Инвестор Күршім ауданына қарасты Маралды ауылының маңайында 2013 жылдан бері барлау жұмыстарын жүргізіп келген. Әу баста ауыл маңында фабрика салынады дегенді естіген жергілікті тұрғындар оған қарсы болғаны белгілі. Қаншама қоғамдық тыңдау өтті. Ол туралы бір емес, бірнеше рет жазылды, айтылды. Халықтың қарсылық танытуының басты себебі – цианид. Яғни алтын химиялық улы затпен өндіріліп, іргедегі өзен ластанады деп қауіптенді. Тұмса табиғат үшін алаңдады. Алайда тәуелсіз экологтердің өзі цианидтің әлемдік тәжірибеде барын алға тартқан. Кен құрамындағы алтынның 75 пайызы цианидпен немесе сынаппен өндіріледі десе, қауіпсізі – цианид.
– Цианидпен алтын өндіру әлемдік тәжірибеде бар. Ол сұйықтықтың 00,5 пайызын ғана пайдаланады. Екіншіден, ол деген төгіп-шашатын арзан дүние емес. Бірақ табиғатқа еш зияны жоқ, – дейді эколог Дәулет Асанов.
Арнайы сарапшылар да фабрика құрылысынан ешқандай заң бұзушылық таппаған. Ал зияны жоқ дейік. Жалпы фабриканың ауыл үшін пайдасы қандай? Жоғарыда айтқандай, 200 отбасына 170 мың теңге көлемінде ай сайын ақша төленеді. Жол жөндеуді де компания өз мойындарына алатын көрінеді. Жалпы, ауылға ғана емес, аудан экономикасының қарқынды дамуына серпін бермек. Ресми мәліметтерге сүйенсек, бюджетке түскен салық есебінен Маралды ауылы көркейе түспек.
Тұрғындарды алаңдатып отырған тағы бір мәселе, ойраны шыққан жерлерді қайта қалпына келтіру жұмыстары еді. Ол үшін кәсіпорын екінші деңгейлі банктен арнайы есепшот ашып, сонда түскен қаржыны рекультивация жұмыстарына жұмсамақ. Алтын қазу жұмыстары қарқынды жүргізілгенімен, табиғатқа зардабын тигізбек емес. Ол мәселені Алтай ботаникалық бағының мамандары да айтып отыр. Олар «ВСАМ Продакшн», «ГРК»Мaralicha», «СтройГрадСП» жауапкершілігі шектеулі серіктестермен бірлесіп, флора мен фаунаға зиян тигізбеу жөнінде келелі кеңес өткізген. Компания өкілдеріне сирек кездесетін өсімдіктерді сақтау үшін нұсқаулық беріліп, жоспар құрылған, оның орындалу-орындалмауы уақыт еншісінде. 2023 жылы маусымда технологиялық қажеттілік үшін Маралды, Репьев, Қараөткел өзендерінің суын алуға рұқсат беріліпті. Ол туралы Ертіс бассейні инспекциясының аумақтық бөлімінің басшысы Светлана Леонтьева мәлімдеді.
Тарих бетін парақтасақ, Маралды маңайында кен орындарын барлау жұмыстары 1931 жылы басталыпты. Ол заманда 319 ұңғыма жасалып, 1 510 метр арық қазылған. 867 жерасты қазу жұмыстары жүзеге асқан. Осындай жұмыстың салдарынан жер беті бүліне бастаған. Соның өзінде осы уақытқа дейін жұмыс істеген бірде-бір кәсіпорын қалпына келтірумен айналыспаған.
– Жоспарланған қызмет аймағындағы жерасты сулары мен жерүсті суларының құрамы бірдей. Бұл кен орны ауданындағы Маралды өзенін ластауға қабілетті компоненттердің жоқтығын көрсетеді, – деп түсіндірді «Эколира» ЖШС басшысы, инженерлік-техникалық жобалау жөніндегі маман Анатолий Кашин.
