Бірыңғай уақыт белдеуінің қолайлы тұсы

Үкімет қаулысымен 1 наурыздан бастап еліміздің барлық аймағы бірыңғай уақыт белдеуіне көшті. Қыз-қыз қайнаған тіршілік UTC+6-дан UTC+5 белдеуіне ауыс­ты. Бірыңғай уақыт белдеуін орнату мәселелері жөніндегі жұмыс тобы мәселені әбден зерттеп барып, осындай ортақ шешімге келді. Дегенмен мамыр айында бұл шешімге наразылар уақытты бұрынғы белдеуге қайтару туралы петиция жариялады. Та­мыз­да тиісті мемлекеттік мекемелер «Уақытты кері қайтару» тала­бы­мен жарияланған петицияны қабылдамады. Денсаулық сақтау министрлігінің хабарлауынша, UTC+5 белдеуіне көшу табиғи күн циклі мен елдің геогра­фиялық жағдайына сай келеді, биологиялық ырғаққа, ден­­саулыққа жақсы әсер етеді. Жа­­қында Сауда және интегра­ция министрлігі UTC+5 белдеуінде қалу керектігін, уақыттың өзгеруі денсаулыққа, электр энергиясының шығынына әсер етпе­генін мәлім етті. Биыл жыл басынан бері адам басына шаққандағы электр энергиясын тұтыну көлемі былтырмен салыстырғанда төмендегені байқалған. Үкімет отырысында Сауда және интеграция министрі Арман Шаққалиев UTC+5 белдеуі ел тұрғындарына ең оңтайлы жағ­дай екенін атап өтті.

«1930-1931 жылдары ел аума­ғы­ның көп бөлігі бесінші уақыт белдеуінде болғанына қарамастан, UTC+6 белдеуі декреттік уақытты пайдалану арқылы енгізілді. Жалпы, кеңестік кезеңде елімізде командалық-жоспарлы экономика мүддесі үшін табиғи уақыт белдеуі бұйрық тәртібімен сегіз рет өзгерді. Нәтижесінде, табиғи циклге сәйкес келмейтін уақыт бел­деулерінде тұрдық. Сол тұр­ғыда UTC+5 елімізге жаңа бел­деу немесе тың тәжірибе емес, шын мәнінде тарихи негізделген уақытқа оралу», деді министр.

Уақыт белдеуіне қатысты деректерді зерттеп жүрген қол­дан­балы хронобиология маманы Болат Нұрқожаев уақыт тек таңның атуы, күннің батуымен өлшенбейтінін айтады. Себебі күн мен түннің ұзақтығы табиғи құбылыс, жыл бойы алмасып, өзге­ріс­ке ұшырайды.

– Біз күн мен түннің жиілігіне сағат тілін қанша жылжытсақ та араласа алмаймыз. Сондықтан уақыт өлшемі таңның атуымен тіршілік етуге тиіс. Яғни таңертең күн жарық, кеште қараңғылау болғаны адамға физиологиялық жағынан тиімді әрі тұрмыс-тір­шілікке қолайлы. Бірыңғай уақыт белдеуіне қатысты дәлел-дәйексіз әңгімелер айтылып жүр. Субъективті пікір көп. Соның бірі – елдің шығысындағы облыс­тар елдің батысындағы уақытқа ауысты деп қате ойлайтындар бар. Анығында олай емес, Шығыс Қазақ­стан облысындағы өлкелер өзінің әуелдегі уақыттық белдеуіне қайтарылды. Шынтуайтына кел­­­генде, жұрттың көбі кеш­құ­рым күн жарық болғанын қа­лай­­ды. Жаздыгүні серуендеп, уа­қыт өткізгісі келеді. Бірақ кеш ұйық­­таудың ағзаға зиян екенін түсінбейді. Басқа-басқа, балалардың денсаулығына таң атқаннан кейін барып ұйқыдан ояну маңызды. Мұны ойдан шығарып отырғанымыз жоқ, медицина солай дейді. Түннің ерте келуі адам­­дарды ерте жатуға, ерте тұ­руға қалыптастырады. Біз бұрын содан ауытқып кеткен едік, қа­зір бар­лығы қалпына келіп отыр, – дейді ол.

