Ел дипломатиясының әлемдік межесі

Жалпы, былтырғы мүдделер қақ­тығысына толы болған жаһандық күрделі геосаяси ахуал жағдайында еліміз үшін пайдалы  дипломатиялық саясат ұстануы – қашанғы бұлжымас қағидалардың бірі. Сол себепті де іргелі ұйымдардың тізгінін ұстап, олардың қорытынды жиыны саналатын саммитін абыроймен өткізудің маңызы зор.

Қазақстанның халықаралық арена­дағы ең басты жетістігі ретінде сарапшылар еліміздің «орта держава» ретінде мақұлдануын ерекше айтып жүр. Бұл тоғызыншы территория­ның жаһандық үдерістердегі рөлі­нің артқанын, әртүрлі көпжақты форматта шешім қабылдауға ықпал ету мүмкіндігінің кеңейгенін көрсетеді. Сондай-ақ Мемлекет басшысының Қазақстан үшін негізгі серіктес елдерге, оның ішінде Қатар, Франция, Моңғолия, Ресей, Өзбекстан, Қытай және Әзербайжанға шетелдік сапарларын атап өткеніміз жөн.

Енді жаңа жылдың басты саяси оқиғалар тізбесіне тоқталсақ. Осыдан екі жыл бұрын «Орталық Азия – Қытай» ІІ саммиті биыл қазақ жерінде өтетіні шешілген. Бұл туралы 2023 жылы мамыр айында Қытай астанасы Бейжіңде өткен бірінші «Орталық Азия – Қытай» саммитіне қатысқан Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде мәлімдеген еді. Аталған саммиттің қорытындысы бойынша мемлекет басшылары Сиань декларациясына қол қойып, бірқатар бастаманы қабылдады. Келесі саммит 2025 жылы Қазақстанда өтетіні нақтыланды.

Мемлекет басшысы өз сөзінде алғашқы «Орталық Азия – Қытай» сам­миті өте маңызды тарихи оқиға екенін атап өтіп, ол бүгінде Қытай әлемдік держава ретіндегі өзінің мәртебесін нығайтып келе жатқанына жаһандық тұрақтылық пен қауіпсіздікті қам­та­масыз ету ісінде маңызды рөл ат­қа­ра­тынына экономикалық және технологиялық дамудың қозғаушы күші екеніне тоқталды.

– Қытай – әлемдегі ірі инвестор және жаһандық экономиканың көшін бастап тұрған мемлекеттердің бірі. Сон­дықтан Қытаймен жан-жақты ынты­мақтастықты нығайту Қазақстан­ның орнықты дамуына мүмкіндік бере­ді. Орталық Азия елдерінің әлеуетін Қытайдың орасан зор экономикалық қуатымен ұштастыру біздің көпқырлы серіктeстігімізге тың серпін береді. Қазақстан осы мақсатқа жету үшін бар күш-жігерін жұмсауға дайын, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Келесі кезекте биыл Астана төрінде өтетін Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің VIII съезін айрықша атап өту керек. Биыл сегізінші мәрте өткі­зілгелі отырған осы әлемдік дін көш­басшыларының басқосуы өзі­нің даму жолында тыныштық пен тұрақ­тылықты, бірлік пен ынтымақты ту етіп келе жатқан Қазақ елінің төлқұ­жатына айналған айтулы алаң атанғалы қашан.

Былтыр күзде Астанадағы Бейбіт­ші­лік және келісім сарайында Сенат спикері, Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары Съезі хатшылығының басшысы Мәулен Әшімбаевтың төрағалығымен Хатшылықтың XXII отырысы өткен. 19 елден келген дін қызметкерлері мен халықаралық ұйымдардың өкілдері қатысқан сол жиында биылғы қыркүйекте өткізіл­гелі отырған съездің күн тақырыбы жан-жақты талқыланды.

Жалпы, рухани көшбасшылар 20 жылдан аса уақыт бойы съезд аясында күш біріктіріп, діндер, мәдениет­тер және халықтар арасындағы диалог­ті дамы­туға, адамзатты алаңдатқан жаһан­­дық проблемаларды шешуге елеу­лі үлес қосып келеді. Бұл ретте Мем­­ле­кет басшысы да әртүрлі ұлттар­дың, кон­фес­сиялардың ынтымақ­тас­ты­ғын ны­ғайтуға баса мән беріп ке­леді. Оның үстіне «Бірлігіміз – әралуан­дықта» қағидаты Әділетті Қазақ­­стан­ның негізгі тірегінің біріне айналды.

М.Әшімбаевтің айтуынша, бүгінде жаһандық сын-қатерлер бір-бірімен тығыз байланысып, бүкіл әлем күр­делі кезеңді бастан өткеріп жатыр. Геосаяси шиеленістердің салдарынан бейбіт тұрғындар зардап шегіп, халықаралық қоғамдастық қол жеткіз­ген құндылықтарға нұқсан келіп отыр.

