Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Президент «Ana tili» газетіне берген сұхбатында: «2025–2027 жылдарға арналған Республикалық бюджетте әлеуметтік бағыт басты басымдық ретінде сақталды. Онда денсаулық сақтау, білім беру саласына және әлеуметтік қажеттіліктерге өте қомақты қаржы қарастырылған», деп атап өтті.
Үкімет зейнетақы мен жәрдемақы жүйесін тұрақты түрде жетілдіру, халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту, сондай-ақ елдегі әлеуметтік теңсіздікті азайту мақсатында түрлі шараларды бапталған бағдарламаларға сәйкес жүйелі жүзеге асырып келеді. Бұл бағытта атқарылып жатқан жұмыстардың басты мақсаты – әлеуметтік қорғау жүйесін нығайту, зейнеткерлер мен әлеуметтік әлсіз топтарға жан-жақты қолдау көрсету.
Зейнетақы жүйесінің негізгі компоненттері – базалық зейнетақы, жинақтаушы зейнетақы, еңбек зейнетақысы. 2020 жылдан бастап елімізде базалық зейнетақы мөлшері еңбек өтіліне қарай белгіленеді. Бұған дейін базалық зейнетақы барлығына бірдей мөлшерде төленген болатын. Енді зейнеткердің еңбек өтілі неғұрлым көп болса, оның базалық зейнетақысы да соғұрлым жоғары болады. Бұл жүйе зейнеткерлердің өмір сүру деңгейін жақсартуға бағытталған. Зейнетақылар жыл сайын индексацияланып отырады. Индексация инфляция деңгейі ескеріле отырып жүргізіледі, зейнеткерлердің күнкөріс деңгейін тұрақты түрде арттыруға ықпал етеді.
2025–2027 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы заңда 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекеттік жәрдемақылар мен базалық зейнетақы төлемдерінің барлық түрін Ұлттық банк айқындайтын инфляцияның болжамды деңгейіне сәйкес 6,5%-ға, ынтымақты зейнетақыны – 8,5%-ға, яғни инфляция деңгейінен 2%-ға оза отырып арттыру көзделген.
Мемлекет басшысының тапсырмасымен 2023 жылдан бері бес жыл ішінде ең төмен базалық зейнетақыны ең төмен күнкөріс деңгейінің 70%-на дейін, ең жоғары – 120%-ға дейін жыл сайын кезең-кезеңімен арттыру жүзеге асырылып келеді.
2025 жылғы 1 қаңтардан бастап базалық зейнетақының ең төмен мөлшері ең төмен күнкөріс деңгейінің 65%-нан 70%-ға дейін ұлғайтылып, 32 360 теңге болады, оның ең жоғары мөлшері ең төмен күнкөріс деңгейінен 105-тен 110%-ға дейін арттырылып, 50 851 теңгені құрайды. Мысалы, 2019 жылы зейнеткерлікке шыққан 69 жастағы зейнеткердің 2024 жылы бюджеттен төленетін зейнетақы мөлшері 156 856 теңгені құрады, оның ішінде базалық зейнетақы төлемі – 45 578 теңге, ынтымақты зейнетақы – 111 278 теңге. 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап өсімді ескере отырып, осы зейнеткер үшін зейнетақының жалпы сомасы 171 588 теңгеге дейін ұлғаяды, оның ішінде базалық зейнетақы – 50 851 теңге, ынтымақты зейнетақы – 120 737 теңге. Аталған сомаларға БЖЗҚ-дағы төлемдер кірмейтінін атап өту маңызды.
Жәрдемақылар әлеуметтік көмектің бір түрі ретінде елдің экономикалық жағдайына, инфляция деңгейіне, азаматтардың әлеуметтік мән-жайына байланысты өзгеріп отырады. Елімізде ана мен балаға, мүгедектігі бар адамдарға, жұмыссыздарға, қарттар мен зейнеткерлерге арналған жәрдемақы түрлері бар. 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекеттік жәрдемақылар мөлшері де өсіріледі. Айталық:
– 1, 2, 3 бала туғанда берілетін жәрдемақы 140 296 теңгеден 149 416 теңгеге дейін, 4, одан да көп бала туғанда берілетін жәрдемақы – 232 596 теңгеден 247 716 теңгеге дейін ұлғаяды;
– мөлшері балалар санына байланысты берілетін көпбалалы отбасыларға арналған жәрдемақы 4 баласы бар отбасылар үшін – 59 183 теңгеден 63 030 теңгеге дейін, 10 баласы бар отбасылар үшін – 147 680 теңгеден 157 280 теңгеге дейін ұлғаяды;
– I топ мүгедектігі бар адамдарға арналған жәрдемақы 95 496 теңгеден 101 702 теңгеге дейін, II топ – 76 397 теңгеден 81 362 теңгеге дейін, III топ – 52 089 теңгеден 55 474 теңгеге дейін ұлғайтылады.
Сондай-ақ Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан асыраушысынан айырылу, еңбекке қабілеттілігінен айырылу жөніндегі төлемдер 6,5%-ға артады. Аталған төлемдер міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыларға бюджеттен берілетін мемлекеттік жәрдемақыларға қосымша жүзеге асырылады.
Төлемдердің мөлшері жеке санаттарға, кейінгі 2 жылда МӘСҚ-ға әлеуметтік аударымдар жүргізілген орташа айлық табыс, еңбекке қабілеттілігінен айырылу коэффициенттері, асырауындағы адамдар саны, міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу өтілі, табысты алмастыру мәселелеріне байланысты болады. Зиянды еңбек жағдайында ұзақ уақыт бойы жұмыс істейтін адамдарды әлеуметтік қорғау деңгейін арттыру мақсатында арнайы әлеуметтік төлем енгізілді. Әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысатын 1 млн-нан астам жұмыс істейтін азамат мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан 5 әлеуметтік тәуекел бойынша тұрақты төлем алып отырады. Жалпы, Республикалық бюджет қаражаты есебінен базалық, ортақ зейнетақыны қоса алғанда, әлеуметтік төлемдердің 42 түрі төленеді.
Елімізде әлеуметтік көмек көрсету жүйесі үнемі жетілдіріліп отырады. Жүйенің негізгі мақсаты – аз қамтылған азаматтарға, көпбалалы отбасыларға, мүгедектігі бар адамдарға, қарттарға, басқа да әлеуметтік қолдауды қажет ететін азаматтарға көмек көрсету. Үкімет әлеуметтік көмек жүйесін цифрландыру, әкімшілік рәсімдерді жеңілдету, халыққа әлеуметтік қызметтерді қолжетімді ету мақсатында цифрлық платформалар мен онлайн қызметтер енгізді. Зейнетақы төлемдерін индексациялау, жинақтаушы жүйені реформалау, әлеуметтік көмектерді ұлғайту, әлеуметтік қолдау шараларын кеңейту – осының бәрі халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған шаралар. Сонымен қатар әлеуметтік көмек көрсету жүйесінің цифрландырылуы мен жеңілдетілуі де қызмет түрлерінің тиімділігін арттырып, саланы жетілдіруге мүмкіндік береді.