Жалпы, еліміз көлемінде дәл осындай 50-ден астам кәсіпорын бар. Олардың бірі де қоршаған ортаға зиян тигізіп отырған жоқ. Мамандардың айтуынша, егер қойылған талаптарды ескере отырып жұмыс істесе, төңірекке төнетін қауіп жоқ. Жердің өзін компания аукцион арқылы заң аясында сатып алған.
– Барлық жеті учаске Маралды кен орнының санитарлық-қорғау аймағында. Яғни 2012-2013 жылдар аралығында қызметін жүргізетін өнеркәсіптік объектілердің екі санитарлық-қорғау аймағының қолданылу радиусында орналасқан. Халықтың мүдделеріне әсер етпейді, өйткені жер учаскелері Маралды ауылының шекарасынан тыс жерде 2,8 шақырымнан астам қашықтықта орналасқан, – дейді облыстық жер қатынастар басқармасының басшысы Надежда Михейлис.
Жалпы, Маралды аумағындағы кен орны ауданға ауылға ғана емес, мемлекеттің экономикасы үшін де тиімді дейді басшылар. Ауыл азаматтары жұмыспен қамтылып, тұрақтап қалуға септеседі. Әйтпесе, Маралдыдан қаншама отбасы көшіп кетті? Осы орайда фабрика өкілдері мен жұмысқа орналасқан азаматтар да пікір білдірген.
– Қазір фабрика қажетті рұқсаттарды толық алып, өз жұмысын толық қарқында бастады. Экологиялық қауіпсіздік бойынша талаптар сақталады. Түлектерді оқыту, жұмыс орындарын ашу сынды әлеуметтік міндеттеріміз толық орындалады, – деді «ВСАМ Продакшн» ЖШС ресми өкілі.
Тұрғындар ашылып жатқан кәсіпорынның арқасында нан-шайларын айырып қана отырған жоқ, бала-шағасын оқытып, облыс орталығынан үй де алыпты.
– Жолдасым екеуіміз екі жылдан бері жұмыс істеп жатырмыз. Ауылда басқа жұмыс та жоқ. Ай сайын жалақымызды алып отырмыз. Балалар оқыды, жетілді. Былтыр Өскеменнен үй алдық. Жұмысымыз жақсы, – дейді фабрика қызметкері Гүлмира Игілікова.
Кейбір жұмысшылардың қызметі өсіп, жалақылары арта бастаған. Олар фабриканың табиғатқа зияны тимей, халыққа жұмыс беріп отырса, қарсы емес екендерін айтады.
– Әуелде фабрикаға күзетші болып кірген едім, кейін жүргізуші болып орналастым. Енді фабрика ішінде басқа жағына ауысайын деп жатырмын. Себебі онда айлық жоғары, – дейді көпбалалы әке, Маралды тұрғыны Әлібек Советов.
Иә, фабрика іске қосылды. Кен орны болғандықтан, жару жұмыстары да жиілейтін көрінеді. Бірақ жарылыс салдарынан ұшатын ұшқындардың радиусы 50-150 метр. Ауа соққысы 400-550 метр деседі. Ол үшін ауыл тұрғындарымен мамандар арнайы өлшеген көрінеді. Желді күні де Маралды ауылына дейін шаң-тозаң жетпейді деседі. Ауыл ең таяу жарылыс жұмыстары жүргізілетін орыннан 1 200 метр қашықтықта болса, өзен 500 метр жерде екен. Демек, кері әсерін тигізбеуі мүмкін. Кенді тастарды үгіту жұмыстары жүрген кезде де шаң ауылға дейін жетпейді деп сендірді мамандар. Айналып келгенде, ауыл мен ауыл тұрғындары үшін фабриканың бәлендей төндіретін залалы жоқ. Табиғат та жапа шекпейді. Керісінше, тек пайда үшін іске қосылған. Қалғанын уақыт көрсетеді.
Шығыс Қазақстан облысы,
Күршім ауданы,
Маралды ауылы
