Сурет: instagram.com@kisi_kz
Бұл еңбекте 2023 жылы өткен мәслихат сайлауының негізгі аспектілері талданған. Зерттеудің өзектілігі мәслихат депутаттарын сайлау форматының жаңа сайлау жүйесіне көшуімен байланысты. Тұсаукесер салтанатына осы кітапты жазуға атсалысқан авторлар, ҚСЗИ директорының орынбасары Алуа Жолдыбалина, Саяси зерттеулер бөлімінің басшысы Жанар Санхаева, Өңірлермен жұмыс жөніндегі бөлім басшысының міндетін атқарушы Әмина Үрпекова, Саяси зерттеулер бөлімінің бас және аға сарапшылары Дулат Өтеғали, Қуандық Ықылас, Қуаныш Сайлау қатысты. Сонымен қатар ұжымдық еңбектің рецензенттері, сенатор Бибігүл Жексенбай мен Мемлекет тарихы институтының директоры Нұрбек Пұсырманов та жиынға қатысып, сөз сөйледі.
ҚСЗИ директорының орынбасары А.Жолдыбалина жаңа сайлау шарттары электоралды және партиялық реформалар аясында енгізілгенін айтты.
«2022 жылғы электоралды және партиялық реформалардың негізгі мақсаты мәслихат депутаттарының өкілдігі мен есептілігін кеңейту болатын. Бір мандатты округтерде тәуелсіз кандидаттарды ұсыну мүмкіндігі, бюллетеньдегі «Барлығына қарсымын» бағаны маңызды болды. Партиялық заңнаманы реформалау саяси партиялардың сайланатын органдарға өтуі үшін дауыс шегін 7-ден 5%-ға дейін төмендетуді және саяси партияларды тіркеу үдерісін жеңілдететін өзгерістерді қамтыды», деді ол.
Авторлар сайлаушылар портретін құрастырып, сайлау үдерісіндегі өзін-өзі ұсынудан бастап дауыс беру нәтижелеріне дейінгі кезеңдерге тән ерекшеліктер мен тенденцияларды атап өтті. Ж.Санхаева сайлау науқандарының өңірлік ерекшеліктеріне ерекше назар аударылғанын мәлімдеп, кандидаттарды ұсыну мен тіркеу рәсімдерін, дауыс беру нәтижелерін, өңірлер бөлінісінде жаңа сайлау мәдениетін қалыптастыру үрдісін талдады. Сайлаудың гендерлік аспектісін зерттеу маңызына тоқталды.
«Біздің зерттеу нәтижелеріміз көрсеткендей, еліміздің мегаполистері мен оңтүстік облыстарында жастар жағы сайлаушылардың айтарлықтай үлесін құраса, солтүстік және шығыс облыстар егде жастағы сайлаушылардың басым болуымен ерекшеленді. Гендерлік бөліністе егде жастағы тұрғындар арасында әйел сайлаушылар басым, ал жас сайлаушылар арасында ерлер үлесі жоғары. Еңбекте көрсетілген сайлаушылардың демографиялық құрамы туралы мәліметтер мәслихат сайлауын тиімді ұйымдастыру мен өткізу үшін пайдалы ақпарат. Өйткені өз сайлаушыларын біліп отыру сайлауалды бағдарламаларды құрудағы табыстылыққа тікелей әсер етеді», деді сарапшы.
Ә.Үрпекованың айтуынша, бұл зерттеу еңбегі аралас және мажоритарлық жүйеге көшу өзін-өзі ұсынушыларды ынталандырып, сайлау үрдісін жандандырғанын, бәсекелестікті күшейткенін көрсетті.
«Облыстық мәслихаттар мен республикалық маңызы бар қалалардың мәслихаттарына бір мандатты округтер бойынша бәсекелестік бір орынға – 4,3 кандидатты, аудандық мәслихаттарда – 3, қалалық мәслихаттарда 3,4 кандидатты құрады. Сайлау қорытындысы бойынша депутаттың орташа портреті келесідей: 45-48 жас аралығындағы, жоғары білімі бар ер адам, инженерлік, қаржылық, білім салаларында жұмыс істейтін партия мүшесі», деді Ә.Үрпекова.
Еңбекте сайлау науқандарының аймақтық ерекшеліктеріне де ерекше назар аударылып, кандидаттарды ұсыну және тіркеу рәсімдері, дауыс беру нәтижелері және өңірлер бөлінісінде жаңа сайлау мәдениетін қалыптастыру үрдісі жан-жақты сипатталған.
