Осыған орай әлемде геосаяси ахуал ушығып тұрған қазіргі аумалы-төкпелі кезеңде еліміздің әлеуметтік-экономикалық саясатына жаңа серпін беріп, экономиканы үздіксіз қолдау шараларынан сапалы дамуға түбегейлі көшуге бағытталған батыл да табанды шешімдер қабылдау мақсатында биылғы ақпан айында бұрынғы Үкімет отставкаға жіберіліп, атқарушы билік басшылығы жаңартылды.
Жаңа Үкімет алғашқы батыл қадамын Президент алдағы экономикалық реформалардың басты басымдықтарының бірі ретінде атап көрсеткен үнемшілдіктен, яғни ысырапшылдықтан арылудан бастады. Премьер-министр Олжас Бектеновтің Қаржы министрлігіне берген тапсырмасына сәйкес республикалық және жергілікті бюджеттердің барлығына тексеру жүргізіліп, нәтижесінде 300 млрд теңгеден астам қаражат оңтайландыруға ұсынылды. Осыншама қаржы мемлекеттік органдардың әртүрлі форумдар өткізуге, әлеуметтік зерттеулер жүргізуге, іссапарларға шығуға арналған әкімшілік шығыстарын қысқарту, әкімшілік ғимараттар салу және оларды жөндеу жұмыстары сияқты аса маңызды емес жобалар мен іс-шараларды қайта қарау есебінен үнемделді. Абай және Солтүстік Қазақстан сияқты облыстардың жылдық бюджетіне жуық осы қаражат Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындауға және экономиканың негізгі секторларын қаржыландыруға жұмсалатын болды.
Әрине, бұл ретте әлі де ойланарлық жайлар бар. Мәселен, жұртшылық тарапынан жоғары жетістіктер спортына жыл сайын бөлініп келе жатқан мол қаржыны, соның ішінде сырттан шақырылатын легионерлерге төленетін қомақты жалақыны да қысқартып, үнемделген ақшаны бұқаралық және балалар спортына жұмсау туралы ұсыныс кейінгі жылдары жиі айтылып жүр. Бұл сын-ескертпе еліміздің спортшылар командасы мардымды нәтиже көрсете алмаған Токио және Париж Олимпиадаларынан кейін тіпті үдей түсті.
Жалпы алғанда, Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Шешімдер қоғамдастығының 2024 жылғы Тұрақты даму туралы баяндамасында Қазақстан мүмкін болған 100 ұпайдың 71,1-ін жинап, 167 елдің ішінде 66-орынды еншілегені, яғни өз позициясын өткен жылғы деңгейде сақтап отырғаны атап өтілді. Еліміз күніне 2,15 доллардан аз кедейлік шегінен төмен өмір сүретін адамдар саны (0,6 пайыз) және күніне 3,65 доллардан аз кедейлік шегінен төмен өмір сүретін адамдар саны (0,9 пайыз) жөніндегі көрсеткішті орындау арқылы «Кедейлікті жою» атты 1-мақсатқа қол жеткізді. Осылайша, Мемлекет басшысы алға қойған басты міндет – халықтың әл-ауқатын арттыру бағытында атқарылып жатқан жұмыстар өз нәтижесін беріп отыр. Бұл ретте Үкімет жуырда «Дамушы елдерді ерекше ескере отырып, ең төмен жалақыны белгілеу туралы конвенцияны (131-конвенция) ратификациялау туралы» заң жобасын әзірлегенін де айта кеткен жөн. Алдағы уақытта Парламент осы құжатты қабылдаған жағдайда еліміздегі ең төменгі жалақы мөлшері қазіргі 85 мың теңгеден 129 731 теңгеге дейін өсіріліп, одан әрі жүйелі түрде арттырыла беруі мүмкін.
