Қазір «Жас келсе – іске», «Жастар – қоғамның қозғаушы күші» деген ұранды сөздер әр жиын не басқосуда жиі айтылып жүр. Алайда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев ұстанған саясатта «жастар» деген сөзді романтизациялаудан гөрі, көлеңкеде қалған мәселелерін көтеріп, мейлінше шешімін табуға үгіттейді. Қоғам дамудың жаңа сатысына өтуі үшін «Жастар не қалайды?», «Олардың мемлекеттің бағдарламаларға деген көзқарасы қандай?», «Қандай құндылықтарды, бағыт-бағдарды ұстанып тіршілік етуде?» деген сияқты сауалдарға тікелей жауап алу әрі оны іске асыру өте маңызды. Осы орайда «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығы биыл мүдделі тараптар иек артуға болатын екі талдамалық жинағын жариялады. Оның бірі – бүтін мемлекетті құраушы жастардың қазіргі денсаулығы, білім мен ғылымдағы үлесі, әлеуметтік-экономикалық ахуалы, құндылықтары, қоғамдық-саяси үдерістерге қатысуын зерделеген «Қазақстан жастары – 2024» жинағы.
Ал өткен аптада орталық жаппай республикалық және сараптамалық сауалнамалар әдістерімен жүргізілген «Шекара маңы өңірлеріндегі жастардың оқу және еңбек көші-қонының ерекшеліктері» атты әлеуметтанулық зерттеуін жариялады. Құжатта шекара маңы аймақтарындағы жастардың оқуы мен еңбек миграциясына қатысты тенденцияларға талдау жасалып, сол облыстағы 35-ке дейінгі отандастарымыздың құндылық бағыт-бағдары айқындалған. Сауалнама Астана, Алматы, Шымкент қаласы мен 17 облыс орталығын және ауылдық елді мекендерді қамтыған. Бас-аяғы 2 мың респондент іріктеліпті.
Талдамалық зерттеу жастардың әлеуметтік көңіл күйі, миграцияның шешуші факторлары мен перспективалары, еңбек миграциясындағы ерекшелік, оқу миграциясындағы негізгі тенденциялары ескерілген. Жастарды жұмыспен қамтудағы қиындықтар мен миграцияның себеп-салдары жазылған.
Мәселен, респонденттердің көпшілігі өмір сүру деңгейінің жақсарғанын айтқан. Яғни 61,4% жас өз өмірі мен отбасыларының өмірі кейінгі жылдары жақсарды деген пікірде. Сондай-ақ сауалға қатысушылардың 33,4%-ында өмір сүру деңгейі өзгермегенін көрсеткен. Тек 4,7%-ы ғана тұрмысы нашарлағанын жеткізген. Егер мұны 2022 жылғы сауал нәтижелерімен салыстырсақ, биыл респонденттерде өз жағдайларын бағалауда оптимизм басым екенін аңғарамыз.
Ал шекаралас аймақтар тұрғысынан өз өмірлеріне қатысты оптимистік көңіл күйді тек Абай және Қызылорда облыстарының тұрғындары байқатқан. Тұрақтылықты мұнайлы өңір Атырау көрсетсе, «нашарлады» деп Батыс Қазақстан жастары атаған.
Бірақ республика респонденттердің тек 9,4%-ы қаржылық деңгейі жоғары екенін дәлелдеген. Алайда көпшілігі депозиттік-кредиттік қызметті пайдаланбайтынын мәлімдеген. Бұл дегеніміз қаржылық ұйымдардың жастар арасында аса танымал емес екенінен және олардың қаржылық ұйымдарға сенім артпайтынынан хабар береді.
Сауалға қатысқан жастар үшін жұмысқа тұрудың мейлінше тартымды деп бизнес/кәсіпкерлік, IT және қаржы салалары таңдалған. Бірақ бір байқағанымыз, 35-ке дейінгі отандастарымыз ауыл шаруашылығы саласына қызығушылық танытпайды.
Бұған қоса әлеуметтанулық зерттеуде Батыс Қазақстан мен Жетісу облысы жастарының басым көпшілігі өңірден көшкісі келетінін көрсеткен. Мұндай әлеуетті миграциялық ағынға аймақтағы табыс деңгейі әсер етіп тұр.
Құжатта 14 пен 18 жас аралығындағы азаматтар елден кетуге ниетті топқа жататыны көрсетілген. Респонденттердің көпшілігі (56,6%) жастарды жұмыс пен жалақы бойынша жаңа мүмкіндіктер қызықтырады деп санайды. 51,1%-ы өмірінің экономикалық деңгейін жақсарту үшін көшуге ұмтылса, 41,8%-ы жұмысқа тұрудың өзге де мүмкіндіктерін іздеуге тырысады. Көшуге ниеттілердің 31,0%-ы мейлінше сапалы білімге қол жеткізуге ынталы екенін білдірді. Бұл жерде көшуді жоспарлағандардың жартысынан сәл астамы Қазақстаннан кетудегі кедергілердің бірі ретінде ақша жетіспеушілігін атаған.
Осы секілді деректер көші-қон процестерін басқару саласындағы мемлекеттік құрылымдар мен органдарға, үкіметтік емес ұйымдарға, жалпы жұртшылыққа, көші-қон саясаты саласындағы сарапшыларға, зерттеушілерге, тақырып аясында жұмыс істейтін мамандарға және барлық мүдделі тараптарға ұсынылып, «el zhastary» сайтында жарияланған.
