Салтанатты іс-шара Әбіш Кекілбайұлы атындағы облыстық музей алдындағы қайраткер ескерткішіне гүл шоқтарын қоюмен басталды. «Достық» ғимаратында жалғасқан ғылыми-тәжірибелік конференцияны ашқан Мәжіліс төрағасы Ерлан Қошанов алдымен Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың жазушының 85 жылдығына орай жолдаған құттықтау хатын оқыды.
Мәжіліс спикері сөзінде Әбіш Кекілбайұлының 85 жылдық мерейтойы шын мәнінде халықтың мерекесі, ұлттың тойы екенін атап, Алаш абызының адами болмысын, қайраткерлік қырларын еске алса, Маңғыстау облысының әкімі Нұрдәулет Қилыбай ел тарихында баға жетпес мұра, өшпес із қалдырған жазушының өмірі мен шығармашылығына ерекше тоқталып, ауқымды іс-шараның маңыздылығын атап өтті.
– Киелі түбек топырағынан түлеген дара дарын, атақ-даңқы төрткүл әлемге танылған Әбіш Кекілбайұлының ізінде мәңгі өміршең бай мұрасы, сөзін әспеттеген ойлы оқырманы қалды. Әбіш аға көзі тірісінде-ақ біртуар талант иесі ретінде танылды. Шалқар білімімен, терең пайымымен, биік ой-өресімен дараланды. Ой қуаты зор қаламгер әдебиет әлеміне соны серпін ала келді. Қазақ руханиятын аса құнды жәдігерлермен толықтыра түсті. Оның шұрайлы, нәрлі, образды тілі, сүбелі ой толғамдары, кесек кейіпкерлері оқырманды терең ойға бөледі. Әбіш ағаның тұлғасы туралы терең толғам, бірнеше кітапқа арқау боларлық дүние. Мұны біз қалам ұстаған қауымның еншісіне қалдырсақ дейміз. Келешек іргесі – келер ұрпақ санасында арда азамат есімі еш көмескіленбей, мәңгі жарқырай беруі үшін мұндай салиқалы іс-шаралар заңды жалғасын таба бермек, – деді өңір басшысы Нұрдәулет Қилыбай.
Конференцияның пленарлық мәжілісінде Президент кеңесшісі, академик Бауыржан Омаров, академик Кәрімбек Құрманәлиев, «Қазақ газеттері» ЖШС бас директоры, академик Дихан Қамзабекұлы, техника ғылымдарының докторы Еділ Жаңбыршин, филология ғылымдарының докторы Жанбибі Дүйсенбаева, философия ғылымдарының докторы, Кастомону университетінің профессоры Орхан Сөйлемез Әбіш Кекілбайұлының шығармашылық мұрасы, ұлттық құндылықтар мен ұлттық мүддені дәріптеудегі еңбектері, сондай-ақ парламентаризм институтының қалыптасуына қосқан үлесі бойынша өзекті мәселелерді қозғап, оның қоғамдағы орны мен маңызы туралы баяндама жасады.
Бауыржан Омаров заңғар жазушыны әдебиетке алып келген факторларға жан-жақты тоқталды. Әулиелі мекенде туған Әбіштің сана-сезімі ерте оянып, бала кезінен кітапқұмар болғаны белгілі. Бесіктен белі шыққан бала кезінен көп оқып, ізденгенін, әуестікпен өлең жазған жылдарын еске алды. Бала санасының қалыптасуына ғибратты ғұлама Алшын Меңдалиев мектебінің әсері де аз болмаған. Әдебиет әлеміне жол ашқан осы факторлар Мұхтар Әуезов және Тауман Амандосов тәліміне алып келгенін айрықша атап көрсетті баяндамашы.