Биыл мемлекетіміз кейінгі 80 жылдан бергі ең ірі табиғи апат – 10 өңірде төтенше жағдай жариялауға тура келген алапат су тасқынын бастан өткерді. Ел көлемінде 19 мыңнан астам тұрғын үйді су басып, 120 мыңнан астам адам, оның ішінде 40 мың бала қауіпсіз орынға көшірілді. Сол бір қиын-қыстау шақта халқымыз бірлігі бекем, ынтымағы берік ел екенін көрсетті. Мемлекет басшысының су тасқыны салдарынан қалыптасқан ауыр жағдайға байланысты Үндеуіне жауап ретінде еліміздің табысты компаниялары мен «Forbes» тізіміне кірген ірі кәсіпкерлері табиғи апат келтірген залалдың орнын толтыруға 250,5 млрд теңге бөлді. Осы қаржы есебінен суда қалған баспаналары апаттық жағдайда деп танылған 4769 отбасы жаңа үйлер мен пәтерлерге ие болды. Бұған қоса тұрғынжайы қираған отбасылар үшін 2 569 жаңа үй салынып жатыр. Бүлінген 9 189 нысанның 8 939-ы немесе 97 пайызы қалпына келтірілді. 8 853 отбасы тұрғын үйлерін қалпына келтіруге жалпы сомасы 49,3 млрд теңге қаражат алды. 34 216 отбасыға 100 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде (АЕК) біржолғы өтемақы төленді, оның жалпы сомасы – 12,6 млрд теңге. Жоғалған бірінші қажеттіліктегі заттарын сатып алу үшін 21 869 отбасыға 150 АЕК-ке дейінгі мөлшерде қосымша төлем берілді, оның жалпы сомасы 9,9 млрд теңге болды. Су тасқынынан зардап шеккен шағын және орта бизнес өкілдерінің 455 өтінімі қаралып, оларға келтірілген залалды өтеу үшін 7,9 млрд теңге бөлінді. Суға кеткен мал иелеріне берілген мемлекеттік өтемақы көлемі 2,8 млрд теңгеден асты.
Мемлекет басшысының биыл 1 млн-ға жуық отандасымызды жұмысқа орналастыру жөніндегі тапсырмасына сәйкес бекітілген Өңірлік жұмыспен қамту карталарында жалпы саны 948 мың адамды жұмысқа орналастыру көзделген. Бірінші жартыжылдықта 353 мыңға жуық адам жұмыспен қамтылды, оның 148 мыңы – жастар. Осы ретте бір айта кетерлік жаңалық – шетелдерде жұмыс істеуге ниеттенген жастар үшін халықаралық келісімшарттарға сәйкес Шығыс Қазақстан, Түркістан және Алматы облыстарында даярлық курстарын ұйымдастыру орталықтары ашылмақшы.
Ұлттық статистика бюросының мәліметіне қарағанда, биылғы бірінші жартыжылдықта еліміздің жалпы ішкі өнімінің өсімі 3,3 пайыз болды. Бұл көрсеткіш былтырғы сәйкес кезеңде 5 пайызға жеткен еді. Өткен жылмен салыстырғанда экономиканың өсу қарқыны баяулауының негізгі себептері – сауда, көлік, логистика сияқты салалардың дамуына теріс әсерін тигізген алапат су тасқынының салдары және мұнай өндірудің 1,6 пайызға азайғандығы. Бірақ жағдай біртіндеп жақсарып келеді. Өңдеу өнеркәсібінде 5,1 пайыз өсім сақталып отыр. Соның ішінде машина жасау өндірісінің 9,4 пайызға, металлургияның 8,3 пайызға, химия өнеркәсібінің 5,3 пайызға, фармацевтикалық өнімдердің 14,8 пайызға және жиһаз өндірісінің 28,3 пайызға өсуі қамтамасыз етілді. Құрылыс көлемі 8,6 пайызға өсті. Өткен 6 айда жалпы алаңы 4,6 млн шаршы метр көппәтерлі үйлер пайдалануға берілді, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 5,9 пайыз көп.