– Бүгінде бізді Таяу Шығыстағы ахуал алаңдатып отыр. Осы орайда тараптарды бейбіт тұрғындардың құрбан болуынан, жағдайдың одан әрі ушығуынан сақтану үшін күш қолданудан бас тартуға шақырамыз. Мұндай ахуал кедейлік, теңсіздік және климаттық дағдарыс сияқты сын-қатерлерді күшейте түсетіні белгілі. Осындай проблемаларды азайту және еңсеру үшін барлық сындарлы күштің әлеуетін біріктірудің мәні зор. Бұл ретте рухани дипломатияның маңызы артып келе жатқанын атап өткен жөн, – деді Съезд хатшылығының басшысы.

Биыл Қазақстан төрағалық ететін тағы бір іргелі ұйым – Экономикалық ынтымақтастық ұйымы. 1985 жылы алғашқы үш құрылтайшысы – Иран Ислам Республикасы, Пәкістан Ислам Республикасы және Түркияның Измир келісімшарты бойынша құрыл­ған Үкіметаралық аймақтық ұйымына Қазақстан 1992 жылы мүше болды. Сол жылы Ұйым қызметі жаңа жеті мемлекеттің Қазақстан, Әзербайжан, Тәжікстан, Түрікменстан, Ауғанстан, Қырғызстан және Өзбекстанның қосылуына байланысты белсенді түрде дамыды.

10 мүшесі, бір бақылаушысы бар бұл экономикалық ұйымның басты мақсаты – мүше мемлекеттердің эко­номикалық тұрақты дамуын қам­тама­сыз ету, алдағы саудаға кері әсерін тигізетін кедергілерді жою және ішкі аймақтық сауданы көте­ру; ЭЫҰ аймағының әлемдік саудада маңы­зын арттыру, мүше-мемлекет­тердің эко­но­микалық жүйесін әлем­дік экономи­каға интеграциялау, эконо­микалық жекешелендіру және либе­ра­лиза­ция­лау, халықаралық және аймақтық өзара тиімді қатынасты орнату.

Міне, осы Орталық Азияның, Таяу Шығыстың және Оңтүстік Кавказдың 10 елінің экономикалық дамуына ықпал етуді көздеген ұйымның тізгіні биыл Қазақстанның қолына тиеді. Бұл мәселе былтыр 4 желтоқсанда Иранның Мешхед қаласында өткен ұйымға мүше мемлекеттердің сырт­қы істер министрлері кеңесінің 28-оты­рысының күн тәртібінде кеңінен талқыланды. Жиынға еліміз атынан қатысқан Премьер-министрдің орынбасары – Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеу өз сөзінде 2025 жылы Қазақстан Республикасының ұйым­ға төрағалықты қабылдайтынын, оны «Өңірлік көлік байланысы мен тұрақты дамуды ілгерілету» ұранымен өткізетінін мәлімдеді.

Қазақ тарапы ЭЫҰ мүше мемлекеттер арасындағы сауда-экономикалық байланыстарды нығайту қажеттілігін атап өтті. Осыған орай транзиттік-көлік бағыттарын дамыту, жоғары жылдамдықты жүк пойыздарын іске қосу, цифрлық транзиттік жүйені құру және өңір ішіндегі сауда көлемін ұлғайту мәселелеріне ерекше назар аударылды.

Сонымен қатар азық-түлік қауіп­сіздігін қамтамасыз ету саласын­дағы ортақ міндеттерді шешу мақсатын­да ЭЫҰ мен Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымы арасында ынтымақтастық орнату ұсынылды.

Бұдан бөлек, биыл елімізде «Global Logistics Alliance» саммиті өткелі отыр. Тиісті меморандумға былтыр 2 шілдеде «Kazakh Tourism» ҰК» АҚ басқарма төрағасы Қайрат Сәд­уақасов пен «Global Logistic Alliance» президенті Грейс Сан қол қойған.

Қазақстанда өтетін Жаһандық ло­гис­тикалық альянс саммиті­не әлемдік ло­гис­тикалық қауымдас­тықтың атынан кем дегенде 500 делегат қатыса­ды деп күтіліп отыр. Бұл осы саладағы инно­вацияның дамуына ықпал етпек.

«Global Logistics Alliance» (GLA) – 170 елден 7000-нан астам логистикалық компанияларды біріктіретін дүние­жүзілік желі.

Былтыр Орталық Азия мен Оңтүс­­тік Корея ынтымақтастығы бойын­ша Сеул форумы саммитін 2025 жылы өткізу туралы да шешім қабылданған. Біздің ел­дің мұндай ұсынысын былтыр 5 қараша­да Сеулде өткен «Орталық Азия – Корея Республикасы» 17-ын­ты­мақтастық форумында Премьер-министрдің орынбасары – Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеу жеткіз­ген. Ол сол жолғы форумда Қазақстан Азиядан Еуропаға жүктерді қауіпсіз әрі тиім­ді тасымалдауға мүмкіндік беретін Транскаспий халықаралық көлік бағытын белсенді түрде дамытып жат­қанын айтты. Сондай Орталық Азия Қазақстан арқылы Азия мен Еуропаны байланыстыра алатын маңызды логистикалық хабқа айналып келе жатқанын жеткізді.