ҚазМУ-дың бесінші курсында оқып жүргенде Лев Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» романын аударуға қатысып, оның алдында Мопассанның «Өмір», «Пьер мен Жан» романдарын тәржімалаған, студент кезінде саяси мансұқталған әдебиеттерге бас қойып, өзінше ойлауға бейімделген Кекілбайұлын ғаламат қабілет-қарымының сырына үңілген ғалым: «Әбішке дейін прозашылар жер бетіндегі тіршілікке көлденеңінен қараған деп есептеймін. Ал ол болса, тұңғыш рет жерге тігінен көз салды. Шығармаларының желісінде белгілі бір заңдылық бар. Әбіш – планетаға ғарыш биігінен қараған қаламгер» деген Ақселеу Сейдімбектің сөзін мысалға келтірді.
Әбіш Кекілбайұлының әдеби-сын мақалалары мен сұхбаттарына, тарихи тақырыпты қамтуына, көркемдік кестесі жоғары, негізгі желіден ауытқымайтын нағыз шындығына, оның әдебиеттегі қолтаңбасы мен стиліне, публицистикалық шығармаларына жан-жақты тоқталған баяндамашы:
«Кекілбайұлының шығармашылық лабораториясындағы ерекше тоқталатын тұс – «Күйші» повесінде «мәңгүрт» ұғымын енгізуі. Бұл – оның суреткер ретіндегі ұлы жаңалығы. Арада он екі жыл өткен соң бұл терминді Шыңғыс Айтматов «Боранды бекетінде» қолданғаны баршаға мәлім. Шықаң повесті «Дружба народов» журналынан оқып, мәңгүрт тақырыбына қатты қызыққанын Әбіш Кекілбайұлының өзіне айтыпты. Бір заманда мәскеулік әдебиет сыншылары бұл ұқсастық жөнінде едәуір шу көтерген. Басқа біреу болса, аттандап, айқай салар еді. Ал кеңдігі мен кемелдігі бірдей Кекілбайұлы мұны бір мәселеге әр қырынан келу деп қарайды. Жанболат Аупбаевқа берген сұхбатында: «Мен шексіз кекшілдік шексіз қатыгездікке, ал шексіз қатыгездік рухани мәңгүрттікке ұрындыратынын сөз етсем, Шыңғыс Айтматов рухани мәңгүрттіктің қайтадан шексіз қатыгездікті тірілтетінін егжей-тегжейледі» деп түсіндіреді. Сегізінші сынып оқып жүргенінде плагиатты әшкерелеген ол мәңгүрт мәселесіне плагиат деп қарамайды. Ағайындықты ардақтап, достықты дәріптегені шығар», деді. Бұл бауыр халықтар арасындағы ғана емес, қаламгерлер арасындағы сыйластықты, кеңдікті танытатын, үлгі ететін тұс.
Парламент Мәжілісінің депутаты Е.Жаңбыршин «Ә.Кекілбайұлының Қазақстан Республикасында парламентаризм институтының қалыптасу кезеңіндегі қызметі» баяндамасында тұлғаның саяси келбетін ашып көрсетті.
«Кеңес одағы ыдырап, Қазақ елі қайта шаңырақ тіктеген сәттен бастап саясатқа батыл араласты. Бұл қайта құру саясатының басталғанына бес жылдай өткен, ел іші демократиялық өзгерістердің дәмін татып, «темір шымылдықтан» босап, сөз еркіндігі тиіп, қоғамның қызу қайнап жатқан кезі еді. Әбіш ағамыз осы тұста қазақ елдігін бекіту жолында ұлттық саясатты қалыптастыру үшін білек сыбана кірісті.
Осы жолда Әбекең Парламент институтын таңдады. Бұл саясатқа алғашқы қадам басу үшін нағыз шыңдалатын, халықпен етене жұмыс жасайтын, елдің мәселесін Президенттің алдында нақты көтере алатын саяси мінбер еді. Ал саяси күрес алаңының шыңы – сайлау», деген баяндамашы жазушының елдегі тұңғыш бірмандатты сайлауда Ертіс-Баян өңірінен Жоғарғы Кеңес депутаттығына сайлауға түсіп, өзі түлеп ұшқан киелі Маңғыстаудан емес, Қаныш пен Әлкейдің төл топырағы қасиетті Баянауылдан депутат болып сайланғанын айтты.