Ауыл шаруашылығының биылға жоспарланған өсімі – 11,6 пайыз. Өткен 6 айда осы саланың жалпы өнімінің көлемі 3,4 пайызға артып, 1,6 трлн теңге болды. Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров Үкімет отырысында: «Жоспарланған көрсеткішке егін жинау науқаны аяқталғаннан кейін осы жылдың екінші жартысында қол жеткізілетін болады», деп мәлімдеді. Биыл республика бойынша егіс алқаптарын әртараптандыру жоспары орындалып, бидай алқабы 450,3 мың гектарға қысқартылды. Есесіне майлы дақылдар мен қант қызылшасының егістігі сәйкесінше 608 мың және 9,4 мың гектарға ұлғайтылды. Суды көп қажет ететін күріш алқабы – 6,9 мың гектарға, мақтанікі 16 мың гектарға азайтылды. Осы жылы алғаш рет көктемгі егіс жұмысына арналған жеңілдетілген кредит көлемі жылдық мөлшерлемесі 5 пайызбен 580 млрд теңгеге дейін жеткізілді. Өткен жылдары бұл сома 180 млрд теңгеден аспаған болатын. Жылдық мөлшерлемесі 5 пайызбен отандық өндірістегі ауыл шаруашылығы техникасының жеңілдетілген лизинг бағдарламасы да іске қосылды. Бұйыртса, биыл атқарылған агротехникалық іс-шаралар мен жаздың қолайлы ауа райына байланысты егіннен жақсы өнім алынады деген үміт бар.
Мал шаруашылығында импортты алмастыру міндетіне сәйкес осы жылы 65 тауарлы сүт фермасын құру жоспарланып отыр. Оның 16-сы биылғы бірінші жартыжылдықта іске қосылды. Осы мақсатқа республикалық бюджеттен 100 млрд теңге бөлінді. Құс фабрикаларын құру және кеңейту бойынша биыл 10 жоба жоспарланған. Алматы және Қызылорда облыстарында осындай 2 жоба іске асырылды.
Биылғы бірінші жартыжылдықта елімізде алғаш рет әлеуметтік маңызы бар азық-түлік өнімдерінің бағасы арзандай бастады. Нақты айтқанда, 9 тауар – сәбіз, қарақұмық жармасы, ұн, сүт, тауық еті, күріш, сиыр еті, тұз және қант бағасы жыл басынан бері орта есеппен 0,2 пайызға төмендеді.
Өткен жылы ел тұрғындарының 60 пайызы немесе шамамен 12 млн адам газға қол жеткізді. Биыл газдандыруды жалғастыру үшін республикалық бюджеттен 194,7 млрд теңге бөлінді. Бұл 300 мыңнан астам адамды «көгілдір отынмен» қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осы жылдың екінші жартысында 276 мыңнан астам адам тұратын 68 елді мекенге газ жеткізілмекші.
Мемлекет басшысының 2025 жылдың соңына қарай республикалық жолдардың барлығын нормативтік жағдайға келтіру жөніндегі тапсырмасына сәйкес бүгінде елімізде жалпы ұзындығы 12 мың шақырым автомобиль жолдарын күрделі жөндеу және жаңғырту жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бұл – рекордтық көрсеткіш. Соның ішінде 20 жылдан бері жөндеу көрмеген «Жезқазған – Петропавл», «Шалқар – Қандыағаш», «Қарағанды – Қарқаралы», «Семей – Қайнар» және «Семей – Барнауыл» автожолдарын қалпына келтіру басталды.
БҰҰ Шешімдер қоғамдастығының 2024 жылғы Тұрақты даму туралы баяндамасында еліміз денсаулық сақтау және білім беру салаларындағы мақсаттарға қол жеткізе алмағандығы сыналған. Осы салалардағы жағдайды жақсарту үшін былтырдан бері «Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту» және «Жайлы мектеп» ұлттық жобалары жүзеге асырыла бастады. «Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту» Ұлттық жобасының аясында биыл 556 медициналық және фельдшерлік пункт, дәрігерлік амбулатория салу көзделген. Ал «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы аясында осы жылы 536 мың оқушыға арналған 302 мектептің құрылысы аяқталуға тиіс. Бұл 92 үш ауысымды және оқушы орны тапшылығы бар 249 мектептің мұқтаждығын шешуге мүмкіндік береді.
Түйіндей айтқанда, Мемлекет басшысының «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» Жолдауы еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуына соны серпін берді. Атақты философ Сенеканың «Кеме қай портқа баратынын білмесе, желі оңынан тұрмайды» дегеніндей, Президент айқындаған биік мақсат халқымыздың рухын көтеріп, алға жетелейтіні анық.
