Редактор қаламының, қайратының көсілетін «ең ұсақ» әрі ең ірі жұмысы – кітап мәтіні. Автор – шығармашыл адам. Шабытты ой үстінде үтір, тырнақша, жалғаулық – тағы басқа тыныс белгі ережелерін сақтай алмауы да жиі кездеседі. Өз басымызда да бар. Солардың «тігісін жатқызып», «қан жүргізетін» – сауатты редактор. Автордың ерекше білетін адамы да кітаптың редакторы. Еліміздің баспа саласында тәжірибелі, білімді, білікті, сауатты редакторлар, шүкір, баршылық.
Сондай көрнекті редакторлардың ең алдыңғы қатарында Мәрия Қайыржанқызы Абдрахманованың еңбегін зор құрметпен айтар едім.
Мәрия Қайыржанқызының шеберлігі іргелі білімге негізделген. Мектепте де, жоғарғы оқу орнында да өз замандастарының қатарында көркем әдебиетке ден қойып, қазақ, орыс, батыс, шығыс елдері шығармаларының жазылу, баяндалу мәдениетіне, стиліне, тәсіліне, сөздің, сөйлемнің табиғатына, құралуына терең бойлап, грамматика ережелерін сақтау, әр автордың өзіндік ерекшеліктерін ескеру сияқты еш нұсқаулықта жазылмаған шығармашылық құбылыстарды жандандырып, сөйлем мен автордың ойын, сөздік мақсатын редакциялау арқылы құлпыртып сөйлететіні кез келген авторды еріксіз келісімге жүгіндіреді.
Мәрия да көптеген редактор сияқты, өзі «сахнаға» шығып, «менмұндалап» көріне бермейді. Әйтпесе айтары да, жазары да бар сабырлы қаламгер. Мұнысы, әрине, мәдениеттілік, әдептілік, әрі әдемі қазақы мінез. Көп біледі, аз сөйлейді.
Мәрия Қайыржанқызының өз ісіне аса ұқыптылықпен, өте жоғары, шынайы жауапкершілікпен қарайтынын, білімділігін ол жұмыс жасаған баспадан менің бір-екі кітабым шыққанда көріп едім.
«Елорда» баспасының құрылтайшысы, полиграфия инженері, аса бекзат болмысты марқұм Тұрлығазы Дуанбек өзіне де, төңірегіне де шынайы тазалықпен қарайтын азамат болатын. Менің баспаға тапсырылған кітабымның редакторы туралы әңгіме қозғалғанда ол бірден Мәрия Қайыржанқызының кәсіби сауаттылығын, адамгершілігін алға тартты. «Реформы в Казахстане и в Китае» деген атпен жарық көрген сол кітабымның дер кезінде әрі мазмұнды, сапалы шығуына Мәрияның редакторлық зергерлікке теңейтін шеберлігінің пайдасы көп тиді. Риза болдым. «Дер кезінде» деуімнің мәні былай. Мен ол кезде Қазақстанның Қытай Халық Республикасындағы Төтенше және Өкілетті елшісі қызметінде істейтінмін. Қазіргідей электронды пошта да, телефон арқылы жолдайтын «WhatsApp» сияқты мүмкіндік те жоқ. Біз бәрібір жер алшақтығын да, уақыт тығыздығын да бірлесіп еңсере алдық. Қалай дейсіз ғой? Мәрия менің қолжазбамның тарауларын оқылғанын оқылғанынша директорына береді. Ол Сыртқы істер министрлігіндегі тиісті қызметкерге жеткізеді. Содан редактордың қолынан өткен қолжазба дипломатиялық пошта арқылы елшілікке келеді. Мен үстінен қарап, әлгіндей жолмен қайтадан Астанаға жолдаймын. Біраз күннен кейін редактор оқыған келесі тарау Бейжіңге жіберіледі. Сөйтіп-сөйтіп, Мәрия бүкіл монографияны уақтылы қарап шықты. Өндірістік графиктен еш кешіктірген жоқ.
Мәрияның сауаттылығының, жауаптылығының арқасында оның редакторлығымен жарық көрген басқа кітаптарынан да не орфографиялық, не пунктуациялық, не стилистикалық қателік табылмайды. Орысшада «филигранная работа» деп осындай шеберлікті айтады. Ол ондай іскерлікпен жалғыз менің кітаптарымды ғана емес, өзінің үлесіне тиген талай мәтінмен жұмыс істегенде де мұқият жүргізгеніне сенімдімін, әрі ол туралы жақсы сөз естіген сайын риза боламын. Шеберлікке құрметімнің бір белгісі ретінде мерей жасының тұсында қолыма қалам алуды ағалық парызым санадым. Айтқандай, Мәрияның «Баспа ісі мен полиграфияның еңбек сіңірген қайраткері» атағы бар. Кезінде «Онжылдықтың үздік редакторы» деп танылған. Мерейтойына Мәрияның кітабы шыққалы жатқанын естідім. Оқылатын еңбек болатынына сенемін. Жазудың соңына шындап түссе, Мәрияның талай жерге баратынына сенемін. Бірақ ол бар күшін негізгі кәсібіне – кітап редакторлығына салып, авторларға көмектесуге көп көңіл бөлген кісі. Кезінде Фариза Оңғарсынова туралы «Казахстанская правдаға» жазған көлемді мақаласы әлі есімде. Жақында ғана сол газетке «Апаня» деген мақаласы шықты. Көп жыл көрші тұрған, ардақты апайы туралы жып-жылы дүние. Тосын тақырыптарды таба қояды. «Владимир Николаевич» деген шымыр да жұмыр мақаласы жас күндеріндегі тұрған пәтердің иесі туралы. Біраз мақалаларын оқымаған сияқтымын. Әйтеуір, нені жазса да жанымен жазатынына сенемін. Сөздің басында мен айтып өткен ардақты азамат Тұрлығазы Дуанбектің өмірден өткеніне жыл толғанда жазған «Наш директор» деген мақаласы сондай еді. Тағы бір назар аударарлығы – мектепте, университетте орысша оқыған, өмір бойы орысша мәтінмен жұмыс істеген Мәрия керек кезінде мақалаларын қазақша да жаза алады. Бұл да өреліліктің бір белгісі.
Қазақ әдебиетінің, мәдениетінің, руханиятының көрнекті тұлғасы Сауытбек Абдрахмановтың бала журналистен дана журналист, публицист, жазушы, аудармашы, зерттеуші айдынына шығып, еркін жүзуіне де, оның шығармашылық еңбектерінің халықаралық дәрежеде танылуында, мемлекет қайраткері болуында да Мәрияның телегей-теңіз еңбегінің барын білеміз. Оған Сауытбекпен ұзақ жыл бойы ағалы-інілі араласа жүріп, әбден көзіміз жеткен. Бұл азаматпен біз Қазақстан Компартиясының орталық комитетінде де, Президент Әкімшілігінде де, Парламент Мәжілісінде де қызметтес болғанбыз. Қай жердегі жұмысы да көңілімізден шыққан.
Өскен, өркендеген отбасының ырысын шалқытып, бақытын баянды етіп, азаматының атын қоғамның биігіне көтеріп, өнеге болып жүрген Ана – осы біздің Мәрия Қайыржанқызы.
Қуаныш СҰЛТАНОВ