Б.Нұрқожаев көпшіліктің «балалар сабақтан қас қарая қайтады» деген пікіріне қатысты да өз ойын айтты.

– Балалардың сабағы сегізде басталса, ересектер жұмысқа тоғызда барады. Ересектердің өзіне сегізде жұмысқа бару қиын. Қазіргі UTC+5 бірыңғай уақыт белдеуінде сабаққа сегізде барып жүрген балалар бұрын таңғы жетіде баратын. Жетіде сабаққа бару үшін олар шамамен 6.00-де немесе 5.30-да оянып келген. Яғни балалар физиологиялық тұрғыда қанша ерте жатса да ерте ояна қоюы қиын. Уақыт белдеуінің әр аймақта әртүрлі болуы денсаулыққа зиян екені дәлелденген. Сондықтан біз қалай дегенде де табиғаттың уақытына бейімделуіміз керек, – деп түйіндеді Б. Нұрқожаев.

Генетика және физиоло­гия институтының ғылыми қыз­мет­кері, биология ғылым­да­ры­ның кандидаты Асқар Қалекешов та­биғи уақыт белдеуін­­де кеш ерте бататынын айтады. Ол қазір «Мектеп оқушыларының психо­физиологиялық жағдайына әкім­шілік уақыт пен әлеуметтік фак­торлардың әсері» деген жоба аясында тақырыпты терең зерттеу­ге кіріскен.

– Атырауда 7.45-те дала тас қараң­ғы. Балалар сол уақытта сабаққа кетіп барады. Алматыда дәл осы уақытта балалар күннің жарығымен мектепке барады. Ал кештің батуы қай жерде де табиғи уақыттан ерте жүреді. Мысалы, Аустрия, Мажарстанда 16.30-да қараңғы түседі. Бізде, өкінішке қарай, мұны көбі ұғына бермейді. Жалпы, елдің шығысы UTC+6 уақыт белдеуінде жатыр. Онда тұрғындардың саны аз. Елдің орталығына дейінгі аймақтар UTC +5, орталықтан батысқа дейінгі аралық UTC +4, Орал қаласының бірнеше ауылы UTC+3 уақыт белдеуінде жатыр. Тіпті болмаса, кеші тым ерте бататын аймақтарда жұмыс уақытын бір сағат, жарты сағатқа алмастыруға болады. Мысалы, Шығыс Қазақстандағы кейбір ауылдарда күнделікті шаруаны ерте, ал Батыс Қазақстанда кеш бастауға жергілікті әкімдікпен келісіп отырып мүмкіндік берсе шығыстағы кейбір ауылдың тұрғындары жұмысқа сегізде барып, бесте қайтар еді. Ал басқа өңірлер өзінің табиғи уақыт белдеуінде жатыр, – дейді Асқар Қалекешов.

«Amanat» партиясының төрағасы Ерлан Қошанов Үкімет мүше­­­лерінің қатысуымен өткен фрак­цияның кеңейтілген отырысында бірыңғай уақыт белдеуіне қатыс­ты ғылыми зерттеу жұмы­сын келер жылғы наурызға дейін аяқтауды ұсынды. Мәжіліс спикері уақыт белдеуін өзгерту қоғамда жиі талқыланатын тақы­рыптың бірі болған соң, шешімді алдын ала егжей-тегжей талдап, талқылап барып қабылдау керегін айтты. Қазірде зерттеу жұмыстары мен ақпараттандыру саясаты қатар жүріп жатыр. Біз де ғалымдар, мамандар тиімділігін растаған бірыңғай уақыт белдеуі барлық жағынан ыңғайлы болса екен дейміз.