеру департаменті тергеу басқармасының басшысы Сәкен Қондыбаев.
Психологтер, жақындарының бойынан осындай жаңсақ істің белгісін байқаған азаматтарды еш ойланбастан мамандар көмегіне жүгінуге шақырады. Жаман әдетін өз еркімен тастап, ойынды мүлдем қойып кететіндер де жоқ емес. Тәуелділік деңгейіне түсіп кеткендерге кешенді көмек ауадай қажет.
АЛМАТЫ
