Коллажды жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Мұндай шешімнің қабылдануына бала құқығын қорғау саласындағы жүйелі кемшіліктер себеп болып отыр. Атап айтқанда, тәрбиесі қиын балалармен жұмыстың орындалмауы, кешкі және арнайы мектептердің, психологтердің, қорғаншылық органдары жүйесінің тиімсіздігі, министрлікке ведомстволық бағынысты ұйымдардың профилактика саласындағы жеткіліксіз іс-әрекеті, т.б.
Жасөспірім қылмысы кейінгі үш жылда тұрақты түрде көбейген. Мәселен, 2022 жылы 1 735 қылмыс тіркеліп, өсім 13,5 пайызды, былтыр 1 925 қылмыс орын алып, өсім 11 пайызды құрады. Осы жылдың 9 айы ішінде жасөспірімдер 1 267 қылмыс жасаған. Бұл заң бұзушылықтардың нәтижелері бойынша министрліктің атына бала құқықтарын қорғау саласындағы тәсілдерді қайта қарау және «Заң мен тәртіп» қағидатын іске асыруға бағытталған шараларды күшейту бойынша нақты ұсыныс берілді.
Қазір елімізде тәрбиесі сын көтермейтін балалар қабылданатын арнайы білім беру ұйымдары мен ерекше режімде ұстайтын білім беру ұйымдары бар. Олар Алматы, Абай, ШҚО, Жамбыл, Маңғыстау облыстарында орналасқан. Өкініштісі, бұлардың қызметі көңіл көншітпейді. Қазір аталған мекемелерде 11-18 жас аралығындағы 300 бала тәрбиеленіп жатыр. Оқушылардың мекемеден жиі қашып кетуі, суицид әрекеттері, сондай-ақ қайталанатын қылмыстар, соның ішінде мекеме ішінде қайталанатын құқық бұзушылықтар жиі тіркеліп жүр. Мысалы, ШҚО-ның Серебрянск қаласындағы арнайы мектеп-интернатының 10-сынып оқушысы бірнеше ай бойы басқа оқушыларға психологиялық қысым көрсетіп, оларды мекемеден қашуға итермелеген, сондай-ақ жазалау қаупімен үш тәрбиеленушінің денесіне өз Instagram парақшасының мекенжайын жазып татуировка жасаған.
Бұл мекемелер тәрбиесі қиын жасөспірімдерді түзеу жұмыстарының сын көтермейтініне қарамастан, жыл сайын жергілікті бюджеттен 1 млрд теңгеге жуық қаржы алып келеді.
Осы сынды проблемалар кешкі мектептер жүйесінде де бар. Бұлар өзінің негізгі міндеті – жұмыс істейтін жастарды оқытудан алшақтап, девиантты мінез-құлықтағы балаларға арналған мекемелерге айналған. Елімізде 63 кешкі мектеп бар, олардың контингентінің жартысынан көбі – кәмелетке толмағандар. Прокурорлық талдау көрсеткендей, өңірлерде үлгерімі нашар және заң бұзғыш оқушыларды кешкі мектептерге мәжбүрлеп ауыстыру тәжірибесі әлі күнге дейін қолданылады. Кешкі мектептер материалдық-техникалық тұрғыда нашар жабдықталған, педагогикалық құрамы толық емес, алдын алу жұмыстар жүргізілмейді.
Елімізде осындай мекемелерден асырап алынған балаларға қатысты зорлық-зомбылық оқиғалары да азаймай тұр. Жыл басынан бері ұрып-соғу және азаптау фактілері Шымкент қаласында, Ұлытау және Ақмола облыстарында тіркелді. Мәселен, Ақмола облысында патронат тәрбиешінің 5 баланы ұрып-соғу фактісі анықталған. Тергеп-тексеру барысында оның үш жыл бұрын бір баланы өлтіргені де белгілі болып отыр. Ал Ұлытау облысында балаларды фермада жұмыс істеуге мәжбүрлеген әйел 4 жылға бас бостандығынан айырылды.
Оқу-ағарту министрлігі прокуратураның педагог психологтер қызметін күшейту қажеттілігіне қатысты ұсыныстарын да қолдады. Атап айтқанда, 1 маманға жүктеме 500 оқушыдан келуге тиіс норматив заңнамалық тұрғыдан қайта қаралып жатыр.
Жыл соңына дейін девиантты мінез-құлқы бар балаларды «жағымды ортаға» бейімдеу бойынша жобаны іске асыру (беделді тәлімгерлерді бекіту, кадет сыныптарына және «Жас сарбаз» әскери-патриоттық қозғалыс клубтарына, Ұлттық ұланның «Жас бүркіт» т.б. орналастыру), ішкі істер органдарының есебінде тұрған кәмелетке толмағандарды қосымша біліммен және т.б. қамту мақсатында оларға тексеру жүргізу жоспарланып отыр. Осыған дейін жүргізілген тексерулер нәтижесінде заң бұзушылықтарға жол берген кінәлі лауазымды тұлғалар, оның ішінде Оқу-ағарту министрлігінің бөлім басшылары тәртіптік жауапкершілікке тартылды.
