Жаудың баласы

1941 жыл. Рудольф Гесс конц­лагерьде аяусыз кісі өл­тіріп, газ камералары мен кре­маторийлерді керемет деп танып жүрді. Ол комендант болған «Освенцим» нацистік «Холокост» саясатының ең үл­кен орталығына айналып, шамамен 1,1 миллион адам жан тә­сілім етті.

1947 жыл. Соғыстан кейін Гесс тұтқынға алынып, Нюрнберг про­цесінде әскери қылмыс­тары мен адам­затқа қарсы қатыгездігі үшін айыпталып, өлім жазасына кесілді.

2014 жыл. Екінші дүние­жүзілік соғыстағы ең ауыр тра­гедияның бірін басы­нан өткерген Ева Мозес тыныш өмірін сүріп жатты. «Ос­венцим» концлагерінде азапталған ол өзегін өртейтін қасіретті есіне де алғысы кел­мейтін. Кенет киелі тыныштық тарс бұзылды. Еваның алдына жоғарыда жазылған Гесс­тің немересі келді. Өзіне адам шошырлық қатыгездік көрсеткен адамның ұрпағы еке­нін білгенде, көз алдына барлық қасіреті елестеді. Жек көрді, кек алғысы келді. Бірақ бәрі әп-сәтте сап тыйылды. Себебі ко­мен­данттың немересі атасының әрекет­іне ке­шірім сұрап келген екен. Рейнер атасының жа­саған сұмдықтарын біл­ген­де, Холокостың құрбан­да­рының бәрінен дерлік ке­шірім сұрап шыққан. Бірақ Олжас Сү­лейменовтің жы­рын­дағыдай, көбінің жауабы «біз ешқашан ұмыта алмаймыз, мыңжылдық өкпе-ренішті» болған. Ал Еваның әрекеті бәрін таңғалдырды. Ол кешірімге жауап ретінде Рейнерді рухани түрде «отбасына қабылдап», татуласу арқылы байырғы зұлымдықты жеңуге болатынын дәлелдеді.

Лирикалық шегініс. Осы тұста Қасым Қайсеновтің әрекеті есімізге түсті. Берлинге бар­ғанда, атақты партизан сөз сөйлеген. Трибунада «мен ең алдымен неміс халқынан кешірім сұрағым келеді» деп иілген. Залда отырған не­міс­тер таңырқап, кеңес деле­гация­сының есі шыққанда, Қасым атамыз «Мүмкін мен өлтірген жауларымның арасында сіздердің балаларыңыз, әкелеріңіз бол­ған шығар, сондықтан мені кешіріңіздер!» деген екен. Ал қиян-кескі шайқаста жаудың барлық солдатын жайратып салып, енді кете бергенінде, окоптан кішкентай «жау баласын» тауып алғандағы ісі – жүрек елжіретеді. Осы ерлігі туралы: «Өлтірейін деп едім, қолым бармады. Бейкүнә балдырғанның қандай жазығы бар? Сөйтіп, өзіммен бірге орманға алып кеттім. Жаудың баласы болғанына қарамастан, ағалық қамқорлық көрсетіп, бір айдай бағып-қақтым. Бар­лауға кеткенімде партизан жолдастарым балдырғанды бай­қамасын деп жасырып кете­тінмін. Содан былай жал­ғаса берсе, баланың өмі­ріне қауіп төнетінін біліп, Украи­наға апарып тастадым. Сол жақта оған азаматтық алып беріп, тегін өзгертіп, балалар үйіне өткіздім. Кейін де неміс баласының қал-жағдайын біліп тұрдым. Ол бала сұрапыл соғыс аяқталғаннан кейін де хат-хабар жазып тұрды», деген екен.

Шіркін-ай дерсің! «Соқыр көретін, керең еститін тіл – мейірім» деген – осы шығар. Өз-өзімізді өгейсініп, өз іші­міз­де өзіміз өлермен болып жүр­генде, ата жауларынан өзін аямағандарды көргенде, қандай сезім ке­шеріңді біл­мей де қала­ды екенсің...