Жеңімпаз есімін жарияламас бұрын М.Әуезов музей үйіндегі марапаттау рәсіміне жиналған жоба мүшелері биылғы үшінші маусымның ерекшелігі туралы әр қырынан әңгімеледі. М.Әуезов музей үйінің директоры, М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты директорының орынбасары Дияр Қонаев қаламгерлерге қолдау білдірген ерікті азаматтардың қайырымдылығын, мәдени-ағарту міндетін арқалап, әдебиет пен өнерге байланысты ғылыми құндылықтардың ұясы болып отырған ұлы жазушы үйінің ерекше мәртебесімен қабыстыра әңгімеледі. Ал бас демеуші «Freedom Шапағат» корпоративті қорының президенті Бағлана Мусина қордың қолдауы мен жобаның маңызына тоқталды. Жоба аясында жеңіске жеткен қазақ қаламгерлерінің шығармаларын өзге тілде сөйлетіп жүрген «Zerde Publishing» баспасының бас директоры Данияр Жабаев Mecenat.kz іріктеген автор мен баспаның арасындағы келісім-шарт мәселесін тарқатып айтып берді. Ал әдеби байқауды үшінші рет өткізіп отырған жобаның авторы Ерлан Асқарбеков «әдеби сыйлықты қалай алуға болады?» деген ең маңызды сұрақтың төңірегінде байқаудың шарттары мен талабын түсіндірді.
«Байқау осымен үшінші рет өткізіліп отырғандықтан, бүгінгі Қазақстан әдебиетіндегі жеңіс рецептісінің үш сипаты айқындалды. Біріншісі, әрине, кәсібилік. Қаламгердің таланты. Екіншісі, шығарманы байқауға ұсынбай тұрып, бірнеше қайтара оқып, талап-ережеге сәйкес бірнеше рет қайталап жазып шығу қажеттілігін талмай айтумен келеміз. Ал ең бастысы, жалпы халықтың дауыс беруі шығарма тағдырын шешеді. Жеңімпазды оқырман өзі анықтайды. Әрине, мұндайда тамыр-таныстарды жағалап, «жең ұшынан жалғасып» жеңімпаз болғысы келетін ескі әдет те бой көрсетпей қалмайды. Бірақ біз үшін адалдық әр кез алда жүреді, әділдік бәрінен қымбат. Себебі әдебиет қайткен күнде де кәсіби деңгейге көтерілу керек», дейді Ерлан Асқарбеков.
Е.Асқарбеков үш жылдан бері жобаға белсенді қолдау білдіріп келе жатқан Мәдениет және ақпарат министрлігіне алғыс білдірді. Жоба жетекшісі әдеби байқаудың бұлжымайтын қағидаларымен де таныстырып өтті. Тәуелсіз байқау ұйымдастырушыларының мемлекеттік органдардан сұрайтын жалғыз қалауы – ақпараттық қолдау. Байқауда жасырын және ашық мүдделер қақтығысы болмас үшін қазылар алқасы болмайды. Байқаудың нәтижесі оқырмандар даусы арқылы анықталатыны басты ерекшелігі ретінде белгіленген. Сол себепті әр оқырманның даусы мұқият тексеріледі. Қолжазба шығармаларды саралайтын әр суперридердің шешімі де дербес жүргізіледі. Екі кезеңнен тұратын іріктеуге суперридер ретінде қатысып, екінші кезеңге өткен романдарды оқып, таразылаған – белгілі жазушы Жүсіпбек Қорғасбек онлайн байланысқа шығып: «Қолжазбаларды қолыма бергенде, менен ұялы телефонды алып қойды. Интернет болған жоқ, шығарма авторларының кім екенін айтқан жоқ. Алдымда қолжазба, жазу үстелі және қағаз-қаламым ғана болды. Мен өзімнің шығармашылық түйсігім бойынша барынша әділ баға бердім ғой деп ойлаймын. Ұйымдастырушылар тарапынан «мынандай бағыттағы шығармаға дауыс берсеңіздер» деген нұсқау берілген жоқ. Сондықтан шығармалармен өзіммен-өзім бетпе-бет қалып, дауыс бердім деп айта аламын» деп, шығармашылық талаптың қатаң болғанын ескертті.
Үшінші маусым жеңімпазының есімін соңына дейін құпия ұстаған ұйымдастырушылар көптен күткен мерейлі мезеттің қуанышын хабарлауды танымал қаржыгер-филантроп Тимур Турловқа тапсырды. Бюджетке қол жаймай-ақ, ұлттық әдебиетті өркендету жолында тәуелсіз сыйлық тағайындау тәжірибесін ұтымды жүзеге асырып келе жатқан CEO Freedom Holding Corp басшысы белгілі жазушы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Сәуле Досжанды 2024 жылғы әдеби байқаудың лайықты авторы деп таныды. Осылайша, Сәуле Досжан ай сайын төленетін 500 доллар көлеміндегі өмір бойғы сыйақыны ұтып алды.
– Қазақстан туралы үздік шығармаға әдебиет саласында тағайындалған ең ерекше байқау жариялағандарға, ең алдымен алғысымды білдіремін. Mecenat.kz сайтынан «Өмір бәйтерегі» атты романымды оқып, жүрек сөздерін жазып, өз дауыстарын қосқан оқырманыма басымды иіп, рахметімді айтамын. Ұлттың әдебиет, өнеріне деген қамқорлығы сонау Есенқұл Мамановтардың 1914 жылы «Айқап» журналында «жазушылар, бүгінгі тұрмысты арқау етіңдер, романға бәйге тігемін» деген ашық хатының жариялануынан басталған болатын. Тұңғыш роман-байқауда жеңіске жетіп, әдеби жүлдеге Сұлтанмахмұт Торайғырұлының «Қамар сұлуы» мен Тайыр Жомартбайдың «Қыз көрелік» романы ие болыпты. Жүлде қоры 2 000 сом болған екен, бұл қазіргі ақша жүйесімен есептегенде 33 млн теңге. Есенқұл Маманов ХХ ғасырдың басында қазақ қоғамының оқыған азаматы еді, ол Ә.Бөкейхан, М.Сералин, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы тәрізді қазақтың көшін алға сүйреген қайраткерлермен болашаққа алаңдап, Алаш қайраткерлерін қай жағынан да қолдап отырған арқасүйерлері болған. Ұлттың ұлт болып, мемлекеттің мемлекет болып қалыптасуына жекелеген адамдардың жасаған осындай игі істерінің шешуші маңызы бар екенін көріп келеміз, – деді жүлде иесі С.Досжан.
Автор «Өмір бәйтерегі» шығармасын жеті жыл бойы жазған. Бұл шығарма – С.Досжанның жетінші романы. Шығармада ұлттық код, қан тазалығы, әлемде тек қазақ ұлтында ғана кездесетін «жеті ата» шежіресінің дала төлқұжаты екенін дәлелдеп, жастарға түсіндіруге әр тарауды жеті қайтара оқып шыққанын айтты.
Байқауға ұсынылған туындылар сапасының жақсарып келе жатқанын алға тартқан Mecenat.kz ұйымдастырушылары келесі кезектегі төртінші маусымда да кәсіби әдебиеттанушылармен, әдебиет сыншыларымен, тіл мамандарымен тығыз байланыста жұмыс істеуді көздейді. Мүмкіндікке байланысты тек жеңімпаздардың ғана шығармасын емес, жобаға қатысқан, жазғанынан жаңалық ескен басқа авторлардың да романын шет тіліне аудару ісін келешекте ширата түспек.
АЛМАТЫ