Ә.Кекілбайұлының қайраткерлігі, депутат ретінде атқарған, қатысқан істеріне жан-жақты тоқталды. Ұлттық саясат, мәдениет және тілді дамыту комитетін қадағалаған депутат жазушының бастамасымен «Баспасөз және басқа да бұқаралық ақпарат құралдары туралы», «Тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы», «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» сияқты маңызды заңдар қабылданғандығы, қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде Ата Заңымызда нақты көрініс табуына ықпал еткендігі, Үкімет алдында өткір мәселелер көтергенін айтып, екі жылға жуық уақытта Қазақстанның алғашқы парламенттік институтын Әбіш бастаған бір топ халық қалаулылары қалыптастырғанын жеткізді.
«Депутат Әбіш Кекілбайұлы күрделі кезеңде мемлекеттік басқару ісін, оның ішінде парламентаризм институтын жетілдіруге аянбай қызмет етті. Елдік сананы қалыптастыруға еселі еңбек сіңірді. Алайда тұғырлы тұлғаның Парламенттегі қызметі әлі толық зерттелмей жатыр. Алдағы уақытта қазақ ойшылының парламентаризмді дамытудағы сүбелі еңбегі ғалымдардың ғылыми зерттеулерінің тақырыбы болатынына сенімдімін», деді Мәжіліс депутаты Еділ Жаңбыршин.
М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры, академик Кенжехан Матыжанов «Адамгершілік асыл қасиеттердің абыз жыршысы», белгілі қаламгер Сауытбек Абдрахманов «Әбіш Кекілбаевтың әлемдік кеңістігі» тақырыптарында баяндама жасап, мерейтой иесінің адамгершілік, қаламгерлік болмысын жан-жақты ашып көрсетуге тырысты.
Пленарлық отырысында көшелі ойлар айтылған ғылыми-конференция секциялық отырыста жалғасты. «Ә.Кекілбайұлы шығармаларындағы отандық тарих мәселелері», «Ә.Кекілбайұлы мұрасы музей қызметі контексінде», «Ә.Кекілбайұлы қоғам және мемлекет қайраткері», сондай-ақ «Ә.Кекілбайұлының әдеби шығармашылық мұрасы» тақырыптарында өткен секциялық жұмыстарда ғалымдар жазушының шығармашылығын бүгінгі насихатталу тұрғысынан талдады, талқылады, зерделеді, ұсыныс-пікір білдірді.
«Әбіш Кекілбайұлы оқулары-2024» халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясында әбіштануға, қаламгердің сан қырлы шығармаларын насихататуға белсенді атсалысып жүрген азаматтар марапатталды. Конференциядан соң қонақтар Ә.Кекілбайұлы атындағы Маңғыстау облыстық тарихи-өлкетану музейіне экскурсия жасады. Сондай-ақ ғылыми-тәжірибелік конференция аясында III халықаралық «Abish alemi» театр фестивалінің ашылу салтанаты өтті.
Маңғыстауда Әбіш Кекілбайұлына арналған іс-шара жалғасын тауып жатыр. Ақтауда 7 қазан күні «Әбіш әлемі» атты жыр мүшәйрасы өтеді. «Саламатты ел» қоғамдық қорының ұйымдастыруымен жазушы шығармашылығын халық арасында кеңінен насихаттау мақсатында өтетін байқауға Ақтау қаласындағы мектептердің 8-11 сынып оқушылары қатысады.
Екі күнге созылған конференцияның соңғы күнінде қонақтарға ғылыми-танымдық саяхат ұйымдастырылып, олар Шопан ата, Бекет ата рухына зиярат етумен қатар, Бозжыра шатқалына саяхаттайды.
Маңғыстау облысы